Normy 17-hydroksyprogesteronu – dowiedz się, jak zbadać poziom hormonu i interpretować wyniki

Jeśli lekarz zalecił Ci zbadanie poziomu 17-hydroksyprogesteronu, to najprawdopodobniej podejrzewa przerost nadnerczy. Wówczas stężenie tego hormonu we krwi bardzo wyraźnie wzrasta. Jeśli jednak okaże się, że uzyskasz wynik poniżej normy, może to oznaczać zarówno niedoczynność nadnerczy, jak i wynikać z zakażeń. Dowiedz się, jakie są normy 17-hydroksyprogesteronu oraz jak interpretować uzyskany wynik.

Jak powstaje 17-hydroksyprogesteron?

17-hydroksyprogesteron (17-OHP) jest hormonem steroidowym, za którego syntezę odpowiadają przede wszystkim nadnercza, a dokładniej – kora nadnerczy. Są to parzyste gruczoły ulokowane w okolicy górnej części nerek. Ponadto hormon jest też produkowany przez ciałko żółte (wykształcone z pęcherzyka Graffa po uwolnieniu komórki jajowej), a także łożysko w zaawansowanej ciąży.

Sam progesteron powstaje z pregnenolonu. Ten natomiast wytwarzany jest z cholesterolu w wyniku oddziaływania desmolaz, czyli enzymów, które warunkują tworzenie i niszczenie wiązań między atomami węgla. Dalej progesteron jest przekształcany przy udziale 17-hydroksylazy do postaci 17-hydroksyprogesteronu [1]. 

Hormon może też powstać na innej ścieżce. Po wytworzeniu pregnenolonu z cholesterolu przekształca się on przy udziale 17-hydroksylazy w 17-OH-pregnenolon. Ten natomiast po wpływem dehydrogenazy 3-beta-hydroksysteroidowej przemieniony zostaje do postaci 17-hydroksyprogesteronu [1]. 

17-OHP nie jest ostatnim związkiem tego szlaku przemian. Dalej ze związku powstaje androstendion albo kortyzol [1].

Za co odpowiada 17-hydroksyprogesteron?

17-hydroksyprogesteron jest jednym z etapów na szlaku syntezy kortyzolu. Ten tzw. hormon stresu nie tylko uczestniczy w reakcji stresowej (przygotowując organizm do obrony, ataku, ucieczki lub zamarcia), ale też pomaga zachować homeostazę funkcji organizmu (m.in. poprzez wpływ na metabolizm glukozy czy kwasów tłuszczowych) [2].

Z 17-hydroksyprogesteronu powstaje – poza kortyzolem – androstendion, będący prekursorem dla testosteronu i estradiolu [1]. Wraz ze wzrostem syntezy androstendionu dochodzi do zwiększenia produkcji przede wszystkim testosteronu. W efekcie doprowadza to u kobiet do rozwoju cech typowo męskich i nabywania męskich cech płciowych. U mężczyzn również się one nasilają [3].

Powyższe funkcje 17-hydroksyprogesteronu czynią go ważnym markerem w diagnostyce niektórych zaburzeń hormonalnych:

• stanowi wskaźnik wrodzonego przerostu nadnerczy (najczęściej wynikający z niedoboru 21-hydroksylazy) [1],
• pomaga monitorować prawidłowość przebiegu cyklu miesiączkowego, ponieważ u kobiet jego stężenie zmienia się w kolejnych fazach [3],
• jego poziom jest cenny w diagnostyce PCOS (zespołu policystycznych jajników), którego jedną z cech jest hiperandrogenemia – poza wysokim stężeniem testosteronu i siarczanu dehydroepiandrosteronu charakteryzuje go też ponadnormatywny wzrost stężenia androstendionu [4].

Jak wykonać badanie 17-hydroksyprogesteronu?

Badanie poziomu 17-hydroksyprogesteronu wykonywane jest na podstawie próbki krwi żylnej pobranej od pacjenta będącego na czczo. Przed badaniem zaleca się zachować post trwający minimum 8 godzin (optymalnie 12–14 godzin). W wieczór poprzedzający diagnostykę zjedz odpowiednio wcześnie lekkostrawną kolację.

Kobiety planujące zbadać poziom 17-hydroksyprogesteronu powinny zaplanować badanie we wczesnej fazie folikularnej cyklu (najlepiej między 3. a 7. dniem cyklu miesiączkowego) ze względu na miesięczne wahania stężenia hormonu.

Jakie są normy 17-hydroksyprogesteronu?

