Plamy na skórze od wątroby – jak powstają i o jakim zaburzeniu świadczą?

W ciągu zaledwie jednej minuty przez wątrobę przepływa 500 ml krwi z tętnicy wątrobowej i niemal dwukrotnie więcej z żyły wrotnej. Jakiekolwiek zaburzenia w funkcjonowaniu organu wywołują szereg objawów ogólnoustrojowych. Wiele chorób widać jak na dłoni. Plamy na skórze od wątroby mogą świadczyć o alkoholowej chorobie wątroby i jej marskości.

Jaki związek ma wątroba ze skórą?

Wątrobę tworzą komórki Browicza-Kupffera, komórki tłuszczowe okołozatokowe oraz wyspecjalizowane hepatocyty o niezwykłej zdolności regeneracyjnej. Pełnią najwięcej funkcji ze wszystkich komórek ludzkiego organizmu!

Odpowiadają m.in. za:

• produkcję żółci,
• metabolizm lipidów (produkują cholesterol, trójglicerydy i fosfolipidy),
• metabolizm białek i peptydów,
• metabolizm żelaza,
• detoksykację,
• magazynowanie i uwalnianie witamin: A, D3, z grupy B (B2, B3, B4, B12), K.

Ze względu na mnogość funkcji wątroby zaburzenia w jej działaniu (m.in. na skutek stosowanych leków, wirusowego zapalenia wątroby czy nadużywania alkoholu) wywołują szereg objawów ogólnoustrojowych. Symptomy rozwijających się chorób widać także na skórze. Czasami jest to zażółcenie skóry, innym razem pojawiają się sieci popękanych naczyń krwionośnych. Mogą ponadto wystąpić rumienie i brązowe lub szare plamy. W zależności od zaburzenia inne są jego symptomy i odmienne przyczyny powstawania plamy od wątroby na skórze.

Jak wyglądają zmiany wątrobowe na skórze spowodowane wirusowym zapaleniem wątroby?

Wirusowe zapalenie wątroby wywołane jest przez zakażenie wirusami hepatotropowymi, które stopniowo niszczą hepatocyty. Mimo szczepień przeciw WZW typu A i B oraz poprawy warunków socjalno-ekonomicznych markery świadczące o przebytej chorobie stwierdzane są u około 2 mld osób (z tego nawet 350 mln to nosiciele choroby). 

Wirusowe zapalenie wątroby może przebiegać bezobjawowo albo z towarzyszącą żółtaczką i innymi obawami. Zażółcenie skóry jest jednym z symptomów WZW typu B, wywołanego przez wirusa HBV. Zwykle towarzyszy mu ciemniejszy odcień moczu. 

Dlaczego tak się dzieje? Do rozwoju żółtaczki (która jest objawem, a nie chorobą samą w sobie) dochodzi, gdy poziom bilirubiny we krwi przekroczy 2–2,5 mg/dl (34–43 µmol/l.[1] Powstaje ona w wyniku rozpadu hemu ze starych erytrocytów (czerwonych krwinek), a także wytwarzana jest m.in. z hemoprotein wątrobowych (białka z hemem produkowane w wątrobie).

Krążąca we krwi bilirubina transportowana jest do wątroby i tam metabolizowana, a następnie wydalana wraz z kałem. Jeśli jednak hepatocyty zostaną uszkodzone, wówczas proces ten nie przebiega efektywnie. Konsekwencją tego jest uwolnienie bilirubiny do krwi i jej osadzenie w skórze – stąd jej żółte zabarwienie.

Jakie zmiany na skórze pojawiają się przy marskości wątroby?

Marskość wątroby jest chorobą, w przebiegu której dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia miąższu organu. Ma charakter przewlekły i towarzyszy jej rozrost tkanki łącznej wraz z naczyniami krwionośnymi oraz martwicą komórek wątrobowych.

Konsekwencją patologii jest utrudnione (a z czasem uniemożliwione) odprowadzanie żółci, zaburzenie procesów metabolicznych i nadciśnienie w żyle wrotnej (tzw. nadciśnienie wrotne).

