Prolaktyna – co to za badanie? Kiedy wykonać?

W organizmie człowieka prolaktyna odpowiada przede wszystkim za rozwój gruczołów sutkowych oraz za prawidłową laktację. Jej nieprawidłowe stężenie może być przyczyną zaburzeń miesiączkowania, zmniejszenia libido, niepłodności. Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn wysoki poziom prolaktyny wywołuje niekiedy mlekotok. Warto wiedzieć, co może być przyczyną nieprawidłowego stężenia tego hormonu.

Prolaktyna – co to jest?

Prolaktyna jest hormonem polipeptydowym, wytwarzanym głównie przez wyspecjalizowane komórki przedniego płata przysadki mózgowej. Odpowiada za rozwój gruczołów sutkowych u kobiet i mężczyzn oraz za prawidłowy przebieg laktacji (wytwarzania mleka) u kobiet w okresie okołoporodowym. Badania wskazują jednak, że hormon ten pełni wiele innych funkcji istotnych dla homeostazy (równowagi) organizmu, m.in. reguluje czynność układu odpornościowego i bierze udział w angiogenezie (powstawaniu naczyń krwionośnych) [1].

Stężenie prolaktyny we krwi zmienia się w trakcie dnia i w zależności od sytuacji, w której znajduje się organizm. Fizjologiczne podwyższenie jej poziomu może wystąpić podczas aktywności fizycznej, w ciąży i w czasie laktacji. Podobny efekt powoduje niekiedy stres. Hamujący wpływ na wydzielanie prolaktyny ma dopamina, uwalniana w podwzgórzu.

Rola prolaktyny w laktacji

Prolaktyna jest niezbędna w procesie wytwarzania mleka przez matkę. Proces laktacji można podzielić na trzy etapy. Każdy zależy od prawidłowego stężenia hormonu:

mammogeneza – rozwój i dojrzewanie gruczołów sutkowych,
laktogeneza – wytwarzanie mleka w przewodach mlecznych gruczołów sutkowych,
galaktopoeza – utrzymanie wydzielania mleka u kobiet regularnie karmiących piersią.

Warto wspomnieć, że wydzielanie mleka z piersi podlega regulacji przez inny hormon – oksytocynę.

Jaka jest norma prolaktyny?

Stężenie prolaktyny jest badane w próbce krwi żylnej, najczęściej pobranej z żyły łokciowej. Zwykle zaleca się zgłoszenie do laboratorium w godzinach porannych, ale badania wskazują, że pomiaru można dokonać w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia. Ważne jest natomiast, aby na co najmniej pół godziny przed pobraniem unikać wysiłku fizycznego oraz stymulacji brodawek sutkowych, w tym karmienia piersią.

Wartości referencyjne mogą nieznacznie różnić się między laboratoriami, ale przyjmuje się następujące normy stężenia prolaktyny:

< 20 µg/L u mężczyzn,
< 25 µg/L u kobiet [4].

Różnica wartości referencyjnej w zależności od płci wynika z fizjologicznie większego stężenia prolaktyny u kobiet. Wyniki należy zawsze interpretować w odniesieniu do danych klinicznych – wyniki mogą odbiegać od powyższej normy w przypadku kobiet w ciąży, podczas laktacji czy menopauzy i nie jest to objaw choroby.

Wysoka prolaktyna – przyczyny i objawy

Podwyższone stężenie prolaktyny we krwi określa się mianem hiperprolaktynemii. Jest ono jednym z najczęstszych problemów, z którymi spotykają się endokrynolodzy w życiu zawodowym. Wysoka prolaktyna wynika z przyczyn fizjologicznych lub stanowi objaw choroby.

