Odwodnienie organizmu – dlaczego jest niebezpieczne?

Jakie są objawy odwodnienia organizmu? Zawroty i silne bóle głowy, senność, wzmożone pragnienie, nudności. Sygnałem alarmującym jest również zmiana koloru moczu. W zaawansowanym stadium odwodnienia rozwija się gorączka i otępienie. Odwodnienie organizmu zagraża zdrowiu i życiu. 

Znaczenie wody dla organizmu

Woda jest podstawową częścią składową organizmu. W okresie niemowlęcym stanowi nawet 80% masy ciała, organizm osób dorosłych jest zbudowany w około 65% z wody, a osób starszych w 50%. Woda jest też substancją niezbędną do jego prawidłowego funkcjonowania, m.in.: bierze udział w transporcie wewnątrzustrojowym, reguluje procesy metaboliczne i temperaturę ciała. Całkowita zawartość wody w organizmie jest różna dla każdego człowieka i zależy od płci, wieku, wagi, zawartości tkanki tłuszczowej. 

Przyczyny odwodnienia 

Najprostszą przyczyną odwodnienia jest niewystarczająca podaż wody, jednak do ubytku płynów może dojść również na skutek innych czynników. Bardzo często nieświadomie do odwodnienia doprowadzają osoby pijące w nadmiarze herbatę. Susz czarnej herbaty zawiera duże ilości teiny, która podobnie jak kofeina prowadzi do zaburzenia równowagi w gospodarce wodnej organizmu. O ile wypicie kilku filiżanek herbaty i wody nie jest szkodliwe, tak dostarczanie płynów tylko w postaci herbaty może doprowadzić do łagodnej postaci odwodnienia. Podobne działanie do herbaty mają napoje energetyczne, które oprócz kofeiny zawierają dodatkowo spore ilości cukru.

Wśród innych przyczyn odwodnienia wskazuje się na biegunkę i wymioty, podczas których możemy utracić nawet litr płynów, co jest bardzo niebezpieczne. Zaburzeniu ulega również równowaga elektrolitowa organizmu. Dlatego w przypadku wystąpienia dolegliwości bardzo ważne jest pamiętanie o regularnym nawadnianiu organizmu nie tylko wodą, ale też elektrolitami. Do odwodnienia prowadzi również nadmierne oddawanie moczu bez wyraźnej przyczyny, co natomiast wskazuje na chorobę, np. na cukrzycę lub nadciśnienie. Utracie wody z organizmu sprzyja też intensywne pocenie się w trakcie treningu lub podczas upałów. 

Objawy i rodzaje odwodnienia organizmu

Niedobór wody prowadzi do zaburzeń nie tylko gospodarki elektrolitowej, ale też wszystkich układów organizmu. W zależności od występujących procesów patologicznych wyróżniamy kilka rodzajów odwodnienia:

• hipertoniczne – większa utrata wody niż elektrolitów, co skutkuje wzrostem ciśnienia osmotycznego krwi powyżej 290 mmol/kg wody;
• hipotoniczne – większa utrata elektrolitów niż wody, co skutkuje obniżeniem ciśnienia osmotycznego krwi poniżej 280 mmol/kg wody;
• izotoniczne – to stan, w którym doszło do utraty jednakowej ilości wody i elektrolitów. Nie prowadzi jednak do spadku lub wzrostu ciśnienia osmotycznego krwi. 

Charakterystyczne objawy odwodnienia organizmu:

• silne uczucie pragnienia;
• suchość błon śluzowych jamy ustnej i oczu;
• zawroty i bóle głowy;
• złe samopoczucie;
• ciemnożółty i intensywny w zapachu mocz (w przypadku silnego odwodnienia barwa moczu może być nawet ciemnobrązowa);
• zaparcia i bóle brzucha;
• przyspieszony oddech;
• zmniejszona potliwość lub jej brak.

