Onycholiza a grzybica paznokci – dlaczego tak trudno je odróżnić?

Kiedy na paznokciach pojawiają się niepokojące zmiany, zwykle utożsamiane są z grzybicą. Tymczasem może być to również onycholiza, czyli odwarstwienie płytki paznokciowej od łożyska. Jednak postawienie diagnozy wyłącznie na podstawie obserwacji zmiany często jest niemożliwe. Wówczas konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki laboratoryjnej. Wyjaśniamy, na czym polegają onycholiza i grzybica paznokci oraz dlaczego tak trudne jest ich odróżnienie.

Jakie są podstawowe różnice między grzybicą paznokci a onycholizą?

Rozróżnienie tych dwóch schorzeń paznokci stanowi spore wyzwanie. Już na poziomie nazewnictwa są one do siebie łudząco podobne – grzybica paznokci to onychomikoza, podczas gdy defekt polegający na oddzieleniu się płytki paznokciowej od łożyska to onycholiza.

Onycholiza jest dolegliwością bezbolesną. Dopiero przy bardzo zaawansowanej jej postaci, gdy odwarstwi się część płytki paznokciowej przy macierzy, może pojawić się dyskomfort. Podobnie jest przy grzybicy – dopiero w zaawansowanej postaci choroby pojawia się ból.

Różnica tkwi w przyczynach powstawania schorzenia. O ile onycholiza jest wyłącznie defektem polegającym na odwarstwieniu się płytki paznokciowej od łożyska, o tyle grzybica to konsekwencja działania drobnoustrojów.

Czym jest onycholiza?

Onycholiza (łac. onycholysis) to bezbolesne odklejenie płytki paznokciowej od łożyska. Aby lepiej zrozumieć, na czym polega schorzenie, konieczne jest poznanie budowy paznokcia. 

Prawidłowo tworzą go trzy części: korzeń (znajduje się pod naskórkiem), brzeg wolny (wystaje poza opuszkę palca) i płytka paznokciowa (między korzeniem a brzegiem wolnym). To nie wszystko – w głębszych warstwach ulokowane są:

• obrąbek naskórkowy – fałd naskórka, który przylega ściśle do obłączka,
• obłączek – łączy macierz z płytką paznokciową i ma postać miękkiej łukowatej struktury widocznej pod paznokciem tuż przy eponychium (tzw. skórki),
• łożysko – listkowa warstwa tuż pod płytką paznokciową, która w części jest unerwioną i unaczynioną macierzą (z niej wyrasta paznokieć).

Proces odwarstwiania się płytki paznokciowej od łożyska rozpoczyna się od wolnego brzegu paznokcia i postępuje ku macierzy. Płytka po odklejeniu się nie przylega do łożyska, dlatego ma biały kolor (nie prześwitują przez nią naczynia krwionośne). Jednak wraz z czasem i namnażaniem się drobnoustrojów płytka paznokciowa objęta onycholizą może zmieniać zabarwienie od żółtego, przez szary, po zielony.

Pod płytką mogą też tworzyć się zgrubienia ze zrogowaciałego naskórka. Natomiast namnażanie się drobnoustrojów wywołuje nieprzyjemny zapach.

Na czym polega grzybica?

Grzybica paznokci (łac. onychomycosis), zwana również onychomikozą, jest chorobą dermatologiczną. Wedle aktualnych danych stanowi 50% wszystkich schorzeń w obrębie paznokci. Niestety wiele osób traktuje ją wyłącznie jako defekt natury estetycznej, a nie zdrowotnej. 

Grzybicę paznokci wywołują dermatofity, drożdżaki i grzyby pleśniowe. Czasami zmiany pojawiają się tylko na jednej płytce, a innym razem na kilku jednocześnie. Mają one charakter:

• rozrostowy lub zanikowy,
• deformacji kształtu paznokcia (pogrubienie i pofałdowanie),
• zmatowienia i zmiany koloru płytki paznokciowej na odcienie żółtego, brązowego lub zielonego,
• zwiększonej kruchości płytki paznokciowej.

Warto przy tym zaznaczyć, że grzybica paznokci może przybierać różne postaci. Wyróżnia się:

• grzybicę dystalną i boczną podpaznokciową – patogeny wnikają pod płytkę od strony brzeżnej, tworząc przestrzenie (kanały) wypełnione gazem, co ostatecznie doprowadza do oddzielenia się płytki paznokciowej od łożyska i żółtobrązowego jej zabarwienia. Dotyczy około 76% przypadków grzybicy paznokci;
• grzybicę proksymalną (bliższą) podpaznokciową – patogeny wnikają pod płytkę od strony obrąbka naskórkowego, odsłaniając kruszące się łożysko i doprowadzając do zabielenia płytki paznokciowej. Najczęściej występuje u chorych na cukrzycę i schorzenia autoimmunologiczne;
• grzybicę powierzchowną białą – patogeny atakują zewnętrzną powierzchnię płytki paznokciowej, doprowadzając do jej zabielenia;
• grzybicę wewnątrzpłytkową – patogeny atakują płytkę paznokciową od strony wolnego brzegu, pozostawiają łożysko w stanie nienaruszonym. Przez to paznokcie łuszczą się blaszkowato i pokrywają plamkami;
• grzybicę całkowicie dystroficzną – stanowi powikłanie innych postaci grzybicy. Pojawiają się przebarwienia żółte lub brązowe, płytka paznokciowa kruszy się, a pod jej powierzchnią wyraźnie widać zrogowaciały naskórek.

