Rola HBs antygenu w rozpoznawaniu zakażenia HBV

Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV) stanowi istotny problem kliniczny na całym świecie. Powoduje ostre i przewlekłe zapalenie wątroby typu B oraz raka wątrobowokomórkowego i może prowadzić do rozwoju marskości wątroby. Wczesne rozpoznanie zakażenia nie tylko umożliwia szybsze włączenie leczenia, ale też, poprzez świadomość nosicielstwa, zmniejsza ryzyko zarażenia innych osób. Sprawdź, jaką rolę w diagnostyce odgrywa HBs antygen.

HBs antygen – co to jest?

Antygen HBs jest powierzchniowym antygenem wirusa zapalenia wątroby typu B (hepatitis B surface antigen). Przez lata jego oznaczenie decydowało o rozpoznaniu lub wykluczeniu wirusowego zapalenia wątroby typu B. W świetle dzisiejszych możliwości diagnostycznych (w tym oznaczenia DNA HBV) HBsAg stracił na znaczeniu, ale wciąż służy do przesiewowego badania w kierunku zakażenia HBV.

Norma antygenu HBs – czy istnieje?

W przypadku antygenu HBs nie istnieje wartość referencyjna. Jest to badanie jakościowe – wyróżniamy wynik dodatni, który świadczy o zakażeniu wirusem zapalenia wątroby typu B, oraz wynik ujemny. Oznaczenie przeprowadza się w surowicy krwi pobranej zwykle z żyły łokciowej. Badanie nie wymaga przygotowania pacjenta.

Ujemny antygen HBs – co oznacza?

W większości przypadków ujemny wynik obecności antygenu HBs we krwi oznacza brak nosicielstwa HBV. Należy jednak pamiętać, iż w ostrym zapaleniu wątroby zbyt wczesne (poniżej 2–4 tygodni od zakażenia) lub zbyt późne (powyżej 4 miesięcy od zakażenia) wykonanie badania może dać wynik ujemny pomimo nosicielstwa.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B

Żółtaczka typu B (WZW typu B) jest chorobą wywoływaną przez wirus zapalenia wątroby typu B (HBV). Do transmisji patogenu dochodzi przeważnie w wyniku kontaktu z krwią osoby chorej oraz podczas kontaktów seksualnych bez stosowania barierowych środków antykoncepcyjnych. Rzadszą przyczyną zakażenia jest przekazanie wirusa dziecku przez chorą matkę w okresie okołoporodowym. HBV powoduje wystąpienie ostrego zapalenia wątroby, które u części chorych przechodzi w zapalenie przewlekłe (dotyczy to w szczególności przypadków skąpoobjawowych). Faza zapalenia przewlekłego przez wiele lat może nie dawać objawów klinicznych, a osoba chora może nie zdawać sobie sprawy z nosicielstwa. Bywa, że rozpoznanie jest stawiane dopiero w okresie marskości wątroby.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B – