Spis treści:
Rak gruczołu krokowego jest drugim po raku płuc najczęstszym nowotworem złośliwym u mężczyzn. Zazwyczaj przez długi czas choroba przebiega bezobjawowo. Badanie stężenia specyficznego antygenu prostaty (PSA) służy jako badanie przesiewowe chorób tego gruczołu. Panel PSA obejmuje kilka badań i pozwala na określenie ryzyka wystąpienia raka prostaty u mężczyzny.
Prostata – co to jest?
Prostata, czyli gruczoł krokowy (stercz), jest umiejscowiona w miednicy u mężczyzn i otacza cewkę moczową. W warunkach prawidłowych jej wymiary nie przekraczają wielkości orzecha włoskiego. Zadaniem gruczołu krokowego jest produkcja płynu, wchodzącego w skład nasienia. Wraz z wiekiem u większości mężczyzn dochodzi do łagodnego rozrostu prostaty, w którego przebiegu może dochodzić do zaburzeń w oddawaniu moczu. Rzadszym schorzeniem, ale o wiele poważniejszym w skutkach, jest rak gruczołu krokowego.
PSA – marker chorób gruczołu krokowego
Rak gruczołu krokowego jest drugim po raku płuc najczęstszym nowotworem złośliwym u mężczyzn. Choroba przez długi czas przebiega bezobjawowo, co wpływa na zbyt późne jej rozpoznawanie i leczenie. Mimo coraz lepszych metod diagnostyki śmiertelność z powodu raka prostaty nie uległa znaczącemu zmniejszeniu. Badanie specyficznego antygenu prostaty (PSA) jest stosowane jako badanie przesiewowe w kierunku chorób tego gruczołu.
PSA jest białkiem wytwarzanym w komórkach nabłonka gruczołu krokowego. Nie jest syntetyzowane w żadnym innym narządzie, dlatego nie stwierdza się jego obecności we krwi kobiet. W warunkach prawidłowych PSA odpowiada za utrzymywanie właściwej konsystencji nasienia, umożliwiającej zapłodnienie komórki jajowej. Fizjologicznie poziom specyficznego antygenu prostaty rośnie wraz z wiekiem, co wiąże się z częstszym występowaniem łagodnego rozrostu gruczołu krokowego po 50. roku życia.
Panel PSA – co to za badanie?
Częste podwyższenie stężenia specyficznego antygenu prostaty u mężczyzn z nienowotworowymi chorobami stercza skłoniło naukowców do poszukiwania nowych metod, umożliwiających określenie ryzyka wystąpienia raka gruczołu krokowego. W tym celu opracowano panel PSA, obejmujący oznaczenie:
- całkowitego PSA (tPSA, total PSA),
- wolnego PSA (fPSA, free PSA),
- wskaźnika fPSA/tPSA – ilorazu stężenia wolnego i całkowitego PSA, przydatnego u mężczyzn z poziomem tPSA mieszczącym się w zakresie 1,8–4,0 µg/l. Wprowadzenie i szerokie zastosowanie wskaźnika PSA umożliwiło wyodrębnienie pacjentów wymagających pogłębienia diagnostyki w kierunku raka prostaty. Dzięki temu ograniczono ilość niepotrzebnie wykonywanych biopsji gruczołu u mężczyzn z nieznacznie podwyższonym stężeniem tPSA.
Panel PSA jest stosowany w diagnostyce raka prostaty, ale służy również do oceny skuteczności terapii, a nawet ryzyka wystąpienia nawrotu choroby po leczeniu onkologicznym.
Rak prostaty – objawy
Rak gruczołu krokowego zwykle przez długi czas pozostaje bezobjawowy. Pierwsze symptomy mogą przypominać objawy łagodnego rozrostu stercza (zaburzenia w oddawaniu moczu). U części chorych da się zaobserwować obecność nadmiernej ilości krwinek czerwonych w badaniu ogólnym moczu. Zaawansowany miejscowo rak prostaty może powodować zablokowanie odpływu moczu przez cewkę i skutkować wodonerczem oraz niewydolnością nerek. Typowym umiejscowieniem przerzutów raka stercza jest układ kostny. Zdarza się, iż choroba jest diagnozowana dopiero po stwierdzeniu przerzutów, często przypadkowo podczas wykonywania badań obrazowych z powodu innych dolegliwości.
Podwyższone PSA – przyczyny
Nie zawsze podwyższony wynik specyficznego antygenu prostaty oznacza raka stercza. Nieprawidłowy wynik powinien być zawsze interpretowany przez specjalistę urologii po zebraniu dokładnego wywiadu od pacjenta i badaniu przedmiotowym (w tym po badaniu palpacyjnym gruczołu krokowego palcem przez odbytnicę). W razie potrzeby lekarz wykonuje dodatkowe badania, m.in. USG transrektalne (przezodbytnicze) celem oceny budowy prostaty i struktur do niej przylegających.
Podwyższone stężenie PSA może wystąpić w przebiegu:
- raka prostaty,
- łagodnego rozrostu stercza (BPH) – częstej choroby dotyczącej na ogół mężczyzn po 45.–50. roku życia. Szacuje się, że po 75 roku życia schorzenie dotyczy 80% panów. Łagodny rozrost stercza objawia się zaburzeniami mikcji: osłabieniem strumienia moczu, oddawaniem moczu kroplami, uczuciem zalegania moczu w pęcherzu,
- zapalenia gruczołu krokowego – choroby wywołanej przez obecność bakterii, objawiającej się silnym bólem w okolicy krocza, odbytu i u nasady prącia, gorączką, złym samopoczuciem, bólem i zaburzeniami podczas oddawania moczu,
- zakażeń układu moczowego,
- urazów prostaty, w tym po badaniu palpacyjnym,
- stanu po biopsji i zabiegach na gruczole krokowym.
Panel PSA – jakie są normy?
PSA całkowite (tPSA) poniżej 1,8 µg/l wiąże się z niskim ryzykiem obecności raka gruczołu krokowego, natomiast w przypadku wyniku powyżej 4,0 µg/l stwierdza się ryzyko podwyższone [1].
Wynik tPSA mieszczący się w przedziale 1,8–4,0 µg/l przy ilorazie fPSA/tPSA powyżej 0,25 wiąże się z niskim ryzykiem raka prostaty. Natomiast wskaźnik fPSA/tPSA poniżej 0,25 przy tym samy poziomie tPSA wskazuje na podwyższone ryzyko raka, wymagające pogłębienia diagnostyki [1].
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Neumeister B. i in., Diagnostyka laboratoryjna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013, s. 71–72.
- David M., Leslie S., Prostate Specific Antigen, StatPearls, 2022, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557495/.
- Gajewski P. i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
