Oksytocyna jest hormonem wytwarzanym przez przysadkę mózgową, który odgrywa kluczową rolę w postępie porodu. Syntetyczna oksytocyna znalazła zastosowanie w położnictwie, m.in. w celu wywołania lub przyspieszenia akcji porodowej. Sprawdź, jakie są wskazania do jej włączenia i jak wpływa na czas trwania porodu.
Oksytocyna – jak działa?
Oksytocyna jest oligopeptydowym hormonem, wytwarzanym w podwzgórzu i uwalnianym do krążenia z tylnego płata przysadki mózgowej. W przeciwieństwie do większości hormonów, zwiększenie stężenia oksytocyny we krwi nie wpływa hamująco, a pobudzająco na dalsze jej uwalnianie z przysadki.
Oksytocyna stosowana w medycynie wywołuje w organizmie kobiety taką samą odpowiedź jak hormon uwalniany przez ośrodkowy układ nerwowy. Najważniejszy dla przebiegu porodu efekt działania oksytocyny polega na stymulacji skurczów mięśni macicy poprzez zwiększenie poziomu wapnia we włóknach mięśniowych. Skurcze macicy powodują dalsze zwiększenie uwalniania hormonu z przysadki mózgowej, prowadzące do nasilenia siły i częstości występowania skurczów, niezbędnych do prawidłowego przebiegu porodu. W momencie zetknięcia się główki dziecka z szyjką macicy kobiety powstają impulsy nerwowe, które po dotarciu do ośrodkowego układu nerwowego stymulują wytwarzanie oksytocyny w podwzgórzu.
Jakie inne funkcje pełni oksytocyna? Jest ona między innymi niezbędna w procesie karmienia piersią – skurcz komórek mioepitelialnych w przewodach pęcherzykowych gruczołów sutkowych powoduje wypływ mleka z piersi. Wydzielanie oksytocyny w tym przypadku jest stymulowane przez dziecko poprzez ssanie brodawki sutkowej matki. Warto także wspomnieć o antydiuretycznym (zmniejszającym wydalanie moczu) i rozszerzającym naczynia krwionośne działaniu tego hormonu.
Kiedy stosuje się oksytocynę?
Agencja Żywności i Leków FDA (ang. Food and Drug Administration) ściśle określa wskazania do podania oksytocyny w okresie okołoporodowym:
- w okresie przedporodowym podanie leku ma na celu zwiększenie siły i częstości skurczów macicy, umożliwiających urodzenie dziecka drogami natury. Należy rozważyć jej włączenie w przypadku:
- kobiet ze stanem przedrzucawkowym (charakteryzującym się występowaniem w drugiej połowie ciąży nadciśnienia tętniczego oraz białkomoczu),
- przedwczesnego odejścia wód płodowych,
- kobiet, u których stwierdzono cukrzycę ciążową lub które chorowały na nią już przed zajściem w ciążę,
- kobiet, które wymagają farmakologicznej stymulacji celem rozpoczęcia porodu,
- kobiet, które przebyły niekompletne poronienie w drugim trymestrze ciąży,
- w okresie poporodowym FDA dopuszcza podanie oksytocyny w celu wydalenia łożyska i kontroli krwotoku poporodowego.
Oksytocyna jest podawana dożylnie w formie wlewu kroplowego, którego szybkość może być na bieżąco kontrolowana. Wyjątek stanowi poporodowe krwawienie z dróg rodnych – w tym przypadku za dopuszczalne uważa się zarówno podawanie hormonu w formie dożylnej, jak i domięśniowej. Dawkowanie oksytocyny jest zależne od wskazania do jej stosowania – w przypadku indukcji porodu lub przyspieszenia akcji porodowej stosuje się wlew kroplowy, a dawka oksytocyny jest zwiększana co 15–40 minut aż do uzyskania regularnej czynności skurczowej macicy. Dawka stosowana w profilaktyce krwotoku poporodowego wynosi zwykle 10 U oksytocyny, podawanej domięśniowo.
Jakie są przeciwwskazania do podania oksytocyny?
Z oczywistych względów oksytocyna nie powinna być podawana kobietom ciężarnym, u których istnieją przeciwwskazania do porodu drogami natury. Dotyczy to m.in. kobiet, u których budowa miednicy uniemożliwia przesunięcie się płodu przez kanał rodny, kobiet, które mają w wywiadzie reakcję nadwrażliwości po podaniu hormonu, cierpią na opryszczkę genitalną, mają łożysko przodujące czy raka szyjki macicy. Oksytocyna nie powinna być również stosowana w przypadku nieprawidłowego ułożenia płodu (szczególnie poprzecznego).
Ile trwa poród wywołany oksytocyną?
Wpływ zastosowania oksytocyny na czas trwania porodu nie jest ściśle określony i u każdej kobiety może być inny. W badaniach naukowych stwierdzono istotne skrócenie pierwszej fazy porodu (od rozpoczęcia porodu do uzyskania całkowitego rozwarcia ujścia szyjki macicy) i brak wpływu na drugą fazę (od uzyskania całkowitego rozwarcia do urodzenia dziecka). Zastosowanie przepływu oksytocyny 2 mU/min i 4 mU/min u kobiet rodzących po raz pierwszy skraca czas trwania pierwszej fazy porodu odpowiednio o 48 i 78 minut, a u wieloródek – o 42 i 66 minut. Co ważne, podanie oksytocyny nie wiąże się z częstszą koniecznością wykonania cięcia cesarskiego czy ze zwiększonym odsetkiem powikłań u noworodka. Decyzja o jej włączeniu powinna być jednak zawsze podjęta przez doświadczonego ginekologa po badaniu pacjentki, zapoznaniu się z jej wynikami i historią przebiegu ciąży.
Oksytocyna – jakie objawy niepożądane może powodować?
Kobieta ciężarna, u której zastosowano oksytocynę, może spodziewać się wystąpienia objawów niepożądanych, najczęściej:
- zaczerwienienia skóry w miejscu podania leku,
- nudności lub wymiotów,
- bólu brzucha,
- zmniejszenia apetytu.
Rzadziej rozwijają się poważne działania niepożądane, takie jak: zaburzenia rytmu serca, drgawki, gwałtowny wzrost ciśnienia tętniczego krwi, reakcja anafilaktyczna, zaburzenia widzenia czy halucynacje.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Osilla E., Sharma S., Oxytocin, “StatPearls”, 2021, dostęp online: lipiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507848/.
- Zhang J. i in., Oxytocin Regimen for Labor Augmentation, Labor Progression, Perinatal Outcomes, “Obsterics & Gynecology”, 2013, dostęp online: lipiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3655689/.
