Poznaj objawy niedoboru wapnia w organizmie

Objawy niedoboru wapnia w organizmie zależą od nasilenia problemu. Niewielkie braki tego pierwiastka mogą nie powodować żadnych dolegliwości. Najbardziej znanymi objawami niedoboru wapnia są tężyczka, która może być jawna lub utajona, i jej równoważniki. Dodatkowo mogą pojawić się dolegliwości kardiologiczne, reumatologiczne czy neurologiczne.

Wapń odgrywa w organizmie liczne funkcje. Wchodzi w skład kości i części ścian komórkowych, bierze udział w przewodzeniu impulsów bioelektrycznych, skurczu mięśni czy krzepnięciu krwi. Sprawdź, kiedy stwierdza się niedobór wapnia oraz jakie mogą być przyczyny braku tego pierwiastka w organizmie.

Kiedy mówi się o niedoborze wapnia?

Niedobór wapnia inaczej określany jest jako hipokalcemia. To zmniejszenie stężenia wapnia całkowitego (ogół wapnia w surowicy krwi) w surowicy do wartości poniżej 2,25 mmol/l i/lub wapnia zjonizowanego (inaczej nazywany jest wolnym, to aktywna metabolicznie forma wapnia) poniżej 0,95 mmol/l. 

Co może powodować niedobór wapnia?

Wiele jest potencjalnych przyczyn niedoboru wapnia. Wśród głównych determinantów tego stanu wymienia się:

• niedostateczną ilość wapnia w diecie,
• niedobory witaminy D (czynniki ryzyka tego stanu to m.in. nieprawidłowa dieta, niedostateczna ekspozycja na światło słoneczne, zaburzenia metabolizmu, przyjmowanie leków przeciwpadaczkowych, przewlekła niewydolność nerek),
• niedobory magnezu (grupę ryzyka tzw. hipomagnezemii stanowią m.in. alkoholicy, osoby z zespołem złego wchłaniania, żywione pozajelitowo),
• zespoły upośledzonego wchłaniania z przewodu pokarmowego (wapń wchłaniany jest zarówno w dwunastnicy, jak i w jelicie cienkim, stąd do hipokalcemii doprowadzić mogą takie choroby jak celiakia, choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, choroba Leśniowskiego-Crohna, stan po zabiegach resekcji jelit, długotrwałe żywienie pozajelitowe),
• nadmierne odkładanie się wapnia w tkankach,
• nadmierną utratę wapnia z moczem, 
• niedoczynność przytarczyc (np. w przypadkach totalnej strumektomii w raku tarczycy, po operacyjnym leczeniu pierwotnej nadczynności przytarczyc, po napromieniowaniu szyi),
• niekorzystny stosunek wapnia do fosforu, który reaguje z wapnem, tworząc źle wchłaniany fosforan wapniowy.

Niedobór wapnia – objawy

Wówczas gdy niedobór wapnia nie jest duży i poziom wapnia zjonizowanego mieści się w normie, hipokalcemia może nie dawać żadnych objawów. Jej najczęstszą manifestacją jest tężyczka. Może ona przybrać charakter jawny, utajony, lub niespecyficznych objawów nazywanych równoważnikami tężyczki. 

W napadzie tężyczkowym obserwuje się skurcze i drętwienie mięśni, które obejmują stopniowo przedramiona, ramiona, twarz (tzw. usta karpia), klatkę piersiową i nogi. Nie dochodzi do utraty świadomości.

Tężyczka utajona ma skryty przebieg. Towarzyszące jej objawy są niespecyficzne. Wymienia się wśród nich m.in.:

• objaw Trousseau (tzw. ręka położnika) – polega na zgięciu dłoniowym IV i V palca ręki na skutek trzyminutowego ucisku wywieranego przez mankiet sfigmomanometru (napompowanie mankietu ciśnieniomierza, który uciska na tętnicę ramienną), co powoduje niedokrwienie;
• objaw Chvostka – polega na skurczu mięśni twarzy po uderzeniu w unerwiający je nerw twarzowy;
• objaw Lusta – polega na odwiedzeniu stopy po uderzeniu nerwu strzałkowego wspólnego;
• objaw Erba – polega na wzmożonej pobudliwości nerwów w odpowiedzi na działanie prądu galwanicznego.

