Niedobór witaminy K – objawy i skutki

Niedobór witaminy K w organizmie przyczynia się do powstania zaburzeń krzepnięcia krwi. Konsekwencją tego mogą być m.in.: krwawienia z błon śluzowych, krwiomocz, obfite miesiączki, wydłużony czas gojenia się ran. Sprawdź, jakie jeszcze są skutki niedoboru witaminy K i w jaki sposób można uzupełniać jej braki.

Niedobór witaminy K jest rzadko spotykaną przypadłością. Wiąże się ze sporym rozpowszechnieniem tego związku w produktach spożywczych zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Dodatkowo witamina K jest dostarczana z syntezy bakteryjnej, zachodzącej w jelicie. Do grupy ryzyka niedoboru witaminy K należą osoby po rozległych urazach, ciężkich operacjach czy z zaburzeniami wchłaniania.

Witamina K – co to za związek?

Witamina K to grupa rozpuszczalnych w tłuszczach związków chemicznych o zbliżonej budowie, wśród których wymienia się:

witaminę K1 (filochinon) – występuje w produktach roślinnych;
witaminę K2 (menachinon) – produkowana jest przez naturalną mikroflorę jelit;
syntetyczną witaminę K3 (menadion).

Wszystkie one mają podobne właściwości, które koncentrują się na aktywności przeciwkrwotocznej. Witamina K uczestniczy bowiem w syntezie białek związanych z regulacją krzepliwości krwi oraz bierze udział w wytwarzaniu wątrobowych czynników krzepnięcia. Znana jest z działania przeciwgrzybiczego i antybakteryjnego oraz z uczestniczenia w syntezie białek kości – reguluje mineralizację kości.

Przyczyny niedoboru witaminy K

Do grupy wzmożonego ryzyka niedoboru witaminy K zaliczane są osoby:

niestosujące się do zasad zbilansowanej diety, która dostarcza wszelkich niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania składników. Wynikiem tego jest niedostateczna podaż witaminy K;
po rozległych zabiegach operacyjnych, po ciężkich urazach;
długotrwale żywione pozajelitowego;
z zaburzeniami wchłaniania, jak celiakia (tzw. choroba trzewna, nadwrażliwość na gluten, czyli białko występujące w nasionach jęczmienia, owsa, pszenicy, żyta), zespół krótkiego jelita, choroby zapalne jelit;
z mukowiscydozą (uwarunkowanym genetycznie zaburzeniem wydzielania gruczołów zewnątrzwydzielniczych, które objawia się m.in. nawracającymi zakażeniami układu oddechowego, przewlekłym stanem zapalnym trzustki). Mukowiscydoza wiąże się z zaburzeniem wchłaniania tłuszczów i częstą antybiotykoterapią, co upośledza przyswajanie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach;
ze schorzeniami i stanami zaburzającymi funkcjonowanie miąższu wątrobowego, z niedrożnością dróg żółciowych, z obniżonym wydzielaniem żółci (kwasy żółciowe są konieczne do przyswojenia witaminy K).

Do powstania objawów niedoboru witaminy K predysponowane są również osoby długotrwale przyjmujące pochodne kwasu salicylowego, leki przeciwdrgawkowe, znacznie zwiększone dawki witamin A i E, leki przeciwkrzepliwe. Dodatkowo ryzyko zwiększają niektóre antybiotyki (głównie cyklosporyny) – antybiotykoterapia prowadzi do uszkodzeń flory bakteryjnej, a co za tym idzie, obniża poziom witaminy K w organizmie.

Witamina K – skutki niedoboru

Niedobór witaminy K objawia się przede wszystkim zaburzeniem funkcjonowania układu krzepnięcia krwi. Skutkami niedostatecznego poziomu tego składnika w organizmie są:

wydłużony czas gojenia się ran – sączenie się krwi z urażonych tkanek;
łatwe powstawanie sińców – niewielki nacisk czy lekkie uderzenie powodują podskórne wylewy krwi;
obfite miesiączki;
krwawienia z błon śluzowych (np. z nosa, z dziąseł);
krwiomocz.

