Parametry morfologii krwi i ich znaczenie w diagnostyce chorób

Morfologia krwi jest badaniem, które określa jakościowo i ilościowo skład krwi. Ocenie podlega w niej układ krwinek czerwonych i białych oraz płytek krwi. Morfologia jest stosowana m.in. w diagnostyce chorób układu krwiotwórczego i chorób zakaźnych. Stanowi podstawowe badanie przesiewowe.

Morfologia podstawowa – co obejmuje?

Podstawowa morfologia krwi polega na oznaczeniu:

• liczby krwinek czerwonych (erytrocytów) i ich wskaźników,
• stężenia hemoglobiny,
• hematokrytu,
• liczby krwinek białych (leukocytów),
• liczby płytek krwi (trombocytów).

Badanie to, w przeciwieństwie do pełnej morfologii krwi, nie określa odsetka poszczególnych leukocytów (granulocytów obojętnochłonnych, kwasochłonnych, zasadochłonnych, monocytów, limfocytów).

Morfologia podstawowa – normy

Wartości referencyjne poszczególnych parametrów morfologii mogą się różnić w zależności od wieku badanego i płci (różnice wskaźników układu czerwonokrwinkowego). 

Normy morfologii podstawowej u osób dorosłych wynoszą [2]:

• liczba krwinek czerwonych:
  • u kobiet – 3,5–5,2 mln/µl,
  • u mężczyzn – 4,2–5,4 mln/µl,
• stężenie hemoglobiny:
  • u kobiet niebędących w ciąży – 12–16 g/dl,
  • u kobiet spodziewających się dziecka – 11–14 g/dl,
  • u mężczyzn – 14–18 g/dl,
• hematokryt:
  • u kobiet – 37–47%,
  • u mężczyzn – 40–54%,
• MCV (średnia objętość krwinki czerwonej) – 82–92 fl,
• MCH (średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej) – 27–31 pg,
• MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w erytrocytach) – 32–36 g/dl,
• liczba krwinek białych – 4–10 tys./µl,
• liczba płytek krwi – 150–400 tys./µl. 

Jak wygląda badanie? Kto powinien je wykonać?

Morfologia podstawowa jest wykonywana w próbce krwi, najczęściej pobranej z żyły łokciowej. Krew do badania wymaga pobrania do specjalnej probówki, zawierającej antykoagulant (EDTA), który chroni krew przed powstaniem skrzepu, uniemożliwiającego wykonanie oznaczeń. Osoba pobierająca musi zawsze pamiętać o dokładnym wymieszaniu próbki krwi. Badanie jest wykonywane w automatycznym analizatorze hematologicznym, który zlicza poszczególne krwinki, dokonuje ich pomiaru oraz ocenia strukturę wewnątrzkomórkową.

Podstawowa morfologia krwi jest badaniem mało inwazyjnym, szybkim, niedrogim i prostym do interpretacji. Stanowi jedno z najczęściej zlecanych badań krwi w praktyce medycznej. Morfologia powinna być wykonywana profilaktycznie raz do roku oraz zawsze w przypadku wystąpienia:

• przewlekłego osłabienia, obniżenia tolerancji wysiłku, bladości skóry,
• infekcji o ciężkim przebiegu lub często nawracających,
• niezamierzonej utraty masy ciała,
• objawów zaburzeń krzepnięcia (podbiegnięć krwawych na skórze, trudno gojących się skaleczeń),
• nawracających krwawień z przewodu pokarmowego (np. z hemoroidów), nadmiernie obfitych miesiączek, częstych krwawień z nosa.

Morfologia podstawowa powinna być też wykonywana co miesiąc w prawidłowej ciąży lub częściej, jeżeli występują niepokojące objawy.

Przyczyny nieprawidłowości układu czerwonokrwinkowego

Najczęstszą nieprawidłowością stwierdzaną w morfologii podstawowej jest niedokrwistość (anemia). W jej przebiegu dochodzi do zmniejszenia liczby krwinek czerwonych, stężenia hemoglobiny (Hb) oraz hematokrytu. Bez względu na przyczynę wystąpienia anemii wyróżniono 4 stopnie jej nasilenia [2]:

• niedokrwistość łagodną – Hb 10–12 g/dl (u mężczyzn 10–13,5 g/dl),
• niedokrwistość umiarkowaną – Hb 8–9,9 g/dl,
• niedokrwistość ciężką – Hb 6,5–7,9 g/dl,
• niedokrwistość zagrażającą życiu – Hb < 6,5 g/dl.

Anemia może być efektem ostrego lub przewlekłego krwawienia, hemolizy (do jej rozpoznania przydatne jest oznaczenie stężenia bilirubiny), niedoboru żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego, przewlekłej niewydolności nerek, chorób zakaźnych, nowotworowych czy stosowania niektórych leków.