Najczęstsze schorzenia przebiegające z hiperprolaktynemią to:

guz prolaktynowy (guz przysadki mózgowej, wytwarzający prolaktynę) – rozpoznanie jest bardzo prawdopodobne w przypadkach, gdy stężenie prolaktyny we krwi wynosi > 200 µg/L [3]. Oprócz objawów hiperprolaktynemii mogą wystąpić objawy neurologiczne (bóle głowy, zaburzenia pola widzenia),
pierwotna niedoczynność tarczycy,
niewydolność nerek (stężenie prolaktyny zwykle mieści się w zakresie 30–108 µg/L [4]),
niewydolność wątroby (w marskości wątroby prolaktyna zwykle nie przekracza 100 µg/L [4]),
zespół policystycznych jajników,
stosowane leki (antypsychotyczne, neuroleptyczne, przeciwdepresyjne).

Objawy wysokiego stężenia prolaktyny u mężczyzn obejmują: osłabienie popędu płciowego, zaburzenia erekcji, niepłodność, ginekomastię (patologiczny przerost gruczołów sutkowych, mogący przebiegać z mlekotokiem).

U kobiet hiperprolaktynemia może powodować zaburzenia menstruacji, brak miesiączki, trudności z zajściem w ciążę, zmniejszenie libido, mlekotok.

Makroprolaktynemia

U osób ze stwierdzoną hiperprolaktynemią, która nie odpowiada obrazowi klinicznemu (brak objawów przy wysokich poziomach prolaktyny), należy wykluczyć makroprolaktynemię. Makroprolaktyna jest agregatem cząsteczek prolaktyny, nieaktywnych biologicznie. Oznaczenie jej we krwi powinno być standardem u osób z niewspółmiernie wysokim do objawów stężeniem prolaktyny.

Hiperprolaktynemia – jakie badania należy wykonać?

W diagnostyce hiperprolaktynemii podstawę stanowią badania z krwi oraz badania obrazowe mózgu (rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa). Wysokie stężenie prolaktyny może wskazywać na obecność guza prolaktynowego. Pomocniczą funkcję w rozpoznaniu pełni badanie okulistyczne, wykrywające ograniczenie pola widzenia u osób z makrogruczolakiem przysadki (guzem przysadki mózgowej o wymiarze > 10 mm).

W przypadku nieznacznej hiperprolaktynemii warto wykonać test z metoklopramidem, służący do różnicowania hiperprolaktynemii czynnościowej (ponad 6-krotny wzrost stężenia prolaktyny po podaniu metoklopramidu) z guzem prolaktynowym (brak wzrostu stężenia prolaktyny lub wzrost < 100% po podaniu metoklopramidu) [3].

Różnicowanie przyczyny hiperprolaktynemii wymaga wykonania podstawowych badań czynności nerek (kreatyniny, mocznika, badania ogólnego moczu), wątroby (prób wątrobowych – aktywności enzymów ALT, AST, ALP, GGTP, stężenia bilirubiny), tarczycy (TSH, fT3, fT4), hormonów płciowych. U kobiet konieczna jest konsultacja z ginekologiem celem wykluczenia zespołu policystycznych jajników.

Jak można obniżyć prolaktynę?

Leczenie stanu hiperprolaktynemii polega na stosowaniu leków dopaminergicznych. Hamują one wydzielanie prolaktyny poprzez pobudzenie receptorów dla dopaminy. Efektem leczenia jest nie tylko zmniejszenie lub ustąpienie objawów wywołanych przez wysokie stężenie prolaktyny, ale też zmniejszenie masy guza prolaktynowego.

Leki dopaminergiczne stosowane w leczeniu hiperprolaktynemii to:

bromokryptyna,
kabergolina,
chinagolid.

Leczenie operacyjne guza prolaktynowego stosuje się jako terapię drugiego wyboru w przypadku bardzo złej tolerancji leków dopaminergicznych lub przy braku ich skuteczności.

A: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

M. Freeman i in., Prolactin: structure, function, and regulation of secretion, „Physiological Reviews” 2000, nr 80(4), s. 1523–1631, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11015620, dostęp: 22.04.2022.
M. Al-Chalabi, A. Bass, I. Alsalman, Physiology, Prolactin, „Treasure Island (FL): StatPearls Publishing” 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507829/, dostęp: 22.04.2022.
P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018, s. 1273–1283.