U mężczyzn prawidłowy wynik 17-hydroksyprogesteronu zawiera się w przedziale 0,5–2,1 ng/ml. Wartość ta jest stała. Nie zmienia się wraz ze starzeniem czy w ciągu miesiąca. U kobiet normy 17-hydroksyprogesteron wykazują wahania w zależności od fazy cyklu miesiączkowego i prezentują się następująco [5]:

• faza folikularna – 0,1–0,8 ng/ml,
• faza owulacji – 0,3–1,4 ng/m,
• faza lutealna – 0,6–2,3 ng/ml.

Poziom hormonu zmienia się też bardzo wyraźnie u kobiet w ciąży – wynosi 2,0–12 ng/ml na późnym jej etapie (wówczas 17-hydroksyprogesteron zaczyna wytwarzać łożysko) oraz w okresie menopauzy, gdy spada do wartości 0,13–0,51 ng/ml.

Normy 17-hydroksyprogesteronu są zmienne w przypadku dzieci (tu znaczenie ma również płeć) [5]:

• u chłopców w 1. miesiącu życia wynosi 0,0–8,0 ng/ml, 
• u chłopców w 2. miesiącu życia wynosi 3,6–13,7 ng/ml,
• u chłopców w 3. miesiącu życia wynosi 1,7–4,0 ng/ml,
• u dziewcząt w 1. miesiącu życia wynosi 2,4–16,8 ng/ml, 
• u dziewcząt w 2. miesiącu życia wynosi 1,6–9,7 ng/ml,
• u dziewcząt w 3. miesiącu życia wynosi 0,1–3,1 ng/ml,
• u dzieci (bez względu na płeć) przed okresem dojrzewania, a więc w wieku 3–13 lat, wynosi 0,1–1,7 ng/ml.

Warto mieć przy tym na uwadze, że normy mogą nieznacznie zmieniać się w zależności od metody analitycznej stosowanej w laboratorium. Analizując wyniki 17-hydroksyprogesteronu, należy brać pod uwagę wyłącznie zakresy referencyjne otrzymane na wyniku.

Jak interpretować wyniki 17-hydroksyprogesteronu?

Zarówno niskie, jak i wysokie stężenie 17-hydroksyprogesteronu jest powodem do dalszej diagnostyki w celu rozpoznania przyczyny nieprawidłowości. Tylko w ten sposób lekarz jest w stanie wdrożyć właściwe (skuteczne) postępowanie terapeutyczne.

Co oznacza podwyższony 17-hydroksyprogesteron?

Wynik 17-hydroksyprogesteronu powyżej zakresu referencyjnego oznacza przeważnie przerost nadnerczy (w tym wrodzony przerost nadnerczy). Zwykle poziom znacznie przekracza normę. Temu zaburzeniu towarzyszy też ponadnormatywne stężenie androstendionu i obniżona wartość kortyzolu.

Co oznacza obniżony 17-hydroksyprogesteron?

Niski poziom 17-hydroksyprogesteronu może mieć więcej przyczyn niż jego ponadnormatywna wartość. Diagnostyka podłoża tego zaburzenia jest przez to bardziej skomplikowana i czasochłonna. Ta nieprawidłowość hormonalna może wynikać z:

• pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy (choroby Addisona),
• hipoplazji nadnerczy,
• stanu po obustronnej adrenalektomii (usunięciu obu nadnerczy),
• poważnego zakażenia (grzybiczego, wirusowego i bakteryjnego),
• schorzeń autoimmunologicznych,
• oporności na działanie hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), wydzielanego przez przysadkę mózgową i odpowiedzialnego za pobudzanie nadnerczy do pracy,
• niedoczynności podwzgórza, przysadki mózgowej i tarczycy.

Bibliografia

1. Lin-Su K., Nimkarn S., New M.I., Diagnostyka i terapia wrodzonego przerostu nadnerczy, https://www.ksiazki-medyczne.eu/product/attachment/db464f9dbbb1ae2da9fffd3d91592608/pl_PL/GL-R04.pdf, dostęp: 27.05.2024 r.
2. Musiała N., Hołyńska-Iwan I. i in., Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie, „Diagnostyka Laboratoryjna” 2018, nr 54(1), s. 29–36.
3. Ćwik-Błotnicka D., Nitka K., Badanie wiedzy kobiet na temat roli androgenów i ich nadmiaru u kobiet – artykuł badawczy, „Journal of Education, Health and Sport” 2023, nr 17(1), s. 78–101.
4. Rudnicka E., Kunicki M. i in., Stężenie hormonów androgennych oraz 17-hydroksyprogesteronu w surowicy krwi a wzorzec miesiączkowania u pacjentek z zespołem policystycznych jajników, „Ginekologia Polska” 2010, nr 81, s. 745–749.
5. MAGLUMITM17-OH PROGESTERONE (CLIA), https://cormay.pl/uploads/IMMUNOCHEMIA/SNIBE/Panele/Panel-plciowy/120_17-OH_PROGESTERONE-pl-EU-V11.0.pdf, dostęp: 27.04.2024 r.