Wapń jest jednym z kluczowych składników mineralnych w ludzkim organizmie. Od jego prawidłowego stężenia zależy wiele procesów, w tym np. krzepnięcia krwi, skurczu mięśni. Zarówno nadmiar wapnia (hiperkalcemia), jak i niedobór (hipokalcemia) może okazać się szkodliwy.
Wapń to przede wszystkim prawidłowe funkcjonowanie układu ruchu. Niemalże w całości związek ten występuje w organizmie w kościach i w zębach. Sprawdź, jakie są rodzaje wapnia w organizmie, jak przedstawia się norma wapnia i do czego doprowadzić może jej zachwianie.
Rola wapnia w organizmie
Wapń to niezwykle istotny składnik ustrojowy, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Stanowi on główny materiał budulcowy kości i zębów. Wapń jest aktywatorem dla licznych enzymów. Odpowiada za utrzymanie właściwej przepuszczalności błon komórkowych i równowagi elektrolitowej. Uczestniczy w procesie krzepnięcia krwi i regulacji hormonalnej. Wpływa na pracę mięśni (skurcze mięśni gładkich i szkieletowych) oraz na pracę układu nerwowego. Prawidłowe stężenie wapnia we krwi to element profilaktyki wielu chorób, w tym m.in. cukrzycy, osteoporozy, otyłości.
Szacuje się, że w organizmie dorosłego człowieka całkowita masa wapnia wynosi 1,0–1,5 kg, z czego 99% znajduje się w kościach i zębach (związana jest z fosforanami), a pozostały 1% to wapń obecny w tkankach miękkich i płynach ustrojowych. Pula wapnia w surowicy to mniej niż 0,02% wapnia ustrojowego. We krwi jest około 400–520 mg (10–13 mmol/l) tego składnika mineralnego. Około 35–45% związane jest z białkami, a 40–50% stanowi wapń zjonizowany. Jego stężenie to 0,98–1,13 mmol/l [1].
Podsumowując, wapń w surowicy może występować w dwóch postaciach:
- związanej z białkami – głównie z albuminami, ale i z globulinami, jonami wodorowęglanowymi, fosforanowymi, siarczanowymi, cytrynianowymi,
- wolnej, niezwiązanej, zjonizowanej,
- całkowitej – można ją przedstawić za pomocą wzoru: wapń zjonizowany + niebiałkowy niezjonizowany + wapń związany z białkami osocza.
Jak można sprawdzić poziom wapnia w organizmie?
Aby ocenić, czy w organizmie występuje wystarczająca ilość wapnia, zaleca się ocenę stężenia wapnia całkowitego. Materiałem do badań jest krew, pobierana najczęściej z dołu łokciowego. Badanie wymaga pewnego przygotowania. Pacjent powinien zgłosić się na nie z rana, najlepiej w godzinach 7.00–10.00 oraz na czczo. Ostatni posiłek może spożyć do godziny 18.00 w dniu poprzedzającym badaniem. Dzień wcześniej dobrze jest także unikać wzmożonego wysiłku fizycznego.
Do oceny poziomu wapnia we krwi zaleca się oznaczanie wapnia całkowitego i zjonizowanego. W przypadku pierwszego parametru wskazane jest oznaczenie z tej samej próbki krwi poziom albuminy, które w znaczący sposób wpływają na jego stężenie.
Ile wynosi norma wapnia we krwi?
Różne źródła podają nieco odmienne normy wapnia we krwi. Oto jak przedstawiają się te najczęściej występujące u zdrowych dorosłych osób:
- normy wapnia całkowitego: 8,5–10,5 mg/dl, 9,0–10,5 mg/dl, albo nawet 9,0–11,00 mg/dl;
- normy wapnia zjonizowanego: 3,9–4,5 mg/dl (0,98–1,13 mmol/l), 4,0–5,2 mg/dl (1,0–1,3 mmol/l), albo nawet 4,65–5,25 mg/dl (1,16–1,31 mmol/l) [2].
Dlatego też wyniki badania wapnia we krwi powinno się skonsultować z lekarzem. Tylko ich dokładna interpretacja pozwoli na rozpoznanie zaburzeń poziomu tego składnika mineralnego w postaci hiper- i hipokalcemii.
