Spis treści:
Nietrzymanie moczu – fachowo zwane inkontynencją – to problem, który dotyczy ludzi na całym świecie. Szacuje się, że w skali globalnej zmaga się z nim 423 mln ludzi – ok. 121 mln mężczyzn i 303 mln kobiet. W Polsce liczba ta może być znacznie większa niż szacowane 2 mln, ponieważ wiele osób nie zgłasza się do lekarza z tym problemem. Sprawdź, jakie są najczęstsze przyczyny i rodzaje nietrzymania moczu.
Nietrzymanie moczu – co to za przypadłość i jakie są przyczyny?
Nietrzymanie moczu (inkontynencja) to, zgodnie z definicją, popuszczanie moczu, które nie jest zależne od świadomej decyzji człowieka. W czasie niekontrolowanej mikcji dochodzi do całkowitego lub częściowego opróżnienia pęcherza moczowego. Problem – uznawany przez wiele osób za wstydliwy – dotyczy mężczyzn i kobiet w różnych grupach wiekowych. Zmagają się z nim zarówno dzieci, jak i osoby starsze.
Aby zrozumieć istotę dolegliwości, przyjrzyjmy się najpierw mechanizmowi powstawania i wydalania moczu. Jest on produkowany przez nerki, następnie trafia do pęcherza moczowego i stopniowo doprowadza do jego wypełnienia. Mięśnie dna miednicy, które otaczają cewkę moczową, umożliwiają powstrzymanie go i oddanie dopiero wtedy, gdy można będzie skorzystać z toalety. Kiedy pęcherz moczowy jest już pełny, mózg otrzymuje odpowiedni sygnał i człowiek zaczyna odczuwać potrzebę oddania moczu. Podczas korzystania z toalety mózg wysyła kolejny sygnał do mięśni dna miednicy, aby te rozluźniły się i przestały blokować cewkę moczową. Dochodzi do skurczu mięśni pęcherza moczowego, którego bezpośrednim skutkiem jest wydalenie moczu z organizmu. Jeśli na którymkolwiek etapie pojawią się nieprawidłowości – np. do mózgu nie docierają sygnały, lub mięśnie nie reagują w odpowiedni sposób – może powstać problem nietrzymania moczu.
Do najczęstszych przyczyn omawianego problemu należą:
- uszkodzenie zwieraczy cewki moczowej – może dojść do niego na skutek operacji ginekologicznej lub urologicznej;
- osłabione i niewydolne mięśnie dna miednicy (zwane też mięśniami Kegla);
- przerost prostaty u mężczyzn;
- hormony ciążowe (relaksyna), które sprawiają, że mięśnie dna miednicy stają się bardziej elastyczne i ulegają osłabieniu;
- trudny poród, np. z użyciem vacuum i ze znieczuleniem, które może uszkodzić zakończenia nerwowe pęcherza moczowego;
- urazy mechaniczne w obrębie układu moczowego;
- nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, które występuje w przebiegu takich chorób jak stwardnienie rozsiane (SM) czy Alzheimer;
- przebyty udar mózgu;
- przewlekłe choroby układu oddechowego.
Czynnikami, które dodatkowo sprzyjają powstawaniu omawianej dolegliwości, są m.in. ciężka praca fizyczna, otyłość, cukrzyca i nadużywanie alkoholu.
Jakie są rodzaje nietrzymania moczu?
Wysiłkowe nietrzymanie moczu to rodzaj przypadłości, o którym mówi się najczęściej. Do niekontrolowanej mikcji dochodzi wtedy, gdy wzrasta ciśnienie w jamie brzusznej, np. podczas intensywnego kaszlu, kichania lub śmiechu. Jak sama nazwa wskazuje, problem może pojawiać się również podczas intensywnego treningu i wysiłku, który się z nim wiąże. Wysiłkowe nietrzymanie moczu ma 3 stadia: w I stopniu wycieka zaledwie kilka kropel pod wpływem bardzo intensywnych bodźców (np. atak śmiechu), w II stadium objawy występują przy wysiłku o średniej intensywności, natomiast w III stadium czasem wystarczy zmiana pozycji, aby popuścić mocz.
Inny rodzaj omawianej przypadłości to nietrzymanie moczu z nagłym parciem – objawia się ono mimowolną mikcją w momencie pilnej potrzeby skorzystania z toalety. Do tej grupy można zaliczyć m.in. moczenie nocne typowe dla dzieci lub zespół nadreaktywnego pęcherza moczowego. Może zdarzyć się tak, że osoba zmagająca się z tym problemem oddaje mocz w trakcie wysiłku i wtedy, gdy zaczyna odczuwać bardzo silne parcie na pęcherz. W takiej sytuacji mówimy o mieszanym rodzaju nietrzymania moczu.
Chcesz sprawdzić, czy Twój układ wydalniczy funkcjonuje prawidłowo? Wybierz e-Pakiet nerkowy i wykonaj odpowiednie badania.
