O jakich nieprawidłowościach świadczy powiększona tarczyca?

Tarczyca to niewielki, ale istotny gruczoł dokrewny zlokalizowany w przedniej części szyi. Odpowiada za regulację wielu procesów metabolicznych i fizjologicznych w ludzkim organizmie. Niestety czasami dochodzi do nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu, co objawia się powiększeniem tego gruczołu, czyli wolem tarczycowym. Taka sytuacja zawsze stanowi powód do niepokoju i wymaga dogłębnej diagnostyki, a często również wdrożenia odpowiedniego leczenia. Poznaj przyczyny powiększonej tarczycy, objawy, które temu towarzyszą oraz najważniejsze metody diagnostyczne.

Czym jest powiększenie tarczycy?

Powiększenie tarczycy, określane również mianem wola tarczycowego, to stan, w którym gruczoł wyraźnie zwiększa swoją objętość. Uznaje się, że tarczyca jest powiększona, gdy jej objętość przekracza 20 ml u kobiet i 25 ml u mężczyzn. Należy podkreślić, że powiększona tarczyca nie jest samodzielną chorobą, a objawem, który może sygnalizować różnorodne nieprawidłowości w funkcjonowaniu tego gruczołu.

Wielkość tarczycy podlega naturalnym wahaniom, np. w trakcie cyklu menstruacyjnego lub w czasie ciąży. Jednak znaczne i trwałe zwiększenie jej objętości powinno zawsze zwrócić uwagę pacjenta i skłonić go do konsultacji z lekarzem endokrynologiem.

Rodzaje powiększenia tarczycy

Ze względu na budowę i czynność hormonalną tarczycy, wyróżnia się kilka głównych rodzajów powiększenia tego gruczołu.

• Wole miąższowe – oznacza to równomierne powiększenie całej tarczycy bez obecności guzków. Najczęściej związane jest z niedoborem jodu lub chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak choroba Hashimoto.
• Wole guzkowe – stan ten charakteryzuje się obecnością pojedynczych lub mnogich guzków w obrębie gruczołu tarczowego. Może być zarówno łagodny, jak i złośliwy.
• Wole guzkowo-miąższowe – to połączeniem dwóch powyższych typów, czyli równomiernego powiększenia tarczycy wraz z obecnością guzków.

Ponadto, ze względu na czynność hormonalną, wole tarczycowe może być obojętne, czyli bez zaburzeń funkcji tarczycy; nadczynne (z nadmierną produkcją hormonów tarczycy) lub niedoczynne (z obniżoną produkcją hormonów tarczycy).

Zidentyfikowanie rodzaju powiększenia tarczycy ma istotne znaczenie dla postawienia właściwej diagnozy i wdrożenia skutecznego leczenia.

Przyczyny powiększenia tarczycy

Istnieje wiele czynników, które mogą prowadzić do powiększenia gruczołu tarczowego. Do najczęstszych należą choroby autoimmunologiczne. Schorzenia z autoagresji skierowanej przeciwko tarczycy, takie jak choroba Hashimoto lub choroba Gravesa-Basedowa, mogą wywoływać powiększenie tego gruczołu. Mechanizm polega na stymulacji tarczycy przez autoprzeciwciała lub nadmierną produkcję TSH.

Powiększenie tarczycy mogą powodować niedobory jodu. To pierwiastek niezbędny do prawidłowej syntezy hormonów tarczycy. Jego niedobór, spowodowany niedostateczną podażą w diecie lub zaburzeniami wchłaniania, stymuluje tarczycę do zwiększonej produkcji TSH (hormonu tyreotropowego), co z kolei prowadzi do jej przerostu.

Przyczyną zmian w obrębie gruczołu mogą być guzy tarczycy. Zarówno łagodne, jak i złośliwe nowotwory często skutkują jej powiększeniem. Guzki tarczycowe są pojedyncze lub mnogie, a ich obecność często wiąże się z asymetrią gruczołu.

Do zmian w obrębie tarczycy dochodzi w stanach zwiększonego zapotrzebowania na jej hormony. Sytuacje, w których organizm wymaga zwiększonej produkcji hormonów tarczycy, np. w ciąży lub podczas leczenia niektórymi lekami, mogą powodować przerost tego gruczołu.

Narażenie na określone substancje chemiczne, takie jak tiocyjaniany, nadchlorany czy zanieczyszczenia środowiska, może mieć działanie wolotwórcze i przyczyniać się do powiększenia tarczycy.

Oprócz tego podatność na powstawanie wola tarczycowego może mieć podłoże genetyczne, zwłaszcza w przypadku chorób autoimmunologicznych.