Wartość wapnia powyżej normy
Stan, w którym wartość wapnia jest powyżej normy, określa się jako hiperkalcemię. Ponad 90% wszystkich przyczyn hiperkalcemii stanowią schorzenia układu endokrynnego (np. nadczynność przytarczyc) oraz choroby nowotworowe (np. trzustki, prostaty, piersi, płuc, nerki, szpiczak mnogi). Wśród rzadziej występujących przyczyn nadmiernego poziomu wapnia we krwi wymienia się schorzenia o charakterze zapalnym, jak: choroby ziarniniakowe, upośledzenie odporności, nadmierną podaż witaminy D, unieruchomienie, dializoterapię, zespół „Milk-alkali” (nadmierne spożycie wapnia z dwuwęglanami przez osoby zmagające z wrzodami i spożywające duże ilości mleka), przyjmowanie niektórych leków (np. diuretyków tiazydowych, soli litu, kalcytoniny, dwufosfonianów).
Umiarkowana hiperkalcemia (<3,0 mmol/l; <12,0 mg/dl) przebiega zazwyczaj bez żadnych objawów. Wśród możliwych objawów poziomu wapnia powyżej normy wymienia się: ogólne osłabienie, zwiększone pragnienie, problemy z koncentracją, zwiększenie wydalania moczu. Pacjenci zgłaszają dolegliwości ze strony układu nerwowo-mięśniowego, m.in.: osłabienie siły mięśniowej, łatwiejszą męczliwość, odruchy ścięgniste. Przy dużym stężeniu wapnia pojawić się mogą: dolegliwości ze strony układu pokarmowego (np. zaparcia, brak apetytu, wymioty), zaburzenia pracy serca, objawy ze strony układu nerwowego (np. splątanie, ból głowy, senność), kamica układu moczowego.
Wartość wapnia poniżej normy
Stan, w którym wartość wapnia jest poniżej normy, określa się jako hipokalcemię. Wśród możliwych jej przyczyn wymienia się przede wszystkim upośledzone wchłanianie wapnia, co może być konsekwencją niedoboru witaminy D lub jej aktywnych metabolitów czy zespołu złego wchłaniania. Inną możliwą przyczyną hipokalcemii jest niedobór parathormonu (PTH; hormon produkowany przez przytarczyce) czy zabieg operacyjny tarczycy lub przytarczyc. Za niedostateczny poziom wapnia w organizmie odpowiadać mogą: niedobory magnezu (hipomagnezemia), niewystarczająca podaż wapnia w diecie, nadmierne odkładanie się go w tkankach czy wzmożona jego utrata z moczem, stosowanie niektórych leków (np. tokalcymimetyków, hormonów steroidowych, fenytoiny, fluorków).
Charakterystycznym objawem hipokalcemii jest tężyczka. Wyróżnia się postać jawną, dla której typowe są skurcze i drętwienie mięśni, oraz postać utajoną z niespecyficznymi objawami, takimi jak objaw Erba (nadmierna pobudliwości nerwów na prąd galwaniczny) czy objaw Chvostka (skurcz mięśni twarzy po uderzeniu w unerwiający je nerw). W przebiegu niedoboru wapnia w organizmie pojawić się może też wiele innych objawów, które określa się mianem równoważników tężyczki. Mogą to być np.: światłowstręt, skurcz mięśni krtani, skurcz naczyń krwionośnych, psychozy, wzmożona nerwowość, zaburzenia rytmu serca.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Bibliografia
- W. Kołłątaj, L. Szewczyk, Gospodarka wapniowa – rola wapnia w organizmie ludzkim, „Endokrynologia Pediatryczna” 2006, t. 5, nr 1, s. 57–61.
- R. Gellert, Hipo- i hiperkalcemia – patogeneza i problemy terapeutyczne, „Forum Nefrologiczne” 2011, t. 4, nr 4, s. 373–382.
- W. Jakubas-Kwiatkowska, A. Błachowicz, E. Franek, Hipokalcemia w praktyce klinicznej – przyczyny, objawy i leczenie, „Choroby Serca i Naczyń” 2005, t. 2, nr 4, s. 232–237.
- Ł. Szeleszczuk, M. Kuras, Znaczenie wapnia w metabolizmie człowieka i czynniki wpływające na jego biodostępność w diecie, „Biuletyn Wydziału Farmacji WUM” 2014, nr 3, s. 16–22.
- Wapń całkowity. Online: https://diag.pl/sklep/badania/wapn-calkowity/ [dostęp: 05.05.2022].
