Prolaktyna a depresja i objawy psychiczne. Jak sprawdzić wysoki poziom prolaktyny?

Prolaktyna to jeden z hormonów przysadki mózgowej, który jest kojarzony głównie z laktacją i napięciem seksualnym. Stan zbyt wysokiego poziomu prolaktyny to hiperprolaktynemia. Towarzyszy mu wiele dolegliwości, w tym objawy psychiczne. Za zwiększone stężenie prolaktyny mogą odpowiadać zarówno czynniki fizjologiczne, jak i różne stany chorobowe. Sprawdź, jak bada się wysoki poziom prolaktyny i czy badanie to wymaga specjalnego przygotowania.

Prolaktyna – co to za związek?

Prolaktyna to hormon białkowy wytwarzany przez przedni płat przysadki mózgowej. Proces ten jest hamowany przez podwzgórze, a dokładnie produkowaną przez nie dopaminę. Prolaktyna to związek kojarzony przede wszystkim z kobietami w ciąży i w okresie połogu. Pobudza on bowiem wzrost gruczołów piersiowych i wywołuje laktację, czyli proces produkcji mleka. Prolaktyna hamuje wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizującego (LH), blokując tym samym owulację i menstruację. Na tym jednak nie kończy się działanie prolaktyny. Hormon ten oddziałuje również na gonady, wątrobę i komórki limfoidalne będące elementem naturalnej odporności. Prolaktyna odpowiada też za ogólne napięcie woli, które jest kojarzone przede wszystkim z popędem seksualnym. Ponadto wpływa na regulację gospodarki wodno-elektrolitowej, redukuje utratę wody i sodu przez nerki, wychwyt sodu w jelicie, ogranicza utratę sodu i chlorków z potem. Zarówno zbyt wysoki, jak i zbyt niski poziom prolaktyny wykazuje negatywny wpływ na organizm. Przyjrzyjmy się objawom towarzyszącym nadmiernemu stężeniu prolaktyny we krwi, a dokładnie dolegliwościom psychicznym. 

Wysoka prolaktyna – objawy psychiczne

Zwiększone ponad normę stężenie prolaktyny w surowicy jest nazywane hiperprolaktynemią. Górny zakres normy poziomu tego hormonu zależy od stosowanej metody oceny i wynosi 20 lub 25 ng/ml [1]. Na wysoki poziom prolaktyny wskazywać mogą objawy psychiczne. Liczne badania naukowe wskazują, że zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn z hiperprolaktynemią obserwuje się tendencję do nadpobudliwości, nadmiernej agresywności, rozdrażnienia. Osoby z wysokim poziomem prolaktyny znajdują się w grupie ryzyka rozwoju depresji i zaburzeń lękowych. W przebiegu hiperprolaktynemii chorzy odczuwają niepokój i uczucie zmęczenia. Są nadmiernie senni i labilni emocjonalnie. 

U osób z hiperprolaktynemią, u których wykluczono depresję i inne zaburzenia hormonalne, obserwuje się często obniżone libido, zaburzenia orgazmu czy fazy pobudzenia. W przypadku, gdy hiperprolaktynemia jest powodowana przez guza wywierającego nacisk na struktury mózgowia, mogą też się pojawić inne objawy zbyt wysokiego poziomu prolaktyny, które mogą obejmować halucynacje wzrokowe, węchowe, epizody „tracenia czasu” i apatię. Ponadto podwyższony poziom prolaktyny stanowi częstą przyczynę niepłodności oraz ww. problemów seksualnych, a to jest czynnikiem niezwykle frustrującym dla wielu osób starających się o dziecko. Z czasem może doprowadzić do głębszych problemów psychicznych, takich jak wspomniana już depresja. 

Dla depresji charakterystyczne są następujące objawy psychiczne: obniżony nastrój, zmniejszona energia, pesymistyczne widzenie przyszłości, utrata zainteresowań i zdolności cieszenia się, niska samoocena i mała wiara w siebie, osłabienie koncentracji i uwagi, poczucie winy i małej wartości, a w skrajnych przypadkach myśli i czyny samobójcze. Jednakże depresji towarzyszyć mogą również objawy somatyczne, m.in.: bóle głowy, karku, brzucha, zaburzenia cyklu miesiączkowego, nieprawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego, zaburzenia seksualne, zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność).

Nadmiar prolaktyny a depresja – możliwe przyczyny

Mówiąc o wpływie wysokiego poziomu prolaktyny na pojawienie się objawów psychicznych, należy wspomnieć o możliwych przyczynach takiego stanu. Głównymi przyczynami hiperprolaktynemii są m.in.:

• choroby endokrynologiczne (np. akromegalia, cukrzyca, zespół Nelsona, choroba Addisona, zespół Sheehana, zespół policystycznych jajników, pierwotna niedoczynność tarczycy);
• niewydolność nerek;
• zmiany w centralnym układzie nerwowym (np. glejaki, oponiaki, rozrodczaki, gruźlica);
• ektopowe wydzielanie prolaktyny (np. przez raka nerek czy płuc);
• spadek aktywności dopaminergicznej podwzgórza;
• uszkodzenie szypuły przysadki w przebiegu operacji lub urazów;
• naświetlanie głowy;
• marskość wątroby;
• zmiany organiczne przysadki (np. zespół pustego siodła, łagodne guzy [gruczolaki] przysadki mózgowej, które hamują dopływ dopaminy do przysadki lub wydzielają prolaktynę, guzy okolicy podwzgórzowo-przysadkowej wywierające ucisk na lejek przysadki).

