PSA – wolny i całkowity. Co to jest? - Badania Krwi
2 czerwca 2022

Rola badania PSA w diagnostyce chorób prostaty

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka

PSA to specyficzny antygen prostaty – badanie to wykonuje się z krwi. Wynik pozwala lekarzowi ocenić stan prostaty. Sprawdź, jakie są normy, kiedy wykonuje się to badanie i co może powiedzieć specjaliście wynik.

Co to jest prostata?

Prostata, czyli inaczej gruczoł krokowy (stercz), to narząd wielkości około 3,5–4 cm, występujący u mężczyzn. Jest położony w miednicy, przylega do odbytnicy, a przez jego miąższ przebiega część sterczowa cewki moczowej. Jego umiejscowienie pozwala lekarzowi na wykonanie badania palpacyjnego (badania per rectum – przez odbyt) celem oceny wielkości, spoistości i bolesności gruczołu.

Prostata jest niezbędna do prawidłowej produkcji nasienia. Wytwarzany jest w niej gęsty, biały płyn, który jest wydzielany do spermy i pełni tam funkcję odżywczą dla plemników. Zaburzenie czynności gruczołu krokowego może prowadzić do niepłodności.

PSA – wolne i całkowite

Czym jest PSA, czyli specyficzny antygen prostaty? To białko, które jest wydzielane do krwi przez komórki gruczołu krokowego. Nie jest produkowane przez żaden inny narząd, stąd jego obecność we krwi jest stwierdzana tylko u mężczyzn. Z uwagi na jego specyficzność narządową, stężenie PSA okazuje się przydatnym narzędziem w ocenie chorób prostaty – stanów zapalnych, przerostu gruczołu krokowego oraz nowotworów złośliwych. PSA jest uważane za marker raka prostaty.

Wyróżniamy dwa badania specyficznego antygenu prostaty we krwi – tPSA (PSA całkowite) i fPSA (PSA wolne). O ile tPSA może być oznaczane i interpretowane samodzielnie, o tyle pomiar stężenia fPSA ma znaczenie diagnostyczne tylko z jednoczesnym badaniem tPSA. Wyliczany jest wówczas stosunek fPSA do tPSA i na podstawie otrzymanego wyniku określa się ryzyko wystąpienia raka prostaty.

Jaka jest norma PSA wolnego i całkowitego?

Przyjmuje się, że całkowite stężenie swoistego antygenu sterczowego (tPSA) nie powinno przekraczać 4 ng/ml [1]. Wynik tPSA należy jednak interpretować bardzo ostrożnie – PSA może być wyższe u osób w wieku podeszłym czy w przypadku łagodnego rozrostu stercza. Określenie dynamiki wzrostu PSA w kolejnych badaniach jest także przydatnym narzędziem diagnostycznym. 

Wolne PSA (fPSA) powinno być oznaczane jednoczenie z tPSA. Po otrzymaniu wyników wylicza się procentowy stosunek fPSA do tPSA. Im występuje wyższy odsetek wolnej frakcji PSA, tym niższe jest ryzyko obecności nowotworu złośliwego gruczołu krokowego. Przyjmuje się, że przy wartości fPSA/tPSA > 25% ryzyko raka prostaty jest bardzo małe.

Na czym polega badanie specyficznego antygenu sterczowego?

Oznaczenie wolnego i całkowitego PSA to badanie biochemiczne przeprowadzane w próbce krwi żylnej pacjenta. Przed wizytą w laboratorium nie trzeba pozostawać na czczo. Zaleca się, żeby badanie u osób po przebytych badaniach i zabiegach prostaty (badanie palcem przez odbyt, biopsja gruczołu krokowego, przezcewkowa resekcja gruczołu krokowego) wykonać najwcześniej po 2–3 tygodniach.

Kiedy mężczyzna powinien zbadać PSA?

Badanie PSA powinno być wykonane u każdego mężczyzny po 50 r.ż., u którego nie stwierdza się niepokojących symptomów chorobowych. Po 40 r.ż. oznaczenie należy regularnie wykonywać u mężczyzn z czynnikami ryzyka nowotworu gruczołu krokowego, m.in. obciążonych wywiadem raka stercza w rodzinie, otyłych, przyjmujących męskie hormony płciowe.

Niezależnie od wieku, badanie tPSA i fPSA należy wykonać u osób z objawami choroby prostaty, takimi jak:

  • częstomocz;
  • oddawanie moczu w nocy (nykturia);
  • wydłużenie czasu mikcji (oddawania moczu) lub przerywany strumień moczu;
  • uczucie parcia na mocz;
  • obecność krwi w moczu;
  • bóle podbrzusza.

Wzrost stężenia PSA – przyczyny

Przyczyny podwyższonego stężenia PSA to:

    • łagodny rozrost gruczołu krokowego – zdecydowanie najczęstszy powód stwierdzenia nieprawidłowego poziomu PSA we krwi. Dotyczy głównie osób po 45–50 r.ż. i objawia się trudnościami z oddawaniem moczu. Po 75 r.ż. łagodny rozrost stercza dotyczy ponad połowy mężczyzn;
  • rak prostaty – nowotwór złośliwy gruczołu krokowego, drugi po raku płuca najczęściej wykrywany nowotwór złośliwy u mężczyzn. Rozwija się najczęściej u osób w wieku podeszłym. Początkowo objawy przypominają symptomy łagodnego rozrostu stercza, czasem może dołączyć do nich krwinkomocz. W zaawansowanym stadium masa guza powoduje zastój moczu i wodonercze. Rak prostaty może dawać przerzuty – bliskie (do węzłów chłonnych) i odległe (najczęściej do kości). W wielu przypadkach rozpoznanie raka gruczołu krokowego jest stawiane dopiero w trakcie diagnostyki bólów kostnych lub złamań patologicznych w miejscu przerzutu;
  • ostre zapalenie prostaty – to zakażenie gruczołu krokowego, powodowane przez bakterie. Najczęściej przyczyną infekcji jest przedostawanie się do stercza bakterii stanowiących w warunkach prawidłowych skład flory bakteryjnej jelit. Jakie są objawy ostrego zapalenia prostaty? Głównie jest to silny ból odczuwalny w kroczu, u nasady prącia, w okolicy odbytu, mogący nasilać się w trakcie oddawaniu moczu i stolca. Towarzyszą mu często: podwyższenie temperatury ciała, dreszcze, bóle mięśni i stawów, trudności w oddawaniu moczu, ból i pieczenie cewki moczowej. Z cewki moczowej może wydobywać się mętna wydzielina. Leczenie polega na doustnym przyjmowaniu antybiotyków;
  • przewlekłe zapalenie prostaty – utrzymujące się ponad 3 miesiące objawy zapalenia stercza, będące zwykle skutkiem zaburzeń hormonalnych, stresu, zaburzeń autoimmunologicznych;
  • przebyte badanie per rectum;
  • stan po niedawno przebytym cewnikowaniu pęcherza moczowego lub zabiegach na gruczole krokowym.

Przyczyny obniżonego stężenia PSA

Niskie stężenie specyficznego antygenu sterczowego może wynikać z przyjmowania przez pacjenta pozycji leżącej przez ponad 24 h przed pobraniem krwi do badania.

 

A: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

  1. Interna Szczeklika, pod red. Piotra Gajewskiego, Medycyna Praktyczna, 2018.

O Autorze