Spis treści:
Preeklampsja to złożony zespół chorobowy typowy dla okresu ciąży i połogu. Charakteryzuje się występowaniem nadciśnienia tętniczego krwi, obrzęków, białkomoczu. Przeczytaj, jakie są czynniki ryzyka tzw. stanu przedrzucawkowego. Sprawdź, jakie badania są pomocne w rozpoznaniu go.
Co to jest preeklampsja?
„Preeklampsja” to termin medyczny stosowany dla określenia stanu przedrzucawkowego. To zespół objawów chorobowych, które pojawiają się po 20 tygodniu ciąży, podczas trwania porodu lub w czasie połogu. Szacuje się, że dotyczy on od 3% do 5% kobiet. W krajach słabo rozwiniętych preeklampsja to jedna z głównych przyczyn śmiertelności matki i dziecka. W zależności od tego, kiedy rozwinął się stan przedrzucawkowy, wyróżniono:
- preeklampsję przed 34 tygodniem ciąży, czyli wczesną, która dotyczy 5–20% wszystkich przypadków. Typowe są dla niej:
- niekompletna lub nieprawidłowa inwazja, czyli przemiana trofoblastu w maciczne tętnice spiralne, w konsekwencji czego dochodzi do zaburzeń przepływu krwi w łożysku i tętnicach pępowinowych,
- zwiększony opór obwodowy naczyń łożyskowych,
- ograniczenie wzrostu wewnątrzmacicznego płodu,
- szczególnie duże zagrożenie dla matki i płodu w związku z przypadkami stanu przedrzucawkowego w 20–32 tygodniu ciąży;
- preeklampsję po 34 tygodniu ciąży, czyli późną, która dotyczy około 80% wszystkich przypadków. Stanowi ona konsekwencję chorób, które rozwinęły się u matki przed ciążą (np. otyłość, choroby nerek, cukrzyca). Typowe są dla niej:
- zwiększone ryzyko u kobiet, u których występuje zwiększona masa łożyska lub powierzchnia łożyska (np. ciąża wielopłodowa),
- brak zmian w przepływie krwi w tętnicy pępowinowej,
- prawidłowa lub prawie prawidłowa czynność spiralnych tętnic macicznych,
- brak lub niewielkie zmiany w badaniu USG Doppler.
Jakie są przyczyny preeklampsji?
Wśród innych możliwych przyczyn preeklampsji wymienione zostały:
- nietolerancja immunologiczna pomiędzy płodem i łożyskiem a tkankami matki,
- predyspozycje genetyczne,
- brak zdolności adaptacyjnych do zmian zapalnych i w układzie sercowo-naczyniowym zachodzących w ciąży,
- niedobory pokarmowe,
- działanie czynników naczyniowych – nadmierne wytwarzanie rozpuszczalnej endogliny (sEng) i rozpuszczalnej formy receptora naczyniowego czynnika wzrostu śródbłonka typu 1 (sFlt1).
Istnieje też wiele czynników podnoszących ryzyko preeklampsji. Należą do nich m.in.:
- nadciśnienie tętnicze występujące w obecnej ciąży,
- nadciśnienie przewlekłe,
- przewlekłe choroby nerek,
- cukrzyca typu 1 i 2,
- choroby z autoagresji (np. zespół antyfosfolipidowy, toczeń rumieniowaty układowy),
- wiek ≥40 lat,
- wskaźnik masy ciała (BMI) ≥35 kg/m2,
- odstęp od ostatniej ciąży >10 lat,
- ciąża wielopłodowa,
- wystąpienie stanu przedrzucawkowego u siostry lub matki ciężarnej,
- bolesne miesiączkowanie,
- zaburzenia snu we wczesnej ciąży.
Jakie badania w rozpoznaniu preeklampsji?
Z podejrzeniem preeklampsji Pacjentka powinna zgłosić się pilnie do lekarza. Stan ten stanowi bowiem zagrożenie dla niej i dla dziecka. Kluczowymi elementami diagnostyki preeklampsji są:
- szczegółowy wywiad medyczny – szczególnie ważne są informacje na temat chorób współistniejących, przypadku preeklampsji w przeszłości i wśród najbliższej rodziny, powikłań w przebiegu ciąży,
- badanie przedmiotowe, w tym pomiary ciśnienia tętniczego – parametr ten powinien być oceniany w czasie każdej wizyty ciężarnej u lekarza,
- badanie ogólne moczu, dobowa zbiórka moczu,
- indeks sFlt-1/PlGF, czyli stosunek stężenia naczyniowo-śródbłonkowego czynnika wzrostu typu 1 i łożyskowego czynnika wzrostu, wobec którego sFlt-1 działa antagonistycznie i blokuje jego działanie – obserwuje się wzmożony wzrost w surowicy ciężarnej stężenia czynnika anty-angiologicznego sFlt-1 przy nasilonym spadku stężenia czynnika pro-angiologicznego PIGF, stosunek sFlt-1/PlGF wylicza się na podstawie stężeń PlGF i sFlt-1 oznaczanych równoległe w tej samej próbce krwi,
- morfologia krwi,
- badanie cytokin i interleukin (w stanie preeklampsji stwierdza się zaburzenie ich stężenia),
- oznaczenie poziomu kreatyniny we krwi,
- badanie enzymów wątrobowych,
- badanie USG Doppler – ocena przepływu w tętnicach macicznych i określenie współczynnika pulsacji tych naczyń krwionośnych.
