Jakie mogą być przyczyny spadku masy ciała? - Badania Krwi
28 czerwca 2022

Niezamierzona utrata masy ciała – co może oznaczać?

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka

Spadek masy ciała wynika najczęściej z zamierzonego działania w celu osiągnięcia „idealnej” sylwetki. U zdrowych ludzi może być skutkiem nieregularnego odżywiania, stosowania diet eliminacyjnych czy zbyt małej podaży kalorii względem aktywności fizycznej. Bywa jednak, że utrata kilogramów jest objawem toczącego się procesu chorobowego.

Ocena stanu odżywienia – na czym polega?

Najpopularniejszym wskaźnikiem służącym do oceny stanu odżywienia jest BMI (body mass index), obliczany poprzez podzielenie masy ciała wyrażonej w kilogramach przez wzrost do kwadratu podany w metrach. W zależności od otrzymanego wyniku BMI określa się stan odżywienia badanego:

  • < 16,5 – wyniszczenie;
  • < 18,5 – niedowaga,
  • 18,5–24,99 – waga prawidłowa,
  • 25–29,99 – nadwaga,
  • 30–34,99 – otyłość 1. stopnia, 
  • 35–39,99 – otyłość 2. stopnia, 
  • > 40 – otyłość olbrzymia [3].

Wskaźnik BMI nie jest jednak narzędziem niezawodnym. Dlaczego? Wysokie BMI nie wyklucza niedożywienia, dlatego ocena stanu odżywienia powinna obejmować też inne czynniki.

Niedożywienie rozpoznaje się u osób z BMI > 18,5, jeśli wystąpiła niezamierzona utrata masy ciała > 10%, niezależnie od czasu, w którym nastąpiła, lub > 5% w ciągu 3 miesięcy. Pod uwagę bierze się także ograniczenie w przyjmowaniu pokarmów oraz ciężkość chorób towarzyszących. Do oceny odżywienia stosuje się również pomiar grubości fałdu skóry nad mięśniem trójgłowym ramienia, dokonuje się pomiaru obwodu ramienia oraz oceny siły mięśniowej.

Spadek masy ciała w chorobach przewodu pokarmowego

Spadek wagi może być jednym z objawów towarzyszących łagodnym schorzeniom przewodu pokarmowego. Jakie to choroby? Są to m.in.:

  • choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
  • nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego),
  • przewlekła choroba niedokrwienna jelit,
  • celiakia,
  • przewlekłe zapalenie trzustki,
  • zaburzenia wchłaniania składników pokarmowych.

Diagnostyka polega głównie na badaniach z krwi oraz na ocenie śluzówki przewodu pokarmowego w badaniach endoskopowych: gastroskopii (badaniu przełyku, żołądka i dwunastnicy) i kolonoskopii (ocenie jelita grubego i końcowego odcinka jelita krętego). We krwi analizuje się przede wszystkim obecność przeciwciał przeciwko Helicobacter pylori, transglutaminazie tkankowej, aktywność amylazy, lipazy, wskaźniki stanu zapalnego. 

Spadek wagi przy nowotworze

Nagły, duży spadek wagi powinien być sygnałem do wzmożenia czujności onkologicznej. Niemal każdy nowotwór może być przyczyną szybkiej, niezamierzonej utraty masy ciała. Zwykle świadczy o zaawansowanym stadium choroby, dlatego powinien być szybko zdiagnozowany.

Jakim nowotworom najczęściej towarzyszy chudnięcie? Przede wszystkim złośliwym zmianom rozrostowym przewodu pokarmowego: rakowi przełyku, żołądka, jelita grubego, ale też nowotworom wątroby, trzustki i dróg żółciowych. Spadek masy ciała obserwuje się często u chorych z rakiem płuc, nerek, pęcherza moczowego, piersi i prostaty. Podobne objawy mogą wystąpić w przebiegu chłoniaka. Bardzo istotne znaczenie u pacjentów z podejrzeniem choroby onkologicznej ma ocena stężenia markerów nowotworowych.