Nietrzymanie moczu u mężczyzn
Szacuje się, że problem nietrzymania moczu dotyczy co piątego mężczyzny. Ta kłopotliwa dolegliwość nasila się w starszym wieku – zmaga się z nią już połowa seniorów, którzy ukończyli 70 rok życia. Jej najczęstszą przyczyną są schorzenia dotyczące gruczołu krokowego, np. przerost prostaty, który dotyczy ponad połowy męskiej populacji po ukończeniu 50. roku życia i 90% po ukończeniu 80 lat. Powiększająca się prostata uciska cewkę moczową, co powoduje mimowolne oddawanie niewielkiej ilości moczu. W przebiegu tej choroby obserwuje się także ucisk pęcherza oraz uczucie silnego parcia.
Co więcej, preparaty lecznicze stosowane w leczeniu przerostu prostaty mają często efekt uboczny w postaci działania moczopędnego. Dlatego mężczyźni, którzy leczą się z tego powodu, są jeszcze bardziej narażeni na nietrzymanie moczu. Podobnie dzieje się w przypadku seniorów, którzy często leczą schorzenia kardiologiczne za pomocą preparatów o tym samym efekcie ubocznym.
Nietrzymanie moczu u kobiet
Nietrzymanie moczu dotyczy dużej części kobiecej populacji, ponieważ mimowolna mikcja pojawia się często w przebiegu ciąży i po porodzie. W ciele przyszłej mamy zaczyna działać hormon zwany relaksyną, pod wpływem którego mięśnie stają się bardziej elastyczne, a przy tym też bardziej rozciągliwe i słabsze. Dotyczy to również mięśni dna miednicy, które przestają skutecznie powstrzymywać oddawanie moczu. Na dalszych etapach ciąży – szczególnie w III trymestrze – powiększająca się macica i rozwijające się dziecko uciskają na pęcherz moczowy, powodując częstszą potrzebę wizyt w toalecie. Większość kobiet w ciąży zmaga się z wysiłkowym nietrzymaniem moczu, które nasila się pod wpływem aktywności fizycznej, śmiechu lub kaszlu. Najczęściej ma ono charakter przejściowy, ale – gdyby nie minęło po porodzie – warto sprawdzić, czy nie wynika z nieprawidłowości anatomicznych.
Problem dotyczy również świeżo upieczonych mam – ok. 15-30% z nich zgłasza tę dolegliwość również po porodzie. Dzieje się tak dlatego, że mięśnie Kegla są wówczas bardzo elastyczne i dość słabe. Rozluźnieniu pod wpływem relaksyny ulega również mięsień łonowo-guziczny zamykający cewkę moczową. Nietrzymanie moczu może wynikać także z przedłużającego się porodu, dużej masy urodzeniowej dziecka lub urazów, do jakich doszło w trakcie porodu naturalnego lub cesarskiego cięcia.
Nietrzymanie moczu u dzieci
Nietrzymanie moczu u dzieci najczęściej budzi skojarzenie z moczeniem nocnym, jednak problem mokrej bielizny pojawia się też niekiedy w ciągu dnia. Dolegliwość może mieć charakter:
- pierwotny – dzieci, które mimowolnie popuszczają mocz, mogą cierpieć na wrodzone wady układu wydalniczego lub nerwowego;
- wtórny – maluchy nie są jeszcze w stanie odpowiednio kontrolować mięśni dna miednicy i moczą się w trakcie intensywnej zabawy, śmiechu lub kaszlu.
Trzeba pamiętać, że już 3-letnie dziecko może świadomie powstrzymać oddanie moczu, mimo że nie zna zasad, które kierują tym procesem. Warto więc rozważyć dalszą diagnostykę, jeśli w pełni odpieluchowane dziecko w wieku 5-6 lat wciąż ma mokrą bieliznę w ciągu dnia lub moczy łóżko w nocy.
Diagnostyka nietrzymania moczu – na czym polega?
Aby poradzić sobie z nietrzymaniem moczu, warto rozpocząć szczegółową diagnostykę, która doprowadzi do ustalenia głównej przyczyny problemu. U dzieci wykonuje się zazwyczaj badania moczu i posiew bakteriologiczny oraz USG jamy brzusznej. W diagnostyce kobiet w ciąży i po porodzie najlepiej sprawdzi się USG narządów rodnych oraz konsultacja z fizjoterapeutą uroginekologicznym. Mężczyźni najczęściej są kierowani na morfologię ogólną, badanie ogólne oraz posiew moczu, stężenie antygenu PSA i badanie urodynamiczne. Oprócz tego – w przypadku panów – konieczna jest szczegółowa ocena gruczołu krokowego wykonywana podczas badania per rectum.
Autor: Marta Drzazga
Bibliografia
- P. Radziszewski i in., Nietrzymanie moczu, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2008.
- T. Drewa i in., Urologia – ilustrowany podręcznik dla studentów i stażystów, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018.
- A. Antoniewicz, Urologia nieoczywista, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020.
- A. Kulik i in., Rehabilitacja w wysiłkowym nietrzymaniu moczu, Wydawnictwo Forum Media Polska, Poznań 2022.
- Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia, Nie tylko kobiecy problem, https://pacjent.gov.pl/jak-zyc-z-choroba/nie-tylko-kobiecy-problem [dostęp 02.2024].