U kobiet chorujących na preeklampsję obserwuje się natężony proces apoptozy (zaprogramowanej śmierci komórki) w obrębie łożyska w okresie okołoporodowym. W jego wyniku do krwioobiegu matki uwalniają się składniki z rozpadających się komórek, jak płodowe DNA i RNA. U kobiet z rozpoznanym później stanem przedrzucawkowym obserwuje się zatem wzrost stężenia płodowego DNA.
Objawy preeklampsji
Obraz kliniczny preeklampsji jest podstawą w rozpoznaniu tego zaburzenia ciążowego. Objawami stanu przedrzucawkowego są:
- nadciśnienie tętnicze pojawiające się de novo, czyli po raz pierwszy, skurczowe przekraczające 140 mm Hg i rozkurczowe wynoszące ponad 90 mm Hg albo wzrost ciśnienia tętniczego o > 30 mm Hg (skurczowe) i o >15 mmHg (rozkurczowe) u kobiet z nadciśnieniem przewlekłym, stwierdzone w dwóch pomiarach przeprowadzonych w odstępie 4–6 godzin;
- białkomocz (> 300 mg/dobę), czyli obecność białka w moczu;
- małopłytkowość (zwykle liczba płytek krwi <100 000/μl), czyli stan obniżonego poziomu płytek krwi;
- niewydolność pracy nerek (stężenie kreatyniny w surowicy > 1,1 mg/dl);
- zaburzenia czynności wątroby (podwyższony poziom transaminaz wątrobowych);
- obrzęki, zwłaszcza w obrębie kończyn dolnych i twarzy;
- bóle i zawroty głowy;
- szumy uszne;
- nieostre widzenie, a nawet ślepota spowodowana odwarstwieniem się siatkówki;
- bóle w nadbrzuszu, nudności, wymioty;
- w ciężkich przypadkach preeklampsji dochodzi do obrzęku płuc lub mózgu, pojawiają się drgawki (rzucawka), udar mózgu, deficyty neurologiczne, niedokrwienie mięśnia sercowego.
Trzeba jednak zaznaczyć, że stan przedrzucawkowy może przebiegać skąpoobjawowo, przez co do rozpoznania go dochodzi w czasie rutynowych badań ciążowych.
Jakie mogą być konsekwencje stanu przedrzucawkowego?
Nie tylko sam stan przedrzucawkowy jest niebezpieczny. Wiąże się on z licznymi konsekwencjami zdrowotnymi. Kobiety po przebytej preeklampsji należą do grupy zwiększonego ryzyka depresji poporodowej. Nierzadko rozwijają się u nich choroby sercowo-naczyniowe – nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zawał serca, niedokrwistość hemolityczna, udar mózgu, choroba niedociśnieniowa. Kobiety ze stanem przedrzucawkowym w wywiadzie stanowią grupę ryzyka rozwoju takich zaburzeń, jak syndrom HELLP, rzucawka, zapalenie trzustki, ostra niewydolność nerek, ostre stłuszczenie wątroby. Na skutek preeklampsji może dojść do odklejenia się łożyska czy rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego. Stan przedrzucawkowy wiąże się też z ograniczeniem wzrostu płodu (hipotrofią wewnątrzmaciczną), niedotlenieniem mózgu dziecka, neutropenią, trombocytopenią, przedwczesnym porodem, powikłaniami związanymi z wcześniactwem (zwiększonym ryzykiem dysplazji oskrzelowo-płucnej, porażenia mózgowego), a nawet poronieniem. Stan przedrzucawkowy wymieniany jest też jako czynnik ryzyka przewlekłych chorób układu krążenia i cukrzycy u dzieci po osiągnięciu wieku dojrzałego.
A: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- G.H. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020.
- E. Jurewicz, A. Filipek, Preeklampsja – choroba kobiet w ciąży, „Postępy Biochemii” 2018, t. 64, nr 4, s. 323–329.
- J. Kornacki, J. Skrzypczak, Stan przedrzucawkowy – dwie postacie tej samej choroby, „Ginekologia Polska” 2008, nr 79, s. 432–437.
- G. Poprawski, E. Wender-Ożegowska, A. Zawiejska i wsp., Współczesne metody wczesnej diagnostyki stanu przedrzucawkowego i nadciśnienia indukowanego ciążą, „Ginekologia Polska” 2012, nr 83, s. 688–693.
- A. Prejbisz, P. Dobrowolski, P. Kosiński i wsp., Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym u kobiet w ciąży. Zapobieganie, diagnostyka, leczenie i odległe rokowanie, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2019, t. 4, nr 2, s. 1–69.