Skutki odwodnienia organizmu

Woda jako część budulcowa organizmu jest niezbędna do zachowania funkcji życiowych. Dlatego nawet stan lekkiego odwodnienia prowadzi do poważnych powikłań. Ciężkie odwodnienie jest natomiast bezpośrednim zagrożeniem życia. 

Skutki zdrowotne odwodnienia: 

• zaburzenia pracy nerek; 
• nawracające infekcje pęcherza moczowego; 
• mimowolne przewlekłe skurcze mięśni; 
• udar cieplny; 
• zmiany rytmu serca; 
• problemy z koncentracją.

Jak zapobiec odwodnieniu u seniorów? 

Odwodnienie jest jednym z częstych problemów osób starszych. Wynika to m.in. z zachodzących w organizmie procesów starzenia i gorszego funkcjonowania wielu narządów, co sprzyja zaburzeniom gospodarki wodno-elektrolitowej. Do odwodnienia prowadzą m.in.: postępujące problemy ze swobodnym poruszaniem, problemy komunikacyjne, brak pomocy czy przyjmowanie niektórych leków. Bardzo częstą przyczyną nadmiernej utraty wody u osób starszych jest nawyk picia dużych ilości herbaty i kawy. O ile z przyzwyczajeniem trudno walczyć, tak warto włączyć do diety osoby starszej kilka szklanek wody i elektrolity. Podaż wody zapewni również spożywanie surowych warzyw, owoców i lekkich zup. Osoby starsze powinny wypijać dziennie przynajmniej półtora litra czystej wody.

Jak zapobiec odwodnieniu u dzieci? 

Do odwodnienia dzieci najczęściej dochodzi w wyniku zatrucia pokarmowego lub infekcji układu pokarmowego. Na skutek biegunki lub częstych wymiotów dochodzi do zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej, co skutkuje odwodnieniem. U maluchów stan ten może objawiać się brakiem apetytu, wzdęciami brzucha, rozdrażnieniem i płaczliwością. W ciężkim stanie pojawia się gorączka. Aby temu zapobiec, należy pamiętać o regularnym podawaniu dziecku małych ilości płynu. Najlepszym wyborem będą płyny nawadniające, które zawierają w składzie niezbędne elektrolity. Nie należy podawać dziecku soków owocowo-warzywnych, rosołu, napojów gazowanych, herbaty. Nie uzupełniają one płynów, a sprzyjają jeszcze większej ich utracie. 

Jak rozpoznać odwodnienie?

Rozpoznanie odwodnienia powinno opierać się na wywiadzie i obserwacji pacjenta. Pierwszym charakterystycznym sygnałem jest ból głowy i wzmożone pragnienie, które świadczą o łagodnej postaci odwodnienia. W przypadku ciężkiej postaci odwodnienia w rozpoznaniu istotne są informacje dotyczące biegunki, wymiotów, nudności, uczucia pragnienia i suchości w jamie ustnej. Badanie przedmiotowe obejmuje wygląd skóry, ocenę jej elastyczności i suchość błon śluzowych. Osoba odwodniona ma zapadnięte gałki oczne. Ponadto brak niewystarczającego nawodnienia organizmu skutkuje zmniejszeniem objętości krwi i spowolnieniem akcji serca, czego objawem jest zmęczenie i senność. Podstawą jest również zmierzenie pacjentowi ciśnienia. Diagnostykę odwodnienia uzupełnia morfologia krwi z oznaczeniem stężenia hemoglobiny, liczby erytrocytów, hematokrytu, MCHC i MCV. Lekarz może również zlecić oznaczenie kreatyniny w celu oceny funkcjonowania nerek.

Autor: Emilia Kruszewska

Bibliografia

1. J. Jośko-Ochojska, L. Spandel, R. Brus, Odwodnienie osób w podeszłym wieku jako problem zdrowia publicznego, „Hygeia Public Health” 2014, 49 (4), s. 712–717.
2. I. Idasiak-Piechocka, Odwodnienie – patofizjologia i klinika, „Forum Nefrologiczne” 2012, t. 5, nr 1, str. 73–78.

Oceń artykuł