PSA panel – co to jest? Jakie są normy? - Badania Krwi
13 lipca 2022

PSA panel – co to za badanie? Jakie są normy?

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka

Rak gruczołu krokowego jest drugim po raku płuc najczęstszym nowotworem złośliwym u mężczyzn. Zazwyczaj przez długi czas choroba przebiega bezobjawowo. Badanie stężenia specyficznego antygenu prostaty (PSA) służy jako badanie przesiewowe chorób tego gruczołu. Panel PSA obejmuje kilka badań i pozwala na określenie ryzyka wystąpienia raka prostaty u mężczyzny.

Prostata – co to jest?

Prostata, czyli gruczoł krokowy (stercz), jest umiejscowiona w miednicy u mężczyzn i otacza cewkę moczową. W warunkach prawidłowych jej wymiary nie przekraczają wielkości orzecha włoskiego. Zadaniem gruczołu krokowego jest produkcja płynu, wchodzącego w skład nasienia. Wraz z wiekiem u większości mężczyzn dochodzi do łagodnego rozrostu prostaty, w którego przebiegu może dochodzić do zaburzeń w oddawaniu moczu. Rzadszym schorzeniem, ale o wiele poważniejszym w skutkach, jest rak gruczołu krokowego.

PSA – marker chorób gruczołu krokowego

Rak gruczołu krokowego jest drugim po raku płuc najczęstszym nowotworem złośliwym u mężczyzn. Choroba przez długi czas przebiega bezobjawowo, co wpływa na zbyt późne jej rozpoznawanie i leczenie. Mimo coraz lepszych metod diagnostyki śmiertelność z powodu raka prostaty nie uległa znaczącemu zmniejszeniu. Badanie specyficznego antygenu prostaty (PSA) jest stosowane jako badanie przesiewowe w kierunku chorób tego gruczołu. 

PSA jest białkiem wytwarzanym w komórkach nabłonka gruczołu krokowego. Nie jest syntetyzowane w żadnym innym narządzie, dlatego nie stwierdza się jego obecności we krwi kobiet. W warunkach prawidłowych PSA odpowiada za utrzymywanie właściwej konsystencji nasienia, umożliwiającej zapłodnienie komórki jajowej. Fizjologicznie poziom specyficznego antygenu prostaty rośnie wraz z wiekiem, co wiąże się z częstszym występowaniem łagodnego rozrostu gruczołu krokowego po 50. roku życia.

Panel PSA – co to za badanie?

Częste podwyższenie stężenia specyficznego antygenu prostaty u mężczyzn z nienowotworowymi chorobami stercza skłoniło naukowców do poszukiwania nowych metod, umożliwiających określenie ryzyka wystąpienia raka gruczołu krokowego. W tym celu opracowano panel PSA, obejmujący oznaczenie:

  • całkowitego PSA (tPSA, total PSA),
  • wolnego PSA (fPSA, free PSA),
  • wskaźnika fPSA/tPSA – ilorazu stężenia wolnego i całkowitego PSA, przydatnego u mężczyzn z poziomem tPSA mieszczącym się w zakresie 1,8–4,0 µg/l. Wprowadzenie i szerokie zastosowanie wskaźnika PSA umożliwiło wyodrębnienie pacjentów wymagających pogłębienia diagnostyki w kierunku raka prostaty. Dzięki temu ograniczono ilość niepotrzebnie wykonywanych biopsji gruczołu u mężczyzn z nieznacznie podwyższonym stężeniem tPSA.

Panel PSA jest stosowany w diagnostyce raka prostaty, ale służy również do oceny skuteczności terapii, a nawet ryzyka wystąpienia nawrotu choroby po leczeniu onkologicznym.

Rak prostaty – objawy

Rak gruczołu krokowego zwykle przez długi czas pozostaje bezobjawowy. Pierwsze symptomy mogą przypominać objawy łagodnego rozrostu stercza (zaburzenia w oddawaniu moczu). U części chorych da się zaobserwować obecność nadmiernej ilości krwinek czerwonych w badaniu ogólnym moczu. Zaawansowany miejscowo rak prostaty może powodować zablokowanie odpływu moczu przez cewkę i skutkować wodonerczem oraz niewydolnością nerek. Typowym umiejscowieniem przerzutów raka stercza jest układ kostny. Zdarza się, iż choroba jest diagnozowana dopiero po stwierdzeniu przerzutów, często przypadkowo podczas wykonywania badań obrazowych z powodu innych dolegliwości.

Podwyższone PSA – przyczyny

Nie zawsze podwyższony wynik specyficznego antygenu prostaty oznacza raka stercza. Nieprawidłowy wynik powinien być zawsze interpretowany przez specjalistę urologii po zebraniu dokładnego wywiadu od pacjenta i badaniu przedmiotowym (w tym po badaniu palpacyjnym gruczołu krokowego palcem przez odbytnicę). W razie potrzeby lekarz wykonuje dodatkowe badania, m.in. USG transrektalne (przezodbytnicze) celem oceny budowy prostaty i struktur do niej przylegających.

Podwyższone stężenie PSA może wystąpić w przebiegu:

  • raka prostaty,
  • łagodnego rozrostu stercza (BPH) – częstej choroby dotyczącej na ogół mężczyzn po 45.–50. roku życia. Szacuje się, że po 75 roku życia schorzenie dotyczy 80% panów. Łagodny rozrost stercza objawia się zaburzeniami mikcji: osłabieniem strumienia moczu, oddawaniem moczu kroplami, uczuciem zalegania moczu w pęcherzu,
  • zapalenia gruczołu krokowego – choroby wywołanej przez obecność bakterii, objawiającej się silnym bólem w okolicy krocza, odbytu i u nasady prącia, gorączką, złym samopoczuciem, bólem i zaburzeniami podczas oddawania moczu,
  • zakażeń układu moczowego,
  • urazów prostaty, w tym po badaniu palpacyjnym,
  • stanu po biopsji i zabiegach na gruczole krokowym.

Panel PSA – jakie są normy?

PSA całkowite (tPSA) poniżej 1,8 µg/l wiąże się z niskim ryzykiem obecności raka gruczołu krokowego, natomiast w przypadku wyniku powyżej 4,0 µg/l stwierdza się ryzyko podwyższone [1].

Wynik tPSA mieszczący się w przedziale 1,8–4,0 µg/l przy ilorazie fPSA/tPSA powyżej 0,25 wiąże się z niskim ryzykiem raka prostaty. Natomiast wskaźnik fPSA/tPSA poniżej 0,25 przy tym samy poziomie tPSA wskazuje na podwyższone ryzyko raka, wymagające pogłębienia diagnostyki [1].

 

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

  1. Neumeister B. i in., Diagnostyka laboratoryjna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013, s. 71–72.
  2. David M., Leslie S., Prostate Specific Antigen, StatPearls, 2022, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557495/.
  3. Gajewski P. i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.

O Autorze