Marskość wątroby może być następstwem m.in. nadużywania alkoholu, WZW czy stosowanych długotrwale leków. Charakterystycznym symptomem patologii są zmiany skórne. Pojawiają się wówczas:

• żółtaczka – jest wynikiem nadmiernego poziomu bilirubiny (i jej osadzania się w skórze), powstającej w wyniku rozpadu hemu w erytrocytach i hemoproteinach;
• przeczosy – ubytki skóry powstałe przez nadkażenie rozdrapywanej, swędzącej skóry;
• kępki żółte – bezbolesne brązowo-żółte grudki powstające na twarzy (zwłaszcza na powiekach), na rękach i nogach, które są skutkiem ubocznym nadmiaru cholesterolu i trójglicerydów we krwi;
• hemochromatoza – jest konsekwencją zaburzenia metabolizmu żelaza i jego nadmiernego gromadzenia się w skórze, co doprowadza do powstania szarych i brązowych plam (zwłaszcza na partiach ciała eksponowanych na działanie promieniowania słonecznego);
• “głowa meduzy” – poszerzenie żył przy pępku, które jest konsekwencją nadciśnienia w żyle wrotnej i rozwinięcia się krążenia obocznego;
• teleangiektazje – są konsekwencją nadciśnienia wrotnego;
• podbiegnięcia krwawe (siniaki) – powstają w wyniku zaburzeń krzepnięcia krwi u chorego,
• nadmierne rogowacenie i przesuszenie skóry.

Czy plamy na skórze od wątroby mogą mieć związek z cholestazą?

Cholestaza jest chorobą, w której przebiegu zablokowany zostaje przepływ żółci z wątroby do dwunastnicy albo sam proces jej produkcji zostaje upośledzony. Typowym objawem schorzenia jest trudny do powstrzymania świąd skóry. Towarzyszy on 25–70% pacjentom z cholestazą [2].

W wyniku drapania powstają trudno gojące się rany, owrzodzenia, stany zapalne skóry i przeczosy (linijne uszkodzenia skóry powstałe przez uporczywe drapanie). 

Czy rumień dłoniowy może mieć związek z alkoholową chorobą wątroby?

Etanol ma właściwości toksyczne. Jego nadmierne spożycie doprowadza do uszkodzenia narządów wewnętrznych, w tym m.in. wątroby, która odpowiada za detoksykację organizmu. To tutaj przebiega proces przemiany alkoholu, dlatego właśnie wątroba jest szczególnie obciążona przez tę substancję.

Jedną z konsekwencji nadużywania alkoholu jest rozwój alkoholowej choroby wątroby. Doprowadza ona do stłuszczenia, zapalenia i marskości narządu. Wraz z postępem schorzenia poza nasilaniem się objawów ogólnoustrojowych występują zmiany skórne. Są to przede wszystkim pajączki naczyniowe (rozszerzone i pękające naczynia krwionośne) oraz rumień dłoniowy i podeszwowy.

W wyniku nadciśnienia wrotnego i rozwoju krążenia obocznego może rozwinąć się też tzw. “głowa meduzy”. Ma postać poszerzonych żył w okolicy pępka. Ponieważ mają one postać nieregularnych linii, przypominają włosy mitologicznej postaci meduzy i dlatego tak też zostały nazwane.

Jeśli przy alkoholowej chorobie wątroby rozwinie się skaza krwotoczna, mogą pojawić się wybroczyny zarówno na skórze, jak i na błonach śluzowych.

Czy tzw. plamy wątrobowe są wywołane chorobami wątroby?

Tzw. plamy wątrobowe (powstałe w związku z zaburzeniem pracy wątroby) bywają mylone z plamami na skórze, które powstają wraz z wiekiem. U osób starszych pojawiają się często zmiany skórne. Mają postać brązowych lub żółtych przebarwień (a niekiedy ciemnoszarych), rozmieszczonych przede wszystkim na partiach ciała eksponowanych na działanie promieniowania słonecznego. Im starszy wiek i częstsze przebywanie na słońcu bez właściwej ochrony skóry preparatami z wysokim faktorem SPF, tym większe prawdopodobieństwo, że twarz, dekolt, ramiona i ręce pokryją się cętkami.

Zmiany te nie mają jednak związku ze sprawnością pracy wątroby. Są to plamy soczewicowate starcze. Przyczyną ich powstawania jest wzrost liczby melanocytów oraz zwiększona produkcja melaniny (barwnika skóry).