Objawy towarzyszące powiększonej tarczycy

Powiększenie tarczycy może przebiegać bezobjawowo, zwłaszcza we wczesnym stadium. Jednak wraz z postępem choroby często pojawiają się różnorodne dolegliwości, takie jak:

• ucisk w obrębie szyi, trudności w połykaniu;
• chrypka lub zmiana barwy głosu;
• duszności, świszczący oddech;
• powiększone węzły chłonne szyjne;
• uczucie ucisku lub dyskomfortu w gardle;
• ból lub wrażliwość powiększonej tarczycy;
• obrzęk szyi.

Należy pamiętać, że objawy często różnią się w zależności od rodzaju powiększenia tarczycy. Przykładowo, w przypadku wola nadczynnego mogą wystąpić dodatkowe symptomy nadczynności tarczycy, takie jak: nerwowość, drażliwość, nadmierna potliwość, kołatanie serca czy spadek masy ciała.

Diagnostyka powiększonej tarczycy

Postawienie prawidłowej diagnozy w przypadku powiększonej tarczycy wymaga kompleksowej oceny stanu pacjenta. Lekarz endokrynolog zwykle rozpoczyna od badania fizykalnego, czyli oceny wyczuwalnego w dotyku powiększenia tarczycy i obecności guzków oraz wywiadu, w trakcie którego zbiera informacje na temat objawów, chorób współistniejących, czynników ryzyka i historii rodzinnej.

Ważne są wyniki badań laboratoryjnych krwi. Oznaczenie stężeń hormonów tarczycy (TSH, FT4, FT3) oraz przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TPO, anty-Tg) pozwala ocenić kondycję gruczołu.

W razie potrzeby lekarz może wykonać badanie ultrasonograficzne (USG) tarczycy. Dzięki temu oceni jej wielkość, strukturę i ewentualne zmiany ogniskowe w obrębie gruczołu.

W zależności od wyników powyższych badań lekarz może zlecić także:

• scyntygrafię tarczycy – oceniającą czynność i wychwyt radioznacznika przez gruczoł;
• tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny – w przypadku podejrzenia wola zamostkowego;
• biopsję cienkoigłową zmian ogniskowych – w celu wykluczenia procesu nowotworowego.

Kompleksowa diagnostyka powiększonej tarczycy pozwala na ustalenie przyczyny dolegliwości i wdrożenie optymalnego leczenia.

Leczenie powiększonej tarczycy

Sposób postępowania terapeutycznego w przypadku powiększonej tarczycy zależy od jej przyczyny oraz nasilenia objawów. Możliwe metody leczenia obejmują:

• leczenie zachowawcze (suplementacja jodu, leczenie hormonalne);
• leczenie operacyjne (tyroidektomia, czyli całkowite lub częściowe usunięcie gruczołu tarczowego, wskazane m.in. przy guzach tarczycy lub wolu uciskającym na sąsiednie struktury);
• leczenia radiojodem (podanie izotopu jodu 131I).

Wybór optymalnej metody leczenia zależy od stanu klinicznego pacjenta, rodzaju powiększenia tarczycy oraz oceny ryzyka i korzyści danej terapii. Leczenie powiększonej tarczycy wymaga ścisłej współpracy pacjenta z lekarzem endokrynologiem.

Profilaktyka powiększenia tarczycy

Ważną rolę w zapobieganiu powiększeniu tarczycy odgrywa prawidłowa dieta bogata w jod. Zalecane jest spożywanie produktów morskich, jajek, nabiału oraz wzbogaconych w jod soli i pieczywa. Unikanie nadmiernej ekspozycji na czynniki wolotwórcze, takie jak tiocyjaniany czy nadchlorany, a także stres i palenie tytoniu, może również zmniejszać ryzyko rozwoju wola tarczycowego.

Regularne badania przesiewowe, w tym USG tarczycy, pozwalają na wczesne wykrycie nieprawidłowości i wdrożenie odpowiedniego postępowania. Szczególnie ważne jest to u osób z predyspozycjami genetycznymi lub narażonych na czynniki ryzyka.

Bibliografia

1. Douglass S. Ross, tłum. I. Czajka-Oraniec, Leczenie nadczynności tarczycy jodem promieniotwórczym, „Medycyna po Dyplomie” 2011, vol. 20, nr 7, s. 71–78.
2.  K. Markiewicz, D. Pokorna-Kałwak i in., Choroby tarczycy u dzieci, „Lekarz POZ” 2017, nr 6, s. 395–399.
3. M. Czarny-Działak, I. Stanisławska i in., Korelacja pomiędzy rozwojem choroby alergicznej skóry a choroby autoimmunologicznej tarczycy – opis przypadku, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2016, t. 22, nr 4, s. 311–314.

---