Niedokrwistość z obniżeniem MVC (mikrocytarna) wskazuje na niedobór żelaza jako przyczynę. Badanie stężenia żelaza i ferrytyny umożliwia potwierdzenie rozpoznania i ocenę stopnia niedoboru tego mikroelementu.

Podwyższone MCV u osoby z niskim stężeniem hemoglobiny upoważnia do rozpoznania niedokrwistości makrocytarnej. Może być ona skutkiem niedoborów witaminy B12 lub kwasu foliowego, wynikających z nieprawidłowej diety lub towarzyszących chorób.

Rzadziej stwierdzaną nieprawidłowością jest nadkrwistość (podwyższona liczba erytrocytów, stężenia hemoglobiny i hematokrytu). Pojawić się ona może w takich chorobach, jak czerwienica prawdziwa, czerwienica wtórna w przypadku przewlekłego niedotlenienia (np. w chorobach serca i płuc). Schorzenia te wymagają pilnego leczenia, ponieważ podwyższenie parametrów układu czerwonokrwinkowego może skutkować wystąpieniem zakrzepicy, zawału mięśnia sercowego, a nawet udaru mózgu.

Leukocyty – kiedy występują zaburzenia w ich ilości?

Podwyższenie liczby leukocytów we krwi powyżej normy nazywa się leukocytozą, a obniżenie – leukopenią. Znacznie częściej stwierdza się w morfologii podstawowej leukocytozę. Na ogół jest ona wynikiem toczącej się infekcji bakteryjnej, rzadziej grzybiczej i pasożytniczej. Zakażenia wywołane przez wirusy zazwyczaj nie powodują istotnych zmian w morfologii bez odsetkowej oceny krwinek białych. Inne przyczyny podwyższenia liczby leukocytów we krwi to m.in.:

• przewlekłe choroby zapalne,
• choroby reumatologiczne,
• choroby nowotworowe (w tym białaczki),
• nadmiar hormonów steroidowych (w zespole Cushinga) lub stosowanie leków steroidowych,
• nadczynność tarczycy,
• ostre stany, takie jak: zawał mięśnia sercowego, śpiączka cukrzycowa, śpiączka wątrobowa, silny uraz, rozległe oparzenie, wstrząs,
• przewlekły stres.

W przebiegu ciąży obserwuje się często fizjologiczną leukocytozę. Zwykle nie wymaga ona żadnego postępowania, ale wynik zawsze należy skonsultować z ginekologiem.

Niewielka, przejściowa leukopenia towarzyszy najczęściej infekcjom wirusowym. Może być także objawem chorób autoimmunologicznych, nadczynności tarczycy, stanowić efekt leczenia przeciwnowotworowego (chemioterapii, radioterapii). Do obniżenia liczby krwinek białych może dojść w przypadku splenomegalii (powiększenia śledziony), w przebiegu niektórych chorób nowotworowych lub zakażenia HIV. W każdym przypadku stwierdzenie leukopenii w morfologii podstawowej wymaga konsultacji z lekarzem.

Przyczyny małopłytkowości i nadpłytkowości

Małopłytkowość, czyli obniżenie liczby płytek krwi poniżej przyjętej normy, może wynikać z nieprawidłowego przebiegu procesu wytwarzania trombocytów w szpiku kostnym (m.in. w aplazji lub uszkodzeniu szpiku kostnym, niedoborze witaminy B12, kwasu foliowego, rzadziej żelaza). Obserwuje się ją także w chorobach autoimmunologicznych, podczas stosowania wybranych leków, u niektórych kobiet w ciąży i u osób ze splenomegalią. Stwierdzenie obniżenia liczby płytek krwi niepasującego do obrazu klinicznego wymaga wykonania badania wykluczającego małopłytkowość rzekomą. Polega ono na pobraniu krwi do probówki z innym niż EDTA antykoagulantem – cytrynianem sodu lub heparyną.

Podwyższenie liczby płytek krwi powyżej normy (nadpłytkowość) jest spotykane po przebytych infekcjach, urazach czy zabiegach operacyjnych. Jest to w tym przypadku zwykle stan przejściowy i wymaga powtórzenia morfologii podstawowej za jakiś czas. Nadpłytkowość może także wynikać z nieprawidłowego funkcjonowania szpiku kostnego (nadpłytkowość samoistna) lub występować w przebiegu innych nowotworów. Obserwuje się ją często u osób nadużywających alkoholu, po zabiegu usunięcia śledziony, w chorobach autoimmunologicznych.

 

A: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. B. Neumeister i in., Diagnostyka laboratoryjna – poradnik kliniczny, Wrocław 2013.
2. P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, 2018.

---