Jakie są przyczyny onycholizy i grzybicy?

Główną przyczyną rozwoju onycholizy są czynniki genetyczne. Jeśli któryś z Twoich rodziców lub dziadków zmaga się z tą przypadłością, również i u Ciebie może się ona rozwinąć.

Najczęściej jest to konsekwencja wrodzonej deformacji płytki, co zaburza spójność między nią a łożyskiem. Wówczas na skutek ciągłego ucisku (np. przez obuwie) dochodzi do rozwarstwienia.

Inną częstą przyczyną rozwoju schorzenia jest uraz (uderzenie, otarcie przez zbyt ciasne obuwie). W efekcie dochodzi do odklejenia płytki paznokciowej od łożyska.

Nie należy zapominać o wpływie nadpotliwości, wilgoci i substancji chemicznych. Doprowadzają one do osłabienia płytki paznokciowej. Tym samym jest ona bardziej podatna na urazy i odwarstwianie się od łożyska.

Innymi możliwymi przyczynami onycholizy są choroby ogólnoustrojowe (np. choroby tarczycy, ogólnoustrojowe zakażenia), a także stosowanie środków farmakologicznych, które nie pozostają obojętne dla tkanki (wchodzą w reakcję z promieniowaniem UV, wywołując reakcje fototoksyczne).

Przyczyną grzybicy paznokcie są natomiast mikroorganizmy:

• dermatofity (w około 80% przypadków),
• drożdżaki (w około 14% przypadków),
• grzyby pleśniowe (w około 6% przypadków).

Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi choroby są schorzenia autoimmunologiczne (np. łuszczyca), a także cukrzyca i niedoczynność tarczycy. Co ważne, choroba częściej dotyka osoby starsze i mężczyzn.

Większe prawdopodobieństwo wystąpienia grzybicy paznokci odnotowywane jest u osób nadmiernie potliwych, zmagających się z przesuszeniem skóry i innymi dermatozami oraz z zaburzonym ukrwieniem nóg lub rąk, a także stosujących antybiotyki i cytostatyki.

Nie należy również zapominać o środowiskowych czynnikach ryzyka, do których zaliczają się nadmierna wilgotność i wysoka temperatura. Z tego powodu grzybica paznokci tak często występuje u osób korzystających z sauny czy basenów publicznych.

Z jakimi przypadłościami można pomylić onycholizę i grzybicę?

Grzybicę paznokci nietrudno pomylić z łuszczycą. W przebiegu tej choroby w płytce paznokciowej pojawiają się zgubienia, brzegi się zawijają, a powierzchnia matowieje. Może jednak zdarzyć się i tak, że łuszczyca współwystępuje z grzybicą paznokci. Nie jest wcale to rzadkie zjawisko – z problemem zmaga się około 13-27% chorych.

Grzybica paznokci przypomina też retronychię, czyli nieprawidłowość polegającą na bolesnym wrastaniu płytki paznokciowej w macierz.

Zarówno onycholiza, jak i grzybica paznokci bywają mylone z liszajem płaskim. Płytka paznokciowa ulega zgrubieniu, a pojawiające się na niej bruzdy przybierają różowo-fioletowy odcień (choć nie jest to regułą).

Wobec tego jedynym pewnym sposobem na rozpoznanie onycholizy i grzybicy paznokci jest diagnostyka laboratoryjna.

Jak przebiega diagnostyka onycholizy i grzybicy?

Lekarz dermatolog, chcąc ustalić, czy ma do czynienia z onycholizą, czy z grzybicą, może zlecić wykonanie badania mikrobiologicznego z materiału pobranego z paznokci. Jeśli w założonej hodowli zaczną namnażać się patogeny, specjalista będzie wiedział, jaki to rodzaj, co ułatwi dobór metod terapeutycznych.

Cenna może być też analiza próbki krwi pod kątem przeciwciał anty-mannowych IgG specyficznych dla zakażenia ogólnoustrojowego grzybami drożdżopodobnymi Candida albicans. Oznaczenie wysokiego miana przeciwciał IgM, IgA i IgG pozwala potwierdzić grzybicę.

Negatywne wyniki badań na obecność zakażenia sugerują natomiast, że zmiany w obrębie paznokci są związane z onycholizą lub stanowią objaw innej choroby, W takim wypadku wskazana jest dalsza diagnostyka pod kątem cukrzycy, schorzeń autoimmunologicznych, łuszczycy czy liszaja płaskiego.

Autor: Katarzyna Grzyś-Kurka

Bibliografia

1. A. Lubecka-Detka, Terapia onycholizy w gabinecie podologicznym, „Kosmetologia Estetyczna” 2017, vol. 6, nr 5, s. 455–456.
2. A. Surma, P. Nockowski, Wpływ stanu zdrowia oraz stylu życia na wygląd paznokci, „Kosmetologia Estetyczna” 2016, vol. 5, nr 1, s. 27–33.
3. B. Gradowicz, Grzybica paznokci. Czynniki ryzyka, profilaktyka, metody leczenia i pielęgnacji, „Kosmetologia Estetyczna” 2019, vol. 8, nr 5, s. 599–602.
4. A. Jaworek, P. Hałubiec i in., Uwagi praktyczne do wytycznych z 2020 roku dotyczących terapii izolowanego liszaja płaskiego narządu paznokciowego, „Przegląd Dermatologiczny” 2021, nr 108, s. 77–80.

Oceń artykuł