Hormony a utrata masy ciała

Przyczyną niezamierzonego spadku wagi, zarówno u dorosłych, jak i u nastolatków i dzieci mogą być zaburzenia hormonalne. Najczęstsze choroby endokrynologiczne przebiegające z utratą masy ciała to:

Zazwyczaj towarzyszą im inne charakterystyczne objawy, ułatwiające postawienie rozpoznania. Osoby chorujące na nadczynność tarczycy zwykle zgłaszają kołatanie serca, zwiększoną potliwość, złą tolerancję wysokich temperatur. Cukrzyca typu 1. wiąże się często ze wzmożeniem pragnienia, apetytu i oddawaniem dużych ilości moczu. Dla choroby Addisona charakterystyczne jest ciemne zabarwienie skóry, przypominające opaleniznę. 

Niepokojącym sygnałem może być spadek wagi podczas menopauzy. Związane z wygasaniem czynności jajników zmniejszenie stężenia estrogenów wpływa na spowolnienie metabolizmu kobiety. Wiąże się to zazwyczaj ze wzrostem masy ciała i zmianą rozkładu tkanki tłuszczowej w organizmie. Niezamierzona utrata wagi podczas menopauzy powinna skłonić do konsultacji z lekarzem.

Czy spadek wagi może być objawem choroby zakaźnej?

Tak. Utrata masy ciała może wynikać z zakażenia prątkiem gruźlicy; obserwuje się ją też u chorych z rozwiniętym zespołem nabytego niedoboru odporności (AIDS). Objaw ten dotyczy także osób z zapaleniem wsierdzia oraz z infekcjami bakteryjnymi i pasożytniczymi przewodu pokarmowego. 

Zaburzenia psychiczne a spadek wagi

W diagnostyce przyczyn utraty masy ciała nie wolno zapominać o chorobach natury psychicznej. Jakie zaburzenia mogą przebiegać ze spadkiem wagi? Są to najczęściej:

  • depresja,
  • zaburzenia odżywiania,
  • zaburzenia lękowe i kompulsywno-obsesyjne,
  • schizofrenia,
  • choroba dwubiegunowa,
  • otępienie,
  • uzależnienie od alkoholu, narkotyków.

Przyczyną spadku wagi może być też długotrwały stres. Powoduje on często zmniejszenie apetytu, a nawet wystąpienie objawów pod postacią nudności i wymiotów, które prowadzą do utraty kilogramów. 

Każde podejrzenie zaburzeń natury psychicznej powinno skłonić pacjenta do zgłoszenia się do psychiatry, włączenia odpowiedniego leczenia lub rozpoczęcia psychoterapii.

Inne przyczyny utraty masy ciała

Do rzadszych przyczyn spadku wagi należą: schorzenia układu nerwowego (choroba Parkinsona, przebyty udar mózgu), choroby autoimmunologiczne (m.in. toczeń rumieniowaty układowy, polimialgia reumatyczna, reumatoidalne zapalenie stawów), choroby układu oddechowego. 

Ocena stanu odżywienia – jakie badania z krwi warto zrobić?

Spadek masy ciała powoduje nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych. Podstawowymi badaniami, które powinny być wykonane u każdego chorego z niedożywieniem, są: morfologia krwi, stężenie białka całkowitego i albuminy, pomiar glikemii. Konieczne są: określenie poziomu elektrolitów (sodu, potasu, magnezu, fosforanów, wapnia), wykonanie lipidogramu, prób wątrobowych (aktywności enzymów ALT, AST, GGTP, ALP, stężenia bilirubiny) oraz ocena czynności nerek.

 

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

  1. X. Bosch i in., 2017, Unintentional weight loss: Clinical characteristics and outcomes in a prospective cohort of 2677 patients, dostęp online: kwiecień 2022: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0175125.
  2. P. Gajewski, A. Szczeklik, 2018, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków, s. 2654–2657.
  3. B. Connor, J. Arif, 2021, BMI Classification Percentile And Cut Off Points, dostęp online: kwiecień 2022: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK541070/.

O Autorze