Do ciężkich konsekwencji braku witaminy K dochodzi na skutek przewlekłego utrzymywania się tego stanu. Wśród nich wymienia się m.in.:

osteoporozę (postępujący ubytek masy kostnej, osłabienie struktury przestrzennej kości, powodujące wzrost ryzyka złamania);
zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów;
uszkodzenie wątroby, żółtaczkę;
krwotoki wewnątrzczaszkowe;
zaburzenia pracy jelit;
krwawienia do stawów lub jelit;
zwapnienia tętnic.

Jak jest rozpoznawany i leczony brak witaminy K?

Podstawę rozpoznania niedoboru witaminy K w organizmie stanowi szczegółowo przeprowadzony wywiad lekarski (tzw. badanie podmiotowe) oraz ocena występujących dolegliwości (tzw. badanie przedmiotowe). Lekarz kieruje na badania laboratoryjne. Niedobór witaminy K sugerować mogą wydłużone PTT (czas częściowej tromboplastyny) i wydłużone PT (czas protrombinowy), które świadczą o zaburzeniach krzepnięcia krwi.

W zwalczaniu objawów niedoboru witaminy K stosowana jest dieta odpowiednio zbilansowana i bogata w źródła tej witaminy. Zastanawiasz się, w jakich produktach się ona znajduje? Jej dobrymi źródłami są m.in.: brokuły, szpinak, sałata, kapusta, kalafior, wątroba wołowa, brukselka, zielona herbata, seler zwyczajny, rzepa, mniszek lekarski, lucerna, morszczyn, awokado, jaja, jogurt. W razie potrzeby lekarz zleca suplementację witaminy K. Najczęściej używanymi jej formami są filochinon lub fitonation (formy witaminy K1) bądź MK-4 lub MK-7 (formy witaminy K2).

Dzieci jako grupa ryzyka niedoboru witaminy K

W sposób szczególny na niedobór witaminy K narażone są noworodki. Wiąże się to przede wszystkim z nieukształtowaną naturalną florą jelitową – układ pokarmowy nie został jeszcze zasiedlony przez bakterie, które syntetyzują witaminę K. Drugą możliwą przyczyną niedoboru tego związku u najmłodszych jest stosunkowa niewielka jego ilość w mleku kobiecym, które stanowi główny pokarm przez pierwsze 6 miesięcy życia do czasu wprowadzenia regularnych dodatkowych posiłków. Witamina K nie przenika przez łożysko, dlatego uzupełnienie jej poziomu po porodzie jest bardzo ważne. Dzieciom po urodzeniu podaje się profilaktyczną dawkę witaminy K.

Skutkiem niedoboru witaminy K u najmłodszych może być choroba krwotoczna (vitamin K deficiency bleeding – VKDB). Jej objawami są krwotoki głównie z przewodu pokarmowego, pod powierzchnią skóry, z klatki piersiowej. Typowo objawy występują między 2. a 7. dobą życia. Średnio do 3. miesiąca życia może się rozwinąć choroba krwotoczna, która poza dolegliwościami powoduje zaburzenia pracy wątroby i zaburzenia wchłaniania.

Wczesne postaci choroby występują zwykle u noworodków, które nie otrzymały profilaktycznej dawki witaminy K. Wzrost ryzyka choroby podnosi przyjmowanie przez ciężarną niektórych leków przeciwpadaczkowych, przeciwbakteryjnych, antagonistów witaminy K (leków przeciwzakrzepowych).

A: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

E. Bańkowski, Biochemia. Podręcznik dla studentów studiów licencjackich i magisterskich, MedPharm Polska, Wrocław 2014.
T. Jackowska, J. Peregud-Pogorzelski, Profilaktyka krwawienia z niedoboru witaminy K. Zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie Pediatrii i Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego (2016), „Pediatria Polska” 2016, nr 91.
A. Nawrot, Encyklopedia biologia, Wydawnictwo GREG, Kraków 2021.
M. Witt i wsp., Prophylactic Dosing of Vitamin K to Prevent Bleeding, „Pediatrics” 2016, t. 137, nr 5.
C. Vermeer, Vitamin K: the effect on health beyond coagulation – an overview, „Food & Nutrition Research” 2012, nr 56.