Niska prolaktyna – czym się objawia i o czym może świadczyć?

O prolaktynie zwykle jest mowa w odniesieniu do jej nadmiernego poziomu w organizmie, który utrudnia kobietom m.in. zajście w ciążę, a u mężczyzn m.in. zaburza erekcję. Niska prolaktyna to rzadkość. Nie daje też wyraźnych objawów. Zwykle niedobór tego hormonu jest wynikiem zaburzenia pracy przysadki mózgowej albo stosowania niektórych leków. Aby sprawdzić poziom prolaktyny we krwi – wykonaj badanie laboratoryjne, a potem skonsultuj wyniki z endokrynologiem lub ginekologiem.

Za co odpowiada prolaktyna?

Prolaktyna jest hormonem, którego struktura jest zbliżona do tej charakterystycznej dla hormonu wzrostu i laktogenu łożyskowego. Zbudowana jest ze 199 aminokwasów, a zatem chemicznie jest białkiem.

Prolaktyna jest wydzielana głównie przez przysadkę mózgową, a dokładniej przez komórki laktotropowe w przedniej jej części. W nieznacznej ilości produkowana jest także przez komórki układu immunologicznego, skórę i tkankę tłuszczową. U kobiet dodatkowo w macicy i gruczołach piersiowych, a u mężczyzn – w prostacie.

Mechanizm uwalniania prolaktyny przez przysadkę mózgową jest regulowany przez mechanizm sprzężenia zwrotnego. Zgodnie z nim wzrost lub spadek poziomu jednego hormonu warunkuje poziom drugiego. W tym przypadku kluczowy jest neurohormon uwalniany przez podwzgórze – dopamina. Gdy podwzgórze zaczyna uwalniać zwiększoną ilość dopaminy – poziom prolaktyny spada. Jeśli jednak dopaminy jest mało – prolaktyna jest wydzielana w większej ilości przez przysadkę.

Neurohormonami, które przyczyniają się do wzmożonego wydzielania prolaktyny, są:

• tyreoliberyna (TRH), 
• wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP),
• oksytocyna,
• galanina,
• substancja P,
• peptydy opioidowe.

Prolaktyna jest zaliczana do hormonów płciowych – odgrywa niebagatelną rolę w regulowaniu pracy układu rozrodczego (czynności gonad) i wpływa na układ immunologiczny. Odpowiada za rozwój gruczołów mlekowych i laktację u kobiet. W czasie karmienia dziecka piersią prolaktyna hamuje wydzielanie gonadotropin LH (hormonu luteinizującego) i FSH (hormonu folikulotropowego), co odpowiada za zatrzymanie owulacji i cyklów miesiączkowych u części mam. Warto jednak pamiętać, iż karmienie piersią nie jest metodą antykoncepcji.

U mężczyzn natomiast prolaktyna jest istotna dla rozwoju jąder, najądrzy oraz prostaty. Ma też znaczenie dla różnicowania komórek gruczołu i prawidłowego funkcjonowanie jego tkanek. Ponadto oddziałując na jądra, pobudza syntezę testosteronu

Prolaktyna uczestniczy też w procesach chorobowych – wysoki poziom prolaktyny u mężczyzn w podeszłym wieku związany jest ze stanami zapalnymi, przerostem prostaty, a nawet dysplazją i nowotworem.

Jaki jest prawidłowy poziom prolaktyny?

Poziom prolaktyny jest zmienny w zależności od płci i wieku. Ulega też wahaniom dobowym. Wyższe jej stężenie ma miejsce w porze nocnej. Największe zmiany związane z wydzielaniem prolaktyny zachodzą jednak w czasie ciąży. W trzecim trymestrze poziom hormonu może wzrosnąć nawet dwudziestokrotnie. Jednak po urodzeniu dziecka jego poziom normuje się zwykle w ciągu miesiąca (około 4–6 tygodni).

Ocena zbyt niskiego poziomu prolaktyny może być problematyczna. Tym bardziej że możesz spotkać się z wartościami referencyjnymi odnoszącymi się tylko do górnych wartości, po których przekroczeniu diagnozowana jest hiperprolaktynemia.

U mężczyzn za normę przyjmuje się wartość poniżej 20 ng/ml. Natomiast u kobiet wartości referencyjne zmieniają się zależnie od fazy cyklu miesiączkowego. W fazie folikularnej poziom prolaktyny nie powinien przekraczać 23 ng/ml, a w fazie luteinowej – 40 ng/ml. Dla kobiet ciężarnych w trzecim trymestrze normą jest natomiast wartość aż 400 ng/ml.[1] 

Czy więc poziom prolaktyny może być za niski? Choć jest to rzadko spotykane, to jednak niekiedy problem taki występuje. Dolna granica prawidłowego poziomu prolaktyny wynosi dla mężczyzn 4,04 ng/ml (przy założeniu, że górna norma wynosi 15,2 ng/ml), a dla kobiet – 4,79 ng/ml (przy założeniu, że górna norma wynosi 23,3 ng/ml).[2]

Jak można zbadać poziom prolaktyny?

Badanie prolaktyny wykonasz w laboratorium z próbki krwi żylnej pobranej na miejscu przez diagnostę. Jeśli planujesz wykonywać serię badań, zachowaj porę poboru krwi. Poziom prolaktyny wykazuje bowiem wahania dobowe.

Do laboratorium udaj się rano, na czczo. Możesz wypić wyłącznie odrobinę wody. Ostatni posiłek zjedz w porze, która pozwoli Ci zachować post trwający 12–14 godzin.

