Przewodnienie organizmu to stan zbyt wysokiego poziomu wody w ciele. Jego głównym objawem są obrzęki. Do powstania przewodnienia może doprowadzić za duża podaż płynów, zwłaszcza u osób z niewydolnością nerek, a także niewydolność serca, marskość wątroby i stosowanie niektórych leków.
Co to jest przewodnienie organizmu i jakie są jego rodzaje?
Woda stanowi integralny składniki każdego żywego organizmu. U mężczyzn stanowi około 60%, u kobiet około 54%, a u dzieci około 70% masy ciała. Odpowiada za utrzymanie homeostazy wewnątrzustrojowej i szereg innych zadań w ludzkim ciele. Jednak w nadmiarze jest szkodliwa.
Przewodnienie organizmu inaczej określane jest jako hiperwolemia lub zatrucie wodne. Terminy te odnoszą się do zbyt intensywnego gromadzenia się wody w ustroju. Dochodzi do tego w wyniku zaburzenia dwóch procesów – funkcjonowania ośrodka pragnienia oraz produkcji moczu. To one regulują zawartość wody w organizmie. Do ich zachwiana może dojść na skutek zbyt intensywnego nawadniania się lub w wyniku choroby.
Wyróżnia się następujące rodzaje przewodnienia organizmu:
- przewodnienie izotoniczne – charakteryzuje się wzrostem zawartości sodu w organizmie, w konsekwencji czego dochodzi do powiększenia objętości przestrzeni wodnej zewnątrzkomórkowej;
- przewodnienie hipotoniczne – spowodowane jest nadmierną retencją tzw. wolnej wody, do czego dochodzi w wyniku nasilonej podaży płynów pozbawionych elektrolitów lub ubogoelektrolitowych; charakteryzuje się obniżeniem zawartości sodu w organizmie (stan ten nazywany bywa hiponatremią);
- przewodnienie hipertoniczne – charakteryzuje się wzrostem osmolarności (stężenia) płynu pozakomórkowego i objętości przestrzeni wodnej zewnątrzkomórkowej oraz odwodnieniem komórkowym (ograniczeniem objętości przestrzeni wodnej wewnątrzkomórkowej).
Jakie mogą być objawy przewodnienia organizmu?
Woda w nadmiarze gromadzi się w przestrzeni śródnaczyniowej oraz śródmiąższowej. Początkowe objawy zatrzymania wody w organizmie bywają bagatelizowane, gdyż są mało charakterystyczne. Zalicza się do nich zwłaszcza nudności, wymioty i bóle głowy. Kolejnymi możliwymi objawami przewodnienia organizmu są:
- obrzęk tkanek obwodowych – obserwowany jest głównie w najniżej położonych częściach ciała (w okolicach podudzi i kostek), nocną porą skupia się w okolicy krzyżowo-lędźwiowej,
- wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
- zmniejszenie objętości wyrzutowej serca,
- wzrost ciśnienia żylnego (nadmierne wypełnienie żył),
- zbyt częste oddawanie moczu – w ciągu doby człowiek oddaje mocz 8–10 razy, częstsze wizyty w toalecie mogą oznaczać, że doszło do przewodnienia,
- zmiana wyglądu moczu – prawidłowo mocz jest żółty lub słomkowy, oznaką przewodnienia organizmu jest mocz jasny, a nawet bezbarwny,
- osłabienie i skurcze mięśni – przyjmowanie zbyt dużej ilości wody powoduje spadek poziomu elektrolitów, co wpływa na funkcjonowanie mięśni,
- osłabienie i zmęczenie – nadmierna podaż wody sprawia, że nerki za ciężko pracują, aby usunąć jej nadmiar, a w konsekwencji pojawia się zmęczenie i spadek energii,
- obrzęk płuc – towarzyszy mu duszność spoczynkowa oraz przyspieszenie i pogłębienie oddechu – to stan wymagający hospitalizacji,
- nasilenie nerkowego wydalania sodu i wody.
Pozostałe objawy mogące wystąpić w przebiegu przewodnienia to: zaczerwienienie skóry, wzrost temperatury ciała, wzmożenie odruchów ścięgnistych, wzmożone pragnienie, niepokój, zaburzenia świadomości i nadmierna senność, a nawet śpiączka. W skrajnych przypadkach przewodnienie organizmu może doprowadzić do śmierci.
