Otyłość brzuszna – przyczyny, diagnostyka i skutki uboczne

Otyłość brzuszna jest chorobą cywilizacyjną. Objawia się nadmiernym i nieproporcjonalnym do reszty ciała nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej. Jest wiele czynników zwiększających ryzyko rozwoju choroby. Do najważniejszych należą m.in.: wiek, czynniki genetyczne, styl życia, zaburzenia gospodarki hormonalnej. Otyłość brzuszną należy diagnozować i leczyć, gdyż bagatelizowana, zwiększa ryzyko wielu poważnych chorób.

Czym jest otyłość brzuszna?

O otyłości brzusznej mówimy wtedy, gdy w okolicy jamy brzusznej doszło do nadmiernego i nieproporcjonalnego do reszty ciała nagromadzenia tkanki tłuszczowej. Jest to choroba cywilizacyjna, która, choć z pozoru niegroźna, prowadzi do wielu poważnych powikłań, w tym do zgonu. Według szacunków otyłość dotyka aż 65% mieszkańców Europy. Choruje nawet 20% światowej populacji. To poważne wyzwanie dla medycyny, gdyż liczba osób z otyłością brzuszną stale wzrasta. Obecnie jedynie 1/3 ludności świata ma prawidłową masę ciała.

W 1997 roku WHO uznało otyłość brzuszną za stan przewlekły, obarczony ryzykiem śmiertelności i wymagający leczenia. Jeśli epidemia otyłości nie zostanie opanowana, będzie skutkować skróceniem długości życia. 

Rodzaje otyłości brzusznej 

Wyróżnia się dwa rodzaje otyłości brzusznej: 

• podskórna – tkanka tłuszczowa zlokalizowana jest bezpośrednio pod skórą nad mięśniami brzucha. Otyłość podskórna w odróżnieniu od otyłości trzewnej jest prostsza w leczeniu. W większości przypadków otyłość podskórna daje się wyeliminować poprzez modyfikację diety i aktywność fizyczną;
• trzewna (wisceralna) – tkanka tłuszczowa zlokalizowana jest pod mięśniami brzucha w jamie brzusznej. Ten rodzaj otyłości występuje najczęściej.

Przyczyny otyłości brzusznej

Główną przyczyną otyłości brzusznej jest rozwój cywilizacyjny i wynikająca z niego zmiana stylu życia. Najważniejszymi przyczynami otyłości brzusznej nie są nawet czynniki genetyczne lub środowiskowe, ale przede wszystkim styl życia, np. stosowanie nieprawidłowej diety i stres. Nie bez znaczenia są również czynniki endokrynne.

Przyczyny otyłości brzusznej są bardzo złożone. Rozwój otyłości brzusznej determinowany jest wieloma czynnikami, na które nie zawsze mamy wpływ. W trakcie badań naukowych udało się wyróżnić grupę najważniejszych czynników sprzyjających rozwojowi choroby. 

Wiek i płeć

Ilość tkanki tłuszczowej zwiększa się wraz z wiekiem. Problem szczególnie dotyka kobiet po menopauzie. Na otyłość brzuszną w większym stopniu narażone są również kobiety, które urodziły dziecko. Najczęściej mamy do czynienia z otyłością brzuszną po ciąży, powstającą jako wynik zmian hormonalnych w organizmie i błędów żywieniowych w ciąży.

Czynnik genetyczny

Szanse na odziedziczenie tkanki tłuszczowej podskórnej wynoszą aż 57%. Prowadzone liczne badania nad otyłością brzuszną dowiodły, że na jej rozwój wpływ ma nawet kilkanaście genów.

Stres

Nadmierne lub długotrwałe napięcie nerwowe prowadzi do zwiększonej produkcji glikokortykoidów i ponadnormatywnej aktywności osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej. Skutkiem tego jest akumulacja tkanki tłuszczowej, która dla organizmu jest formą adaptacji stresu. Przyczyną nagromadzenia tkanki tłuszczowej w wyniku stresu może być nadmierna aktywność układu nerwowego, wynikająca z różnych zaburzeń i chorób.