Duża liczba melanocytów (odpowiedzialnych za produkcję barwnika skóry, czyli melaniny) lokalizuje się przy keranocytach. To one wydzielają cytokiny, stymulując tym samym wytwarzanie większej ilości melaniny. Efektem tego jest hiperpigmentacja, powodująca powstanie przebarwień.

Jak poradzić sobie z plamami na skórze od wątroby?

Zmiany skórne mogą mieć wiele przyczyn. Aby mieć pewność, że to zaburzenia pracy wątroby wywołały powstanie plam, pajączków i rumieni, konieczne jest przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki. Poza wywiadem istotne jest wykonanie badań laboratoryjnych:

• prób wątrobowych (ALT, AST, ALP, bilirubina, GGTP),
• albuminy,
• HBs przeciwciał,
• HCV przeciwciał.

Pamiętaj, że plamy na skórze przy chorej wątrobie to objaw, a nie schorzenie samo w sobie. Wobec tego leczenia wymagają nie pajączki, rumienie czy żółtaczka, ale przyczyna, które je wywołała. Choć hepatocyty wykazują niesamowite zdolności regeneracyjne (nawet po usunięciu ponad połowy wątroby jest ona w stanie się odbudować), czasami uszkodzenia są zbyt poważne, aby uratować organ. Wówczas konieczny jest przeszczep.

Najczęściej po skutecznej operacji skórne zmiany ulegają remisji. Jeśli tak się nie stanie, pomocne są zabiegi kosmetyczne i medycyny estetycznej. Czasami wystarczy silne złuszczanie (np. przy pomocy dermabrazji czy peelingów chemicznych), a innym razem konieczna okazuje się laseroterapia (np. przy pomocy lasera frakcyjnego, IPL, CO2).

W przypadku zmian zapalnych i trudno gojących się ran, jakie powstają przez drapanie skóry przy cholestazie, konieczne bywa udrożnienie przewodów żółciowych. Lekarz może ponadto zalecić środki przeciwświądowe, które zredukują dokuczliwe doznania i zapobiegną dalszemu rozdrapywaniu tkanki.

Autor: Katarzyna Grzyś-Kurka

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. K. Groszewski, M. Pastuszak i in., Podstawowe zasady postępowania w ustalaniu przyczyny żółtaczki mechanicznej, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2010, nr 6 (1), s. 15–21.
2. M. Graczyk, M. Krajnik i in., Świąd w przebiegu cholestazy u pacjenta z zaawansowaną chorobą nowotworową. Opis przypadku, „Polska Medycyna Paliatywna” 2005, nr 4, s. 24–27.
3. A. Pedrycz, A. Zając i in., Zmiany w wątrobie w przebiegu ciąży, „Polish Hyperbaric Research” 2014, nr 3(48), s. 81–92.
4. B. Wanot, Wiedza pacjentów i personelu medycznego na temat wirusowych zapaleń wątroby (WZW), „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 2009, nr 63, s. 17–26.
5. M. Pytka, A. Żywicka i.in., Wirusowe zapalenie wątroby zagrożeniem XXI wieku, [w:] red. R. Kondracki, M. Matejuk, Wyzwania bezpieczeństwa na początku trzeciej dekady XXI wieku, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce 2021.
6. A. Grajewska, K. Borkowska i in., Charakterystyka i rola zmian skórnych w przebiegu marskości wątroby, [w:] red. A. Lankau, E. Krajewska-Kułak Elżbieta, Sytuacje trudne w ochronie zdrowia, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok 2021.
7. M. Engler-Jastrzębska, A. Kamm, Molekularne podstawy pigmentacji skóry. Etiologia i profilaktyka hiperpigmentacji, „Kosmetologia Estetyczna” 2019, vol. 8, nr 3, s. 275–284.
8. H. Cichoż-Lach, M. Grzyb i in., Nadużywanie alkoholu a alkoholowa choroba wątroby, „Alkoholizm i Narkomania” 2008, t. 21, nr 1, s. 55–62.
9. M. Szymańska, A. Prystupa i in., Alkoholowa choroba wątroby w praktyce lekarskiej, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2011, t. 17, nr 3, s. 148–154.

---