Niedobór białka – jak się objawia, jak uzupełnić?

Niedobór białka zdarza się najczęściej u osób przewlekłe chorych, niedożywionych, a także intensywnie trenujących. Stosowanie diet ubogich w proteiny powoduje spadek masy mięśniowej, zaburzenia pamięci i koncentracji, a także pogorszenie stanu skóry, włosów i paznokci. Najlepszym źródłem białka jest mięso, ale nie tylko ono go zawiera. Warto wiedzieć, jakie produkty powinny stanowić bazę jadłospisu, aby nie dopuścić do pojawienia się niedoborów białka.

Czym jest białko i jaka jest jego funkcja w organizmie?

Białko to budulec naszego organizmu, nazywany czasem proteiną. Składa się z 21 aminokwasów, które są ważne nie tylko dla mięśni, ale dla całego ciała. Białka dzielą się na egzogenne i endogenne. Pierwsze są niezbędne dla organizmu, samodzielnie nie da się ich wytworzyć. Białka endogenne są syntezowane przez organizm, a ich ilość zależy od białek egzogennych. W organizmie odgrywają wiele ról. Budują mięśnie, a także mogą stanowić budulec dla hormonów, enzymów, błon komórkowych. Pełnią również funkcje ochronne, transportujące i biorą udział w skurczu mięśni.

U dorosłego człowieka białka stanowią około 10–14 kg. Codziennie zachodzi synteza białek i ich wymiana. Białka odbudowują tkanki, które ulegają zużyciu. Metabolizm białek jest związany z węglowodanami. Kiedy w diecie znajduje się zbyt mało tłuszczów i węglowodanów, to jako źródło energii wykorzystuje się białka, co może prowadzić do upośledzenia gospodarki białkowej. Zapotrzebowanie na białko ustala się na podstawie bilansu azotu. Różnica pomiędzy jego wykorzystaniem a spożyciem powinna wynosić 0. Osoby, które dostarczają dużo białka, a także energii, zachowują ten bilans, jednak u osób, które chorują lub uprawiają aktywnie sport, zapotrzebowanie na proteiny może być większe.

Zapotrzebowanie na białko zależy od wieku oraz płci i kształtuje się następująco:

u dzieci w wieku 1–3 lat – 1,17 g/kg/dobę,
u dzieci w wieku 4–15 lat – 1,10 g/kg/dobę,
u młodzieży w wieku 16–18 lat – 0,95 g/kg/dobę,
u dorosłych mężczyzn – 0,90 g/kg/dobę,
u dorosłych kobiet – 0,90 g/kg/dobę,
u kobiet w ciąży – 1,20 g/kg/dobę,
u kobiet karmiących piersią – 1,45 g/kg/dobę [1].

Zbyt małe spożycie białka może prowadzić do hipoproteinemii, czyli jego niedoborów.

Przyczyny niedoboru białka

Niedobór białka występuje najczęściej w wyniku chorób, które prowadzą do jego utraty lub upośledzają sposób jego syntezy w organizmie. Aby określić, czy cierpisz na niedobór białek, powinieneś wykonać badania diagnostyczne z krwi, które określą stężenie protein w osoczu. Badania dają także obraz tego, które z frakcji białek występują w niedoborze. Do najczęstszych przyczyn tego schorzenia zaliczamy:

choroby jelit (np. chorobę Leśniowskiego-Crohna, celiakię),
choroby wątroby (np. marskość wątroby, chorobę alkoholową),
choroby nerek,
wrodzone niedobory białek,
długotrwałe głodówki lub diety redukcyjne,
duże uszkodzenia skóry, np. w wyniku poparzenia.

Niedobory białka mogą także pojawić się u osób cierpiących na zakrzepicę żył wątrobowych, niektóre choroby nowotworowe czy niewydolność serca.

Objawy niedoboru białka

Ilość białka w organizmie spada wraz z wiekiem. U seniorów rozpad białka jest szybszy i częstszy, dlatego należy jeszcze lepiej zadbać o jego podaż. Ma na to wpływ osłabienie mięśni, osteoporoza czy anemia. U danej osoby niekoniecznie muszą wystąpić wszystkie objawy niedoboru białka, a zalicza się do nich:

obrzęki i opuchliznę nóg, głównie łydek, spowodowane zatrzymywaniem się wody w organizmie,
spadek odporności,
zaburzenia krzepnięcia,
pogorszenie samopoczucia,
uczucie zmęczenia,
bóle głowy,
wzmożony apetyt, głównie chęć na słodycze,
słabe włosy i paznokcie, złą kondycję skóry,
większą częstotliwość kontuzji,
zaburzenia pamięci i słabszą koncentrację,
u kobiet – problemy hormonalne i zanik miesiączki.

Jeśli nie odczuwasz żadnych objawów związanych z niedoborem białka, to warto samodzielnie sprawdzić własne zapotrzebowanie na nie. Wystarczy pomnożyć swoją wagę z dziennym zapotrzebowaniem na białko wynikającym z tabeli. Powstała liczba to dzienne zapotrzebowanie na białko wyrażone w gramach.

Jak można uzupełnić niedobory białka?

Warto zadbać o codzienną podaż białka, aby nie dopuścić do niedoborów w organizmie. Należy stosować zbilansowaną i różnorodną dietę, która dostarcza organizmowi nie tylko makroskładników, ale także cennych witamin i minerałów. Najpopularniejszym wśród sportowców źródłem białka jest kurczak, jednak nie należy ograniczać się tylko do tego rodzaju mięsa. Można włączyć do diety indyka, wołowinę, a także ryby i owoce morza. Warto wybierać produkty pochodzące z ekologicznych upraw, aby były pełnowartościowe.

Białko znajduje się także w produktach nabiałowych, jajkach, roślinach strączkowych oraz produktach pełnoziarnistych. Osoby, które wykluczają ze swojej diety mięso i produkty pochodzenia zwierzęcego, mogą uzupełnić białko poprzez spożywanie soczewicy, ciecierzycy, orzechów, pieczywa żytniego. Warto zwracać uwagę na to, aby każdy posiłek zawierał choć minimalną ilość białka, dzięki czemu istnieje małe ryzyko pojawienia się niedoborów protein.

Sportowcy często korzystają z odżywek, które dostarczają organizmowi białko. Najłatwiej dodać je do koktajlu. Dzięki temu, że występują w wielu smakach, można komponować różne wariacje.

Przy dużych niedoborach protein konieczne może być stosowanie leczenia pozajelitowego, zawierającego duże ilości białek. W takich sytuacjach można również podawać białko drogą dożylną, np. w postaci kroplówek. Ważne, aby znaleźć przyczynę hipoproteinemii i wyleczyć ją, by zapobiec kolejnym niedoborom białka.

Autor: Sylwia Brodniewska

Bibliografia

https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/jakie-jest-dzienne-zapotrzebowanie-na-bialko/, data dostępu: maj 2022 r.
A. Bean, Żywienie w sporcie, Zysk i S-ka, Poznań 2013.
J. Charzewska i wsp., Białka, [w:] M. Jarosz i wsp. (red), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2020.
S. Kłęk, Problematyka diagnozowania i leczenia dietetycznego pacjentów niedożywionych, [w:] M. Grzymisławski (red.), Dietetyka kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020.