Potas w organizmie człowieka – badanie, normy

Prawidłowe stężenie potasu we krwi jest warunkiem właściwego funkcjonowania organizmu człowieka. Zaburzenie jego poziomu może prowadzić do wystąpienia symptomów groźnych dla zdrowia, a nawet życia. Jaka jest norma stężenia potasu? Jakie objawy mogą wskazywać na jego nieprawidłową wartość?

Czym jest potas?

Potas jest jednym z najważniejszych makroelementów w organizmie człowieka, znajdującym się głównie wewnątrzkomórkowo. Szacuje się, że ilość tego pierwiastka w ustroju wynosi około 1,6–2,0 g/kg masy ciała. Mimo stosunkowo niewielkiej zawartości w organizmie potas odgrywa niezwykle istotne role, niezbędne dla zdrowia i życia człowieka:

• odpowiada za prawidłowy przebieg przewodzenia impulsów nerwowych oraz skurczu mięśni szkieletowych, gładkich i mięśnia sercowego,
• umożliwia utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej (zachowanie optymalnego dla ustroju pH krwi),
• aktywuje wiele reakcji enzymatycznych,
• zmniejsza średnie ciśnienie skurczowe i ciśnienie rozkurczowe krwi,
• odpowiada za wydzielanie soku żołądkowego i prawidłową funkcję nerek.

Nadmiar dostarczanego z pokarmem potasu jest usuwany z moczem (80–90%), pozostałą część wydala się wraz z kałem i potem. Prawidłowe funkcjonowanie nerek okazuje się zatem jednym z najważniejszych czynników umożliwiających utrzymanie właściwego stężenia potasu we krwi.

Stężenie potasu – jaka jest norma?

Wartość referencyjna stężenia potasu we krwi wynosi 3,5–5,5 mmol/L [1]. Jest ona jednakowa dla kobiet i mężczyzn, niezależnie od wieku. Zaleca się, aby badanie wykonywać w godzinach porannych na czczo (ostatni posiłek w dniu poprzedzającym pobranie krwi powinien być spożyty najpóźniej o godzinie 18).

Stężenie potasu przekraczające 5,5 mmol/L określa się mianem hiperkaliemii, natomiast jego obniżenie poniżej 3,5 mmol/L – hipokaliemią. Zaburzenia stężenia potasu we krwi, zarówno hipo- jak i hiperkaliemia, mogą wynikać z nieprawidłowej ilości tego pierwiastka w diecie, z zaburzenia wydalania potasu z ustroju lub z przesunięcia potasu między wnętrzem komórek a przestrzenią zewnątrzkomórkową.

Niski poziom potasu we krwi – przyczyny, objawy

Najczęstszą przyczyną hipokaliemii jest nadmierne wydalanie potasu z moczem, zwykle w wyniku działania leków o działaniu diuretycznym (moczopędnym), ale może też wystąpić m.in. u osób z chorobami przewodu pokarmowego. Zbyt niska podaż potasu rzadko prowadzi do hipokaliemii, ponieważ jest kompensowana przez zmniejszenie wydalania tego pierwiastka w nerkach. Może jednak wystąpić u osób wyniszczonych, chorujących na anoreksję czy otępienie.

Hipokaliemia zwykle przebiega w początkowym etapie bezobjawowo. Wraz z obniżaniem się poziomu potasu we krwi pojawiają się symptomy, których nasilenie jest ściśle związane ze stopniem niedoboru potasu:

• osłabienie,
• zaparcia,
• skurcze mięśni,
• kołatanie serca,
• zmiany w zapisie elektrokardiogramu (EKG).

Leczenie hipokaliemii polega zarówno na uzupełnianiu niedoboru potasu (doustnego, dożylnego), jak i na wykryciu oraz leczeniu przyczyny jej wystąpienia.

Wysokie stężenie potasu – jakie objawy mogą wystąpić?

Przyczynami hiperkaliemii są najczęściej: nadmierna podaż potasu z jedzeniem, niekontrolowane stosowanie suplementów diety, ostra lub przewlekła niewydolność nerek, stosowanie niektórych leków (wybranych leków przeciwnadciśnieniowych, diuretycznych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, litu). Na wzrost stężenia potasu we krwi mają również wpływ zaburzenia hormonalne, m.in. w przebiegu chorób nadnerczy.

Podobnie jak w przypadku hipokaliemii, obraz kliniczny podwyższenia poziomu potasu we krwi jest proporcjonalny do nasilenia hiperkaliemii. Objawy wysokiego stężenia potasu to m.in.:

• osłabienie siły mięśniowej,
• porażenie mięśni,
• kołatanie serca,
• parestezje (zaburzenia czucia),
• zmiany w zapisie EKG – zaburzenia rytmu serca, a nawet asystolia (brak czynności elektrycznej serca – nieleczony stan prowadzi w krótkim czasie do zgonu).

Wybór metody leczenia hiperkaliemii powinien być dostosowany indywidualnie do każdego chorego i może polegać na podawaniu leków (insuliny, wapnia, dwuwęglanu sodu) lub dializoterapii.

Wpływ diety na poziom potasu we krwi

Źródłem potasu w organizmie człowieka jest codzienna dieta, dlatego warto wiedzieć, które pokarmy cechują się wysoką zawartością tego pierwiastka. Umożliwi to skomponowanie prawidłowej, zbilansowanej diety, co ma szczególne znaczenie dla osób z chorobami nerek czy przyjmujących przewlekle leki wpływające na poziom potasu we krwi. 

Bogatym źródłem potasu w jadłospisie są m.in.:

• suszone morele,
• czekolada,
• daktyle,
• łosoś,
• dorsz,
• ziemniaki,
• bataty,
• fasola,
• brukselka,
• szpinak,
• awokado,
• banany,
• sok pomarańczowy,
• mleko.

W przypadku wystąpienia objawów hipokaliemii lub hiperkaliemii oraz nieprawidłowego poziomu potasu we krwi bez towarzyszących schorzeń należy w pierwszej kolejności przyjrzeć się codziennej diecie i ewentualnemu stosowaniu suplementów diety. Dopiero po wykluczeniu zaburzeń stężenia potasu wynikającego z nieprawidłowych nawyków żywieniowych można rozpocząć diagnostykę w kierunku innych przyczyn hipo- lub hiperkaliemii.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Lanham-New S., Lambert H., Frassetto L., Potassium, “Advances in Nutrition an International Review Journal” 2012, dostęp online: czerwiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3648706/.
2. Viera A., Wouk N., Potassium Disorders: Hypokalemia and Hyperkalemia, “American Family Physician” 2015, dostęp online: czerwiec 2022, https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2015/0915/p487.html. 

Oceń artykuł