Powiększona wątroba – przyczyny, diagnostyka. Czym grozi hepatomegalia?

Wątroba jest narządem znajdującym się w jamie brzusznej, niezbędnym do życia człowieka. Pełni szereg istotnych funkcji – odpowiada za detoksykację organizmu, przemiany metaboliczne białek, węglowodanów i tłuszczów oraz jest miejscem magazynowania wielu substancji. Choroby wątroby mogą prowadzić do jej powiększenia oraz zaburzenia jej czynności.

Wątroba – co to za narząd?

Wątroba jest największym narządem w organizmie człowieka, znajdującym się w prawej części jamy brzusznej, tuż pod przeponą. Masa wątroby zwiększa się wraz z wiekiem i osiąga docelową wartość około 15. roku życia. Uważa się, iż powinna wynosić 1200–1400 g u dorosłych kobiet i 1500 g u dorosłych mężczyzn [1].

Funkcje wątroby w organizmie człowieka

Mnogość pełnionych funkcji sprawia, że wątroba jest narządem niezbędnym do życia człowieka, a jej niewydolność prowadzi do groźnych dla zdrowia zaburzeń. Wątroba odgrywa m.in. rolę w:

• wytwarzaniu żółci, niezbędnej do prawidłowego trawienia tłuszczów,
• syntezie białek krwi (m.in. albuminy, fibrynogenu), enzymów, czynników krzepnięcia krwi, cholesterolu i trójglicerydów,
• przebiegu metabolizmu węglowodanów, puryn, aminokwasów,
• rozkładaniu zużytych krwinek czerwonych (erytrocytów),
• magazynowaniu glikogenu, tłuszczów, witamin A, D, K i żelaza,
• detoksykacji organizmu (m.in. neutralizuje alkohol, leki, przekształca toksyczny amoniak w mocznik),

• regulacji poziomu glukozy we krwi,
• termoregulacji – produkuje ciepło,
• produkcji krwinek czerwonych w życiu płodowym.

Hepatomegalia – co to jest? Jak ją rozpoznać?

W prawidłowych warunkach wątroba jest „schowana” za prawym łukiem żebrowym i niedostępna badaniu palpacyjnemu. Wyczucie wątroby podczas badania przedmiotowego może świadczyć o jej powiększeniu – hepatomegalii. Zwykle pierwszym zlecanym przez lekarza badaniem obrazowym w tym przypadku jest USG jamy brzusznej (rzadziej tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny) z równoległym oznaczeniem podstawowych parametrów wątrobowych we krwi – stężenia bilirubiny, aktywności aminotransferazy alaninowej (ALT) i asparaginianowej (AST), fosfatazy zasadowej (ALP) i gamma-glutamylotranspeptydazy (GGTP). Badania obrazowe umożliwiają dokładny pomiar narządu i stwierdzenie ewentualnych zmian w miąższu.

Przyczyny i objawy powiększenia wątroby

Do najczęstszych przyczyn powiększenia wątroby należą:

• przerzuty nowotworowe z innych narządów – najczęściej raka jelita grubego (aż ⅓ przerzutów stwierdzanych w wątrobie), rzadziej raka płuc, piersi i innych nowotworów,
• chłoniaki – zwykle towarzyszą im inne objawy (nocne poty, gorączka, utrata masy ciała),
• prawokomorowa niewydolność serca – powiększenie narządu wynika w tym przypadku z zastoju krwi,
• alkoholowe zapalenie wątroby – prowadzące do jej stłuszczenia, zapalenia, a następnie włóknienia (marskości wątroby),
• stłuszczenie wątroby – stwierdzane u wielu osób z nadwagą lub otyłością,
• ostre i przewlekłe zapalenia wątroby, w tym wirusowe zapalenie wątroby typu B (często stwierdzana obecność we krwi antygenu HBs) oraz typu C (w badaniach obecne przeciwciała anty-HCV),
• marskość wątroby – w zależności od zaawansowania choroby wątroba może być powiększona, prawidłowej wielkości lub zbyt małych rozmiarów.

Hepatomegalia może być przyczyną występowania dolegliwości bólowych (szczególnie w prawym nadbrzuszu) i zgłaszania przez chorego uczucia pełności w jamie brzusznej. Z czasem mogą dołączać się objawy niewydolności narządu – zaburzenia krzepnięcia krwi (łatwe siniaczenie, przedłużające się krwawienia), zmiany skórne, wzdęcia, nudności, wymioty, wodobrzusze.

Hepatomegalia – jakie mogą być jej konsekwencje?

Stwierdzenie powiększenia wątroby wymaga pilnej diagnostyki celem wykrycia przyczyn. W zależności od obrazu klinicznego powinna ona obejmować badania krwi (m.in.: morfologię z rozmazem, próby wątrobowe, badania serologiczne w kierunku zakażeń wirusami zapalenia wątroby typu A, B, C, D, CMV, EBV), badania obrazowe (USG jamy brzusznej, ECHO serca) oraz endoskopowe (gastro- i kolonoskopię). 

Brak leczenia w przypadku stwierdzenia hepatomegalii może skutkować pogorszeniem funkcji wątroby, a z czasem niewydolnością, prowadzącą do wielu powikłań, w skrajnych przypadkach do zgonu. U osób z ciężką niewydolnością wątroby jedyną metodą leczenia pozostaje przeszczepienie narządu, ale z uwagi na duże zapotrzebowanie i małą liczbę dawców takie postępowanie jest możliwe do zastosowania tylko u części pacjentów.

Powiększenie wątroby – jak wygląda leczenie?

Leczenie hepatomegalii jest ściśle zależne od przyczyny jej wystąpienia. U wszystkich pacjentów, niezależnie od etiologii powiększenia wątroby, zaleca się abstynencję alkoholową. Domowe leczenie hepatomegalii (m.in. stosowanie ziół, np. ostropestu plamistego czy mniszka lekarskiego) nie powinno zastępować profesjonalnego leczenia, a jedynie może stanowić metodę dodatkową po konsultacji z doświadczonym specjalistą. 

Przyczynowe leczenie powiększenia wątroby obejmuje m.in.:

• leczenie onkologiczne (operacyjne, chemioterapię, radioterapię) w przypadku zmian przerzutowych, chłoniaków czy pierwotnych nowotworów wątroby,
• leczenie chorób serca – farmakologiczne, a w razie wskazań również operacyjne,
• wdrożenie postępowania dietetycznego u osób z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby,
• terapię przeciwwirusową u osób z ostrym lub przewlekłym zapaleniem wątroby o etiologii wirusowej.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Walker H., Hall W., Hurst J., Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition, Butterworths, Boston 1990, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK421/. 
2. Gajewski P. i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.

Oceń artykuł