Możliwe przyczyny przewodnienia organizmu
Do przewodnienia organizmu może doprowadzić wiele czynników. Wśród możliwych przyczyn przewodnienia izotonicznego wymienia się choroby wątroby, niewydolność sercowo-naczyniową i zaburzenia hormonalne (zespół Cushinga). W grupie ryzyka znajdują się osoby przewlekle stosujące glukokortykosteroidy (rodzaj hormonów steroidowych, które pobudzają glukoneogenezę, lipolizę, lipogenezę). U osób z zaburzoną czynnością nerek do przewodnienia izotonicznego może doprowadzić również wzmożona podaż izotonicznego roztworu chlorku sodu lub innego płynu izotonicznego, którego skład jest podobny do płynu pozakomórkowego pozanaczyniowego.
Za najczęstszą przyczynę przewodnienia hipertonicznego uważa się zbyt wysoką podaż roztworów hipertonicznych (chlorek sodu) drogą pozajelitową. Innym stanem predysponującym do tego rodzaju przewodnienia jest wzmożone wydzielanie mineralokortykoidów (rodzaj hormonów steroidowych, które regulują dystrybucję wody oraz jonów sodu i potasu) i glukokortykoidów, do czego może doprowadzić wstrząs lub nadczynność kory nadnerczy. Dodatkowymi przyczynami mogą być nadmierne wydzielanie hormonu antydiuretycznego (stan po rozległych zabiegach operacyjnych) oraz upośledzenie pracy nerek w przewlekłej lub ostrej niewydolności nerek. Warto w tym miejscu wspomnieć, że jednym z podstawowych badań pozwalających na ocenę funkcjonowania tego narządu jest pomiar mocznika.
Z kolei przewodnienie hipotoniczne rozwinąć się może u osób z nadmiernym nieadekwatnym wydzielaniem hormonu antydiuretycznego lub w przebiegu zespołu niewłaściwego uwalniania wazopresyny (SIADH), która stymuluje nerki do oszczędzania wody. Do tego rodzaju przewodnienia organizmu może doprowadzić upośledzenie czynności wydalania wody przez nerki lub porfiria (zaburzenia przetwarzania hemoglobiny we krwi). Inne potencjalne czynniki sprawcze stanowią:
- urazy czaszki,
- stany zapalne mózgu i płuc (np. gruźlica, aspergiloza płuc),
- przewlekłe stosowanie niektórych leków, m.in. pochodnych sulfonylomocznika, leków moczopędnych, karbamazepiny, cyklofosfamidu, winkrystyny, amitryptyliny i tiorydazyny,
- niektóre nowotwory złośliwe (np. rak dwunastnicy i trzustki, rak owsianokomórkowy oskrzeli, grasiczak),
- hipoproteinemia (zmniejszenie stężenia białek lub ich określonej frakcji we krwi),
- niedoczynność kory nadnerczy,
- spożycie ogromnych ilości wody (np. przez sportowców po zawodach, w przebiegu chorób psychicznych, np. schizofrenii, gdzie czasem dochodzi do kompulsywnego picia wody),
- niedoczynność tarczycy,
- przyjmowanie ecstasy (MDMA).
Ile wody powinno się przyjmować?
Zapotrzebowanie na wodę determinowane jest wieloczynnikowo. Zależy głównie od: wieku (np. zmniejsza się wraz z wiekiem), masy ciała, stanu zdrowia (np. rośnie przy wymiotach, biegunkach i stanach gorączkowych, a spada np. przy niewydolności wątroby i zespole nerczycowym), temperatury otoczenia, płci (np. rośnie podczas ciąży i laktacji) i poziomu aktywności fizycznej. W związku z tym nie można jednoznacznie określić, ile wody powinno się przyjmować w ciągu dnia. Przyjmuje się jednak, że na każdy kilogram masy ciała powinno się spożyć 30 ml wody.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Bibliografia
- M. Skotnicka, D. Rohde, F. Kłobukowski, Zapotrzebowanie na wodę i ocena jej pobrania wśród osób starszych, [w:] Żywienie a środowisko, red. M. Podgórska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania, Gdańsk 2016, s. 38–50.
- A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2017, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.
- W. Załuska, S. Dzimira, Przewodnienie – patofizjologia i klinika, „Forum Nefrologiczne” 2012, tom 5, nr 1, s. 68–72.