W dniu badania – zrezygnuj z porannego treningu, jeśli masz zwyczaj praktykować poranną gimnastykę. Wysiłek fizyczny, podobnie jak stres, wpłynie na uzyskany wynik.

Kobiety nie powinny na dwie doby przed badaniem współżyć i stymulować sutków, ponieważ powoduje to pobudzenie wydzielania prolaktyny.

Jakie są powody niskiej prolaktyny?

Niska prolaktyna nie należy do częstych nieprawidłowości. Endokrynolodzy rzadko się z nią spotykają. Niemniej się zdarza. Może mieć to związek z zaburzeniami pracy przysadki mózgowej (uszkodzeniem lub niedoczynnością gruczołu).

Nie zawsze jednak przyczyny niskiego poziomu hormonu są tak poważne. Uzyskanie w wyniku badania krwi niskiej prolaktyny może być konsekwencją stosowania niektórych leków wykorzystywanych w terapii choroby Parkinsona. Takie działanie mają m.in. agoniści dopaminy (np. bromokryptyna). Podobne konsekwencje wywołuje sporysz (przetrwalnik grzyba buławinki czerwonej), a także lewodopa.

Ponadto do obniżenia stężenia prolaktyny mogą przyczynić się niektóre leki przeciwlękowe, uspokajające oraz wykorzystywane w terapii uzależnień (np. klonidyna).

Jakie są objawy niskiej prolaktyny u mężczyzn i kobiet?

Niestety niski poziom prolaktyny rzadko kiedy daje wyraźne objawy. O ile w przypadku wysokiego stężenia hormonu pojawiają się u kobiet problemy z owulacją i prawidłowymi cyklami miesiączkowymi, a u mężczyzn zaburzenia erekcji i spadek libido, o tyle niedobór prolaktyny może dać o sobie znać wyłącznie większym niż zwykle zmęczeniem i rozdrażnieniem oraz bólami głowy.

To bardzo mało charakterystyczne symptomy, które mogą również wskazywać na zaburzenia pracy tarczycy, choroby natury psychicznej czy… zwykłe przemęczenie.

Dla kobiet, które niedawno urodziły dziecko, sygnałem, że mogą zmagać się z niedoborem prolaktyny, jest znikoma laktacja lub całkowity jej brak. Dopiero diagnostyka laboratoryjna i konsultacja z ginekologiem lub endokrynologiem dają jasny obraz przyczyny problemów z karmieniem piersią.

Warto również zaznaczyć, że niski poziom prolaktyny nie jest istotny klinicznie. Jest jednak cenną informacją w przypadku osób poddawanych terapii niektórymi lekami oraz ze zdiagnozowanymi chorobami przysadki mózgowej.

Pamiętaj też, że niski poziom prolaktyny nie jest jedynym wskaźnikiem zaburzeń przysadki mózgowej. Przeoczenie niedoboru tego hormonu nie będzie miało tu większego znaczenia. Przysadka wydziela też wiele innych hormonów, w tym TSH pobudzający produkcję T3 i T4 w tarczycy. Przy nadczynności gruczołu tarczycowego poziom wydzielania TSH przez przysadkę jest bardzo niski. Przyczyną tego mogą być guzy, które w trakcie diagnostyki z pewnością zostaną wykryte. Nie sposób więc przeoczyć chorób przysadki mózgowej, mogących być odpowiedzialnymi za niski poziom prolaktyny. Zbyt wiele procesów zachodzących w organizmie zależy od prawidłowego funkcjonowania tego gruczołu nadrzędnego.

Problemy z funkcjonowaniem przysadki mózgowej mogą być konsekwencją urazu, chorób, a w przypadku kobiet w połogu może mieć to też związek z zespołem Sheehana, czyli poporodową martwicą przysadki. Jest to wynik zmniejszonego krążenia i wstrząsu. Wówczas charakterystycznymi objawami są brak laktacji (lub niewystarczająca laktacja), zaburzenie cyklu miesiączkowego, zanik piersi oraz utrata owłosienia łonowego i pod pachami.

Autor: Katarzyna Grzyś-Kurka

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Prolaktyna i jej normy. Jak ją regulować?, https://diag.pl/pacjent/artykuly/prolaktyna-i-jej-normy-jak-ja-regulowac/, dostęp: 19.06.2023 r.
2. Informator o badaniach wykonywanych w Zakładzie Diagnostyki Laboratoryjnej i Mikrobiologicznej Szpitala Wojewódzkiego w Poznaniu, https://lutycka.pl/files/file_add/download/11_informator_2021.pdf, dostęp: 19.06.2023 r.
3. A. Badowska-Kozakiewicz, Biologiczna rola prolaktyny, „Przegląd Menopauzalny” 2012, nr 4, 305–308.
4. M. Karasek, M. Pawlikowski i in., Hiperprolaktynemia: przyczyny, diagnostyka, leczenie, „Endokrynologia Polska” 2006, vol. 57, nr 6, s. 657–663.
5. A. Szutowicz, D. Bizon-Zygmańsk, Podstawy Diagnostyki Endokrynologicznej, [w:] red. A. Szutowicz, A. Raszej Specht, „Diagnostyka Laboratoryjna Tom. 1”, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2009.
6. A. Zdrojowy-Wełna, G. Bednarek-Tupikowska, Postępowanie w przewlekłej niewydolności kory nadnerczy – rola lekarza rodzinnego, „Family Medicine & Primary Care Review” 2013, nr 15, 3, s. 486–490.
7. R. Krysiak, B. Okopień, Zespół Sheehana – zapomniana choroba ze stuletnią historią, „Przegląd Lekarski” 2015 nr 72, 6, s. 313–317.

---