Różyczka jest łagodną chorobą wywołaną przez wirus różyczki. Zakażenie dotyczy najczęściej małych dzieci i młodych dorosłych. Wprowadzenie obowiązkowego szczepienia przeciwko różyczce do programu szczepień ochronnych znacząco zmniejszyło liczbę zachorowań na to schorzenie. Badanie przeciwciał IgM przeciwko wirusowi różyczki ma największe znaczenie u kobiet starających się o dziecko lub będących w ciąży.
Wirus różyczki – co to jest?
Wirus różyczki, czyli Rubella virus, należy do rodziny Matonaviridae. Jest składającym się z jednej nici wirusem RNA, kodującym wytwarzanie pięciu białek. Zakodowana w nici RNA glikoproteina E1 odpowiada za wywoływanie reakcji odpornościowej u zakażonego człowieka. Wirus różyczki jest wrażliwy na ciepło (temperaturę powyżej 56°C) i zmiany pH (ginie w pH niższym niż 6,8 i wyższym niż 8,1).
Różyczka – kogo dotyczy zakażenie?
Przed wprowadzeniem szczepienia przeciwko różyczce do programu obowiązkowych szczepień ochronnych choroba powszechnie występowała w wieku wczesnodziecięcym, ze szczytem zachorowań między 5. a 9. rokiem życia. Aktualnie różyczka jest rozpoznawana bardzo rzadko, najczęściej u osób nieszczepionych. Czynnikiem ryzyka zachorowania są: brak przebytego szczepienia lub niepełne szczepienie, podróże do rejonów endemicznego występowania zakażeń spowodowanych przez Rubella virus i zaburzenia odporności.
Jak przebiega zakażenie wirusem różyczki?
Człowiek jest jedynym znanym rezerwuarem wirusa różyczki. Do jego transmisji dochodzi drogą kropelkową w trakcie bezpośredniego kontaktu. Po zakażeniu wirus namnaża się w komórkach nosogardła, a następnie przedostaje się do okolicznych węzłów chłonnych. Około 5–7 dni od początku infekcji patogen trafia do krwiobiegu, skąd wędruje do narządów, a po następnych 2–8 dniach pojawia się wysypka na ciele. Człowiek zakaża przez 8 dni przed wystąpieniem wysypki i 8 dni po jej manifestacji. Zarówno przechorowanie różyczki, jak i przyjęcie pełnego szczepienia pozostawia odporność na całe życie.
Różyczka IgM – kiedy wykonać badanie?
Badanie przeciwciał w klasie IgM przeciwko wirusowi różyczki służy do potwierdzenia aktywnego zakażenia Rubella virus. Przeciwciała klasy IgM pojawiają się na wczesnym etapie zachorowania, już około 4 dni od wystąpienia charakterystycznej wysypki na ciele. Największe miano jest zwykle stwierdzane 3–6 tygodni od początku infekcji, po czym ilość przeciwciał stopniowo spada. Po kilku miesiącach od przebytej choroby przeciwciała IgM są zazwyczaj niewykrywalne. U kobiet ciężarnych, u których nie stwierdzono obecności przeciwciał IgG na początku ciąży, powinno być regularnie wykonywane badanie przeciwciał przeciwko wirusowi różyczki zarówno w klasie IgG, jak i IgM.
Dodatni wynik IgM przeciwko różyczce – co oznacza?
Obecność specyficznych przeciwciał klasy IgM skierowanych przeciwko wirusowi różyczki stwierdza się w przypadku aktywnego zakażenia, spowodowanego przez Rubella virus. U osoby z objawami zakażenia (wysypką, powiększeniem węzłów chłonnych, gorączką) i dodatnim wynikiem IgG jednoczesne badanie przeciwciał w klasie IgM umożliwia odróżnienie zakażenia przebytego od aktywnego. Szczególne znaczenie ma ocena obecności przeciwciał w klasie IgM u kobiet ciężarnych.
Czym jest różyczka wrodzona?
Zakażenie wirusem różyczki kobiety w pierwszym trymestrze ciąży może spowodować wystąpienie zespołu różyczki wrodzonej u płodu. Jest to problem wciąż spotykany. Rocznie stwierdza się ponad 100 tysięcy zakażeń płodu na całym świecie. Zespół różyczki wrodzonej jest jednym z niewielu znanych przyczyn autyzmu. Część dzieci stanowi źródło infekcji dla innych ludzi, ponieważ patogen jest obecny w wydzielinach nosogardła i w moczu nawet przez ponad rok od urodzenia.
Zakażenie spowodowane przez Rubella virus u kobiety będącej w ciąży może być przyczyną wewnątrzmacicznej śmierci płodu, poronienia lub zespołu różyczki wrodzonej. Ryzyko wystąpienia wad wrodzonych jest największe w przypadku zakażenia na wczesnym etapie ciąży, mianowicie:
- zakażenie wirusem różyczki w ciągu pierwszych 12 tygodni ciąży powoduje wady wrodzone u 85% noworodków,
- infekcja u matki między 13. a 16. tygodniem ciąży skutkuje wadami u około połowy dzieci,
- zakażenie w drugiej połowie drugiego trymestru skutkuje infekcją u co czwartego dziecka, ale nie powinno już powodować tak istotnych wad.
Zespół różyczki wrodzonej prowadzi do poważnych wad rozwojowych w organizmie rozwijającego się płodu, które mogą obejmować:
- wrodzone wady serca (przetrwały przewód tętniczy Botalla, obwodowe zwężenie naczyń płucnych i nadciśnienie płucne, wady przegrody międzyprzedsionkowej i międzykomorowej),
- uszkodzenie narządu wzroku (zaćmę, uszkodzenie siatkówki, zapalenie naczyniówki i siatkówki, mikroftalmię, czyli małoocze),
- wady narządu słuchu,
- wady ośrodkowego układu nerwowego (mikrocefalię – małogłowie, zwapnienia w mózgu, zapalenie opon mózgowych i mózgu, zaburzenia zachowania, niedorozwój umysłowy),
- zmiany skórne (wybroczyny, wysypki),
- zaburzenia hematologiczne (anemię hemolityczną, obniżenie liczby płytek krwi),
- niską masę urodzeniową dziecka,
- śródmiąższowe zapalenie płuc,
- powiększenie wątroby i śledziony,
- wady układu kostnego,
- w późniejszym wieku cukrzycę insulinozależną i choroby tarczycy.
Metody zapobiegania różyczce
Wprowadzenie szczepienia MMR zawierającego komponent wirusa różyczki do programu obowiązkowych szczepień ochronnych znacząco zmniejszyło ryzyko wystąpienia zespołu różyczki wrodzonej w populacji. Należy jednak pamiętać, iż poziom przeciwciał IgG spada wraz z czasem, który upłynął od ostatniej szczepionki. Kobiety planujące ciążę powinny zbadać poziom przeciwciał i w razie potrzeby przyjąć dawkę przypominającą szczepienia. Trzeba jednak wiedzieć, iż MMR jest szczepionką żywą i po jej przyjęciu nie należy zachodzić w ciążę przez miesiąc.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia:
- Leonor M., Mendez M., Rubella, “StatPearls Publishing” 2022, dostęp online: czerwiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559040/.
- Shukla S., Maraqa N., Congenital Rubella, “StatPearls Publishing” 2022, dostęp online: czerwiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507879/.