Z kolei wśród równoważników tężyczki wymienia się takie dolegliwości jak:

• światłowstręt, skurcz powiek, podwójne widzenie,
• skurcz mięśni krtani i/lub oskrzeli,
• skurcz naczyń: 
  • trzewnych (ból brzucha), 
  • wieńcowych (dławica piersiowa), 
  • mózgowych (napady drgawkowe, omdlenie, migrena), 
  • obwodowych (np. palców – rzekomy objaw Raynauda).

Objawy braku wapnia stanowią również zmiany psychiczne. Wśród nich wymienia się zwłaszcza psychozy, dezorientację, splątanie, depresję i wzmożoną nerwowość. W wyniku braku wapnia rozwinąć się mogą objawy kardiologiczne, takie jak: zaburzenia rytmu serca, bradykardia (serce kurczy się wolniej niż 60 razy na minutę), niewydolność serca, spadek wartości ciśnienia tętniczego krwi, oporność na leczenie glikozydami naparstnicy, zaburzenia przewodnictwa. Obserwuje się zmiany w zapisie EKG – wydłużenie odstępu Q-T. Hipokalcemia u dzieci przed ukończeniem 5 lat wiąże się z ryzykiem zaburzeń uzębienia (osłabienie szkliwa, niedorozwój przedtrzonowców).

Długotrwały brak wapnia w organizmie – objawy

Przewlekły niedobór wapnia może doprowadzić do:

• zmian skórnych (zmiany wypryskowe, suchość, łuszczyca, liszajec opryszczkowaty, łamliwość paznokci i włosów),
• zaćmy (schorzenie polegające na zmętnieniu soczewki oka),
• kandydozy (infekcje grzybami z rodzaju Candida),
• wypadania włosów, a nawet do łysienia,
• zaburzeń w obrębie kości (niski wzrost, krzywica, wygięcie kości promieniowej, wyrośla kostne i krótkie kości śródręcza i śródstopia), 
• zmian neurologicznych (zwiększone ciśnienie śródczaszkowe, upośledzenie umysłowe, parkinsonizm, pląsawica).

Rozpoznanie niedoboru wapnia

W diagnostyce niedoboru wapnia, poza dokładnym wywiadem i badaniem przedmiotowym, czyli oceną występujących objawów braku wapnia, lekarz może zalecić wykonanie następujących badań:

• ocena poziomu wapnia, której można dokonać na trzy sposoby: całkowity poziom wapnia, poziom zjonizowanego wapnia, poziom albuminy (białko transportujące wapń przez krew),
• stężenie fosforanów i magnezu, 
• stężenie kreatyniny, fosfatazy alkalicznej, parathormonu, 
• stosunek stężenia wapnia i kreatyniny w moczu, 
• dobowe wydalanie wapnia i fosforu z moczem,
• badanie radiologiczne nadgarstka, żeby zweryfikować ewentualne zaburzenia uwapnienia kośćca,
• badanie EKG.

Jak leczyć objawy niedoboru wapnia?

Leczenie niedoboru wapnia determinowane jest w dużej mierze czynnikiem za nie odpowiedzialnym. Najczęściej jednak polega na dożylnym podaniu wapnia w napadach tężyczkowych, preparatów soli wapniowych i witaminy D w terapii długotrwałej oraz zwiększenia podaży wapnia w diecie. Bogate w ten pierwiastek są m.in.: sery podpuszczkowe, sery topione, śmietana, mleko, mleko w proszku, soja, fasola, groch, brukselka, natka pietruszki, bób, jarmuż, brokuły, włoska kapusta, orzechy, migdały, pestki słonecznika, kalarepa, seler, por i woda mineralna z dużym udziałem wapnia w składzie.

 

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

 

1. R. Gellert, Hipo- i hiperkalcemia — patogeneza i problemy terapeutyczne, „Forum Nefrologiczne” 2011, t. 4, nr 4, s. 373–382.
2. W. Jakubas-Kwiatkowska, A. Błachowicz, E. Franek, Hipokalcemia w praktyce klinicznej — przyczyny, objawy i leczenie, „Choroby Serca i Naczyń” 2005, t. 2, nr 4, s. 232–237.
3. P. Kluj, M. Dąbrowski, A. Dąbrowska i wsp., Postępowanie przedszpitalne i wczesnoszpitalne w stanach nagłych chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego. Część IV. Zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, „Anestezjologia i Ratownictwo” 2012, nr 6, s. 434-441.
4. A. Krakowska, M. Hilczer, M. Tkaczyk, Hipokalcemia z towarzyszącymi łagodnymi zaburzeniami odporności i zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym – opis przypadku pierwotnej niedoczynności przytarczyc, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2011, t. 7, nr 3, s. 257-260.

---