Problem wzdętego brzucha po jedzeniu

Wzdęty brzuch po jedzeniu to dolegliwość, która najczęściej jest konsekwencją błędów żywieniowych. Problem pojawia się zazwyczaj po zjedzeniu produktów bogatych w fermentujące węglowodany. Modyfikacja diety eliminuje ten dyskomfort, jednak u niektórych osób wzdęty brzuch stale powraca. Jeśli towarzyszy temu ból brzucha, uczucie przelewania, problemy z wypróżnianiem, warto zasięgnąć porady lekarza.

Czy wzdęcia brzucha są normalne?

Wzdęcia to naturalny objaw obecności nadmiernej ilości gazów w jelitach [1]. Powstają na skutek bakteryjnej fermentacji pokarmów lub w wyniku nadmiernego połykania powietrza podczas jedzenia, picia, żucia gumy. O wzdęciu mówimy wtedy, gdy dochodzi do widocznego powiększenia obwodu brzucha. W prawidłowych warunkach wzdęcie jest niewielkie i krótkotrwałe. Fizjologicznie gazy wydalane są 14-25 razy na dobę, a ich objętość wynosi około 700 ml [2].

Kiedy wzdęcia brzucha wskazują na zaburzenia?

Szacuje się, że problem wzdęć dotyczy nawet 30% populacji. O problematycznych wzdęciach, wymagających diagnostyki mówimy wtedy, gdy powiększenie obwodu brzucha trwa przez 3 dni i nawraca przez kolejne 3 miesiące [2]. Dochodzi również do nadmiernej ilości wydalanych gazów. Bardzo często pojawiają się objawy towarzyszące w postaci:

• bólu brzucha,
• uczucia przelewania w brzuchu,
• jadłowstrętu,
• nudności,
• zaparć,
• biegunek,
• nieświeżego oddechu.

To symptomy alarmujące, które powinny Cię skłonić do konsultacji ze specjalistą gastrologiem. Warto wiedzieć, że wzdęciu nie zawsze towarzyszy wydalanie gazów. Brzuch zwiększa swoją objętość, staje się twardy i pojawia się uczucie przelewania. Do wydalenia gazów jednak nie dochodzi. Ten objaw również wskazuje na zaburzenia i wymaga konsultacji. 

Zespoły upośledzonego wchłaniania

Nietolerancje węglowodanów to bardzo częsta przyczyna bolesnych wzdęć brzucha i wytwarzania nadmiernej ilości gazów. U wielu osób objawy te przebiegają w średnim lub niewielkim nasileniu, co sprawia, że większość z nich nie decyduje się na podjęcie diagnostyki. Bardzo duże znaczenie w bagatelizowaniu problemu ma również mała świadomość o źródłach węglowodanów i ich wpływie na czynność jelit. 

Nietolerancje węglowodanów mogą obejmować: 

• cukry proste (monosacharydy) – fruktoza i glukoza; ich głównym źródłem są owoce i miód; 
• dwucukry (oligosacharydy) – laktoza to cukier mleczny występujący w nabiale, rafinoza i stachioza to cukry występujące w roślinach strączkowych; 
• polisacharydy – najbardziej ciężkostrawną z tej grupy jest skrobia. 

Warte uwagi są rafinoza i stachioza. To węglowodany występujące w roślinach (głównie strączkowych), których układ enzymatyczny człowieka nie jest w stanie trawić. Oznacza to, że w większości przypadków są one przyczyną bolesnych wzdęć, nadmiernych gazów i bólu brzucha. Spożywane w nadmiarze zaburzają ponadto mikroflorę jelitową. 

Jedną z najczęściej diagnozowanych nietolerancji węglowodanów jest nietolerancja cukru mlecznego (laktozy). Szacuje się, że w Europie i USA może dotyczyć 20% populacji, a w Azji nawet 90% populacji. Jej charakterystycznym objawem są bolesne wzdęcia pojawiające się gwałtownie, w krótkim czasie po zjedzeniu pokarmu zawierającego cukier mleczny [2]. Przyczyną nietolerancji jest niedobór laktazy, czyli enzymu w jelicie cienkim, który jest odpowiedzialny za rozkład laktozy do glukozy i galaktozy. Po dotarciu do jelita laktaza nie zostaje rozłożona, ale trafia w czystej postaci do okrężnicy, gdzie zaczyna fermentować. Co jest przyczyną niedoboru enzymu rozkładającego laktozę? Wskazuje się na kilka czynników, m.in. cukrzycę, mukowiscydozę, zespół Zollingera-Ellisona i celiakię. W niektórych przypadkach niedobór laktazy ma charakter wrodzony. 

Alergia pokarmowa 

Przyczyną wzdęć brzucha po jedzeniu może być alergia pokarmowa. To reakcja immunologiczna i autoimmunologiczna organizmu na spożyty pokarm. Wczesne objawy pojawiają się do 2 godzin od zjedzenia produktu. Najbardziej alergizująca jest mąka pszenna. Jej skład alergenowy zależy od rodzaju ziarna, metody jego zbioru, a także obróbki. W rezultacie produkty pszenne mają różny potencjał alergizujący. Warto podkreślić, że alergeny mąki pszennej występują również w pyle, który trafia do powietrza, co oznacza, że reakcja alergiczna może wystąpić również po wdychaniu pyłu mącznego. 

Zaburzenia czynnościowe jelit

Zaburzenia czynnościowe jelit to pojęcie, które obejmuje grupę zaburzeń przewodu pokarmowego o charakterystycznym spektrum objawów w postaci przewlekłych wzdęć, bólu brzucha, zmiany rytmu wypróżnień, zmiany konsystencji stolca, zaparć lub biegunek. Najczęściej diagnozowanym zaburzeniem czynnościowym jest zespół jelita drażliwego, który, według szacunków, może dotyczyć nawet 10% populacji [2]. Jednoznaczna przyczyna choroby nie jest znana. Mechanizm rozwoju zaburzenia prawdopodobnie wynika z nieprawidłowych funkcji motorycznych jelit. W przypadku kobiet wpływ mogą mieć żeńskie hormony płciowe. Czynnikiem nasilającym objawy IBS jest stres.

W zależności od przebiegu zespół jelita drażliwego dzieli się na typy:

• IBS z zaparciami,
• IBS z biegunką,
• mieszana postać IBS,
• niesklasyfikowana postać IBS.

Pozostałe zaburzenia czynnościowe jelit to zaparcia czynnościowe i biegunka czynnościowa.

Zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego

Zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego to zaburzenie znane jako SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth). Szacuje się, że może dotyczyć nawet 22% populacji osób dorosłych [2]. Dane te nie są jednak jednoznaczne, gdyż w wielu przypadkach SIBO przebiega bez klinicznych objawów, co utrudnia rozpoznanie. SIBO nie jest osobną jednostką chorobową, a zaburzeniem, które rozwija się jako objaw lub skutek innej nieleczonej, lub powikłanej choroby podstawowej, wywołującej zaburzenia w jelicie cienkim.

Ryzyko SIBO zwiększa: 

• autonomiczna neuropatia cukrzycowa,
• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• choroba de Quervaina,
• niedoczynność tarczycy, 
• IBS,
• celiakia, 
• zabiegi chirurgiczne jamy brzucha,
• uchyłki jelita,
• AIDS.

SIBO to stan, w którym na skutek zaburzenia czynności jelit dochodzi do namnożenia bakterii beztlenowych w części jelita cienkiego. Ich nadmierna ilość wywołuje charakterystyczny objaw wzdętego i twardego brzucha po jedzeniu. Dodatkowo pojawia się ból brzucha i uczucie przelewania. Objawy nasilają się pod wpływem spożywania pokarmów z wysoką zawartością węglowodanów, które nie zostają wchłonięte przez błonę śluzową jelita, ale zaczynają fermentować w jelitach, wytwarzając dwutlenek węgla. 

Inne przyczyny bolesnych wzdęć i nadmiernych gazów

Wpływ na zaburzenie fizjologicznej pracy jelit mają też inne czynniki:

• częste mimowolne odbijanie się – przyczyną tego stanu może być refluks żołądkowo-przełykowy, kolka żółciowa lub aerofagia; 
• przetoka okrężniczo-żołądkowa, która nieleczona prowadzi do przerostu flory bakteryjnej w jelitach; 
• choroba Hashimoto i niedoczynność tarczycy – schorzenia spowalniają procesy metaboliczne, co objawia się regularnymi wzdęciami; 
• celiakia – genetycznie uwarunkowana nietolerancja glutenu; 
• choroby wątroby – wzdęcia to charakterystyczny objaw zaburzeń pracy wątroby spowodowanych chorobami narządu i błędami żywieniowymi. 

Przyczyną wzdęć po jedzeniu mogą być również przyjmowane leki, szczególnie opiaty, akarboza i środki antydepresyjne. Zawarte w nich substancje ulegają fermentacji w jelicie grubym, co powoduje wzdęcie. 

Wzdęcia i bóle brzucha po jedzeniu – diagnostyka

Bolesne wzdęcia i ból brzucha po jedzeniu o charakterze nawracającym powinny być poddane diagnostyce. Kluczowy jest bardzo szczegółowy wywiad z pacjentem. W wielu przypadkach już na etapie rozmowy można ustalić źródło problemu. Informacja np. o diecie pozwala stwierdzić, czy przyczyną może być nietolerancja pokarmowa, czy błędy żywieniowe. Wywiad powinien uwzględnić również informację o aktywności fizycznej pacjenta i przebytych w niedawnym czasie lub leczonych, przewlekłych chorobach. 

Na podstawie wywiadu lekarz podejmuje decyzję o dalszej diagnostyce. Niezbędne jest wykonanie badań laboratoryjnych z uwzględnieniem morfologii krwi, markerów stanu zapalnego, poziomu elektrolitów, poziomu glukozy i przeciwciał. Bardzo pomocne w ocenie zaburzeń trawienia jest badanie kału pod kątem krwi utajonej, ale też pH. W diagnostyce wykorzystywane są również wodorowe testy oddechowe. Pozwalają one rozpoznać nietolerancję laktozy, fruktozy i SIBO. Uzupełnieniem diagnostyki są badania obrazowe w postaci USG, endoskopii i tomografii jamy brzusznej.

Autorka: Emilia Kruszewska

Bibliografia

1. M. Słomka, E. Małecka-Panas, Wzdęcia i odbijania, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2011, nr 7(1), s. 30–34.
2. P. Gulbicka, M. Grzymisławski, Wzdęcia brzucha – najczęstsze przyczyny i postępowanie, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2016, nr 6(1), s. 69–76.

Oceń artykuł