Wysoki poziom prolaktyny może być także skutkiem ubocznym stosowania niektórych leków. Środkami, które mogą powodować hiperprolaktynemię, są leki stosowane w psychiatrii, jak np. neuroleptyki (haloperidol, rysperydon, promazyna, sulpiryd, amisulpryd), opioidy, leki przeciwdepresyjne (imipramina, amitryptylina). Mogą one zwiększać poziom prolaktyny nawet do wartości wynoszących ponad 200 ng/ml [1].

Do wzrostu prolaktyny dochodzi w fazie REM snu, po posiłkach, wysiłku fizycznym, małych zabiegach chirurgicznych, stosunku seksualnym, podczas ciąży, karmienia piersią czy działania silnego stresu. W większości przypadków czynniki te nie prowadzą do pojawienia się objawów psychicznych czy innych dolegliwości. Poziom prolaktyny nie jest na tyle wysoki, aby towarzyszyły mu jakiekolwiek symptomy. 

Jak sprawdzić poziom prolaktyny?

Przy podejrzeniu wysokiego poziomu prolaktyny, który powoduje objawy psychiczne, lekarz zleca badania poziomu tego hormonu. Materiałem do badania prolaktyny jest krew żylna. Pobiera się ją najczęściej z żyły łokciowej. Po zajęciu miejsca na specjalnym fotelu pacjent jest proszony o odsłonięcie ręki. Dlatego wskazane jest, aby na badania założyć wygodą górną część garderoby, którą bez trudu można zdjąć na czas pobierania krwi. Pielęgniarka sprawdza żyłę, przygotowuje probówki na krew i odkaża miejsce wkłucia. Następnie zakłada nad zgięciem łokciowym stazę, czyli opaskę uciskową. Pacjent jest proszony o zaciśnięcie dłoni w pięść. Działania te mają na celu lepsze napełnienie naczynia krwią, a tym samym łatwiejsze wykonanie badania. Pielęgniarka wkłuwa się w żyłę, zwalania opaskę uciskową i prosi pacjenta o rozluźnienie dłoni. Po uzyskaniu materiału do analizy igła zostaje wyjęta, a miejsce po niej zabezpieczone jałowym opatrunkiem. Pacjent powinien je uciskać przez kilka minut. Zaleca się, aby ograniczał zginanie ręki w łokciu i dźwiganie ciężkich przedmiotów w ciągu najbliższych godzin. Z wynikami badania prolaktyny powinien się udać na konsultację lekarską. Tylko specjalista jest w stanie odpowiednio je odczytać i powiązać z doświadczonymi przez pacjenta objawami. A w razie potrzeby rozszerzy diagnostykę o dodatkowe badania, aby ustalić dokładną ścieżkę postępowania leczniczego.

Jak przygotować się do badania poziomu prolaktyny?

Z uwagi na zmienność dobową stężeń prolaktyny w organizmie badanie powinno zostać przeprowadzone z rana, najlepiej w godzinach 7–10. W przypadku kolejnych już oznaczeń poziomu prolaktyny zaleca się zachowywać stałą porę pobierania materiału do badań. Z uwagi na to, że narażenie na stres i aktywność fizyczna mogą powodować wzrost poziomu prolaktyny, wskazane jest, aby pacjent ograniczał przed badaniem ekspozycję na silne emocje i czynniki stresowe oraz nie podejmował nadmiernego ruchu czy ciężkiej pracy. Przed badaniem pacjent powinien poinformować lekarza o zażywanych lekach, aby w razie potrzeby omówić kwestię ich przyjmowania przed pobraniem krwi do analizy. Lista leków mogących powodować zwiększenie stężenia prolaktyny, a w konsekwencji pojawienia się objawów psychicznych, jest długa. Wyniki badania prolaktyny zafałszować mogą również współżycie, stymulowanie brodawek czy nawet posiłek spożyty przed badaniem. W związku z tym oznaczenie poziomu prolaktyny powinno być wykonywane na czczo, a pacjent nie powinien współżyć przed oddaniem krwi.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. M. Kunicki, Hiperprolaktynemia, „Ginekologia po Dyplomie” 2016, nr 1. Online: https://podyplomie.pl/ginekologia/20669,hiperprolaktynemia [dostęp: 22.06.2023].
2. M. Karasek, M. Pawlikowski, A. Lewiński, Hiperprolaktynemia: przyczyny, diagnostyka, leczenie, „Endokrynologia Polska” 2006, t. 6, nr 57, s. 656–662.
3. J. Tkaczuk-Włach, M Sobstyl, D. Chołubek-Robak i wsp., Hiperprolaktynemia, „Przegląd Menopauzalny” 2009, nr 2, s. 112-115.