Nieprawidłowy sposób żywienia

Nieprawidłowy sposób żywienia to jeden z głównych czynników sprzyjających rozwojowi otyłości brzusznej. Jak dowodzą wyniki badań, nadmiernemu gromadzeniu tkanki tłuszczowej sprzyja zwiększone spożycie produktów: o wysokim indeksie glikemicznym, bogatych w cukry proste lub słodzonych fruktozą i będących źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych. Otyłości brzusznej sprzyjają również wynikające z niewłaściwej diety niedobory niektórych składników, szczególnie witaminy D, wapnia, błonnika. Szkodliwy wpływ ma też nadmierne spożycie alkoholu (szczególnie piwa) i palenie papierosów. Papierosy zwiększają też ryzyko rozwoju otyłości brzusznej u dzieci, których matki paliły w ciąży. 

Czynniki endokrynne

Zaburzenia hormonalne są jednym z głównych czynników sprzyjających rozwojowi otyłości brzusznej. Wynika to m.in. ze zmniejszonej ilości wytwarzanych estrogenów, w prawidłowych warunkach odpowiadających za prawidłowy metabolizm cukru (który w przypadku zaburzeń odkłada się w postaci tłuszczu). Zaburzona ilość estrogenów sprzyja ponadto gromadzeniu w organizmie wody i zbędnych produktów przemiany materii. 

Diagnostyka otyłości brzusznej

Wstępne rozpoznanie otyłości brzusznej opiera się na pomiarze talii. Interpretacja wyników zależy od płci. 

Normy dla kobiet: 

• < 80 cm – wartość prawidłowa; 
• 80–88 cm – nadwaga; 
• > 88 cm – otyłość brzuszna. 

Normy dla mężczyzn: 

• < 94 cm – wartość prawidłowa; 
• 94–102 cm – nadwaga; 
• > 102 cm – otyłość brzuszna. 

Wartości te są umowne i wymagają indywidualnej interpretacji, uwzględniającej przede wszystkim wzrost pacjenta. Nie powinny być jednakowo stosowane dla osób niskich i wysokich. 

Jeśli wstępne pomiary potwierdzają otyłość brzuszną, niezbędne jest rozpoznanie, z jakim rodzajem otyłości mamy do czynienia. W tym celu konieczne jest wykonanie badania obrazowego w postaci tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Metody te umożliwiają dokładne zlokalizowanie tkanki tłuszczowej. Informacja ta jest niezbędna, gdyż każdy z rodzajów otyłości wymaga innego leczenia. 

Konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych, m.in.: pełnej morfologii krwi, oznaczenia glukozy i insuliny, prób wątrobowych, hormonów tarczycy i przysadki mózgowej. Mają one na celu wykrycie patologii, które mogły rozwinąć się na skutek otyłości lub być jedną z jej przyczyn, jak na przykład zaburzenia hormonalne.

Skutki otyłości brzusznej

Otyłość brzuszna jest bardzo poważnym zaburzeniem, które prowadzi do rozwoju wielu chorób. Do najpoważniejszych należą: 

• insulinooporność,
• upośledzona tolerancja glukozy,
• cukrzyca typu 2,
• refluks żołądkowo-jelitowy,
• cholesterolowe kamienie żółciowe,
• niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby,
• bezdech senny,
• zaburzenia funkcjonalności oddechowej płuc,
• niektóre nowotwory.

Warto wiedzieć, że otyłość brzuszna utrudnia leczenie wymienionych chorób, zwiększając ryzyko zgonu z powodu powikłań. 

Otyłość brzuszna zwiększa ciśnienie tętnicze, a dodatkowo aktywuje procesy prozakrzepowe i prozapalne, powodując wzrost ryzyka chorób układu krążenia, np. miażdżycy. Otyłość brzuszna u młodych kobiet i mężczyzn wpływa na obniżenie płodności. U osób dojrzałych i starszych zwiększa ryzyko rozwoju choroby Alzheimera, demencji i zaburzeń poznawczych. Otyłość brzuszna u dzieci predysponuje do wystąpienia szeregu konsekwencji zdrowotnych w życiu dorosłym, szczególnie w postaci cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca.

Autor: Emilia Kruszewska

Bibliografia

1. M. Szymocha, M. Bryła, I. Maniecka-Bryła, Epidemia otyłości w XXI wieku, „Zdrowie Publiczne”, 2009, 119(2), s. 207–212.
2. E. Suliga, Otyłość brzuszna metody oceny, przyczyny występowania, implikacje zdrowotne, „Studia Medyczne” 2012, 27(3), s. 65–71.

Oceń artykuł