Spis treści:
Oczopląs polega na występowaniu mimowolnych, rytmicznych ruchów gałek ocznych. W niektórych sytuacjach stanowi zjawisko całkowicie fizjologiczne, w innych może świadczyć o toczącym się procesie chorobowym. Sprawdź, jakie są rodzaje oczopląsu i jakie objawy on wywołuje.
Oczopląs – co to jest?
Oczopląs (nystagmus) polega na występowaniu mimowolnych, szybkich, rytmicznych ruchów gałek ocznych. Medyczna nazwa pochodzi od greckiego słowa nustagmus, które oznacza senność, przysypianie. Istnieje wiele klasyfikacji oczopląsu ze względu na kierunek ruchów gałek ocznych, obecność fazy szybkiej i wolnej, występowanie w zależności od położenia głowy lub wzroku. Oczopląs może prowadzić do zaburzeń równowagi, koordynacji, pogorszenia wzroku. W niektórych sytuacjach stanowi zjawisko całkowicie fizjologiczne, w innych świadczy o toczącym się procesie chorobowym.
W zależności od kierunku ruchu gałek ocznych wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje oczopląsu – pionowy, poziomy oraz rotacyjny. Wyodrębniono również trzy grupy oczopląsu w zależności od obecności fazy szybkiej i wolnej:
- oczopląs wahadłowy – ruchy gałek ocznych w obie strony o tej samej szybkości,
- oczopląs skaczący – obecność fazy szybkiej i wolnej,
- oczopląs mieszany – ma cechy oczopląsu wahadłowego podczas wpatrywania się w punkt na wprost oraz skaczącego przy fiksacji wzroku na przedmiotach położonych w bocznej części pola widzenia.
Oczopląs – kiedy jest zjawiskiem fizjologicznym?
Fizjologicznym oczopląsem określa się oczopląs, który występuje w określonych okolicznościach u osób zdrowych. Wyróżnia się:
-
- oczopląs fiksacyjny – oczopląs poziomy, występujący zwykle na granicy pola widzenia podczas badania ruchomości gałek ocznych,
- oczopląs optokinetyczny – powstaje jako odpowiedź na obserwację poruszających się obiektów, np. w trakcie jazdy samochodem,
- oczopląs błędnikowy – obserwuje się go w przypadku fiksacji wzroku w określonym punkcie u osoby, która jednocześnie wykonuje obustronne ruchy rotacyjne głowy,
- oczopląs przedsionkowy – obecny u zdrowych osób pod wpływem stymulacji błony bębenkowej zimną lub ciepłą wodą:
-
-
- podrażnienie zimną wodą powoduje wystąpienie oczopląsu z fazą szybką w kierunku przeciwnym do stymulowanego ucha,
- podrażnienie ciepłą wodą wywołuje oczopląs z fazą szybką, skierowaną w stronę stymulowanego ucha,
-
- oczopląs spowodowany stymulacją przedsionków polem magnetycznym – objawy mogą wystąpić w trakcie badania w rezonansie magnetycznym i ustępują po zakończeniu badania.
Fizjologiczny oczopląs nie wymaga diagnostyki ani leczenia i nie powinien stanowić powodu do niepokoju.
Oczopląs u niemowląt i dzieci – o czym może świadczyć?
Oczopląs niemowlęcy rozwija się zwykle w ciągu pierwszych 3 miesięcy życia i na ogół polega na poziomych ruchach gałek ocznych. Wystąpienie objawu na tak wczesnym etapie życia wymaga pilnej konsultacji okulistycznej – może wiązać się m.in. z albinizmem, zaburzeniem rozwoju nerwów wzrokowych, zaćmą wrodzoną czy dziedzicznym brakiem tęczówki.
U starszych dzieci, pomiędzy 6. miesiącem a 3. rokiem życia, może pojawić się spasmus nutans – zespół zaburzeń, w skład których wchodzą: oczopląs, kręcz szyi oraz potrząsanie głową (w pionie lub w poziomie). Nie określono przyczyny występowania powyższych objawów. Wiadomo jednak, iż symptomy ustępują samoistnie, zwykle między 2. a 8. rokiem życia, i nie stosuje się żadnego leczenia.
Przyczyny oczopląsu patologicznego
Wystąpienie oczopląsu patologicznego wymaga pilnej diagnostyki. Ustalenie przyczyny i lokalizacji zmian powodujących oczopląs umożliwia zaplanowanie dalszego postępowania terapeutycznego.
Oczopląs może być spowodowany uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego w wyniku urazu głowy, obecnością nowotworu mózgu czy stwardnieniem rozsianym. Może także towarzyszyć zaburzeniom metabolicznym, zatruciu alkoholem lub narkotykami, a nawet być efektem stosowania leków. Pojawienie się oczopląsu poziomego zdarza się w przebiegu neuropatii spowodowanej niedoborem witaminy B12 u osób z anemią złośliwą, zaburzeniami wchłaniania czy stosujących dietę wegetariańską. Bywa, iż choroba jest wadą wrodzoną, dziedziczną – w tym przypadku ma najczęściej charakter oczopląsu poziomego. Może być także efektem występowania bardzo niskiej ostrości wzroku (oczopląsu ocznego) u dzieci, u których w pierwszych latach życia nie rozwinęło się prawidłowe widzenie.
Rzadszymi przyczynami oczopląsu są: wrażenia dźwiękowe, wibracje, zmiany ciśnienia, hiperwentylacja, choroby zapalne i autoimmunologiczne czy napad padaczki.
Leczenie oczopląsu – na czym polega?
W zależności od przyczyny oczopląsu leczenie powinno być dostosowywane do każdego chorego indywidualnie. Podstawą terapii jest leczenie choroby podstawowej – w przypadku zmian nowotworowych onkologiczne (operacyjne, radio- lub chemioterapia), wyrównywanie zaburzeń metabolicznych czy modyfikacja farmakoterapii przy podejrzeniu działania niepożądanego leku.
W leczeniu oczopląsu u dzieci i dorosłych znalazły zastosowanie okulary pryzmatyczne, używane często przez osoby z problemem zeza. U osób z oczopląsem soczewki pryzmatyczne pozwalają na ograniczenie ruchów rotacyjnych głowy celem prawidłowego widzenia przedmiotów położonych w bocznej części pola widzenia.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Niżankowska M., Podstawy okulistyki, Volumed, Wrocław 2000.
- Sekhon R., Cabrero F., Deibel J., Nystagmus Types, “StatPearls”, 2022, dostęp online: lipiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK539711/.
- Cossack M., Salini B., Prism Glasses, “StatPearls”, 2021, dostęp online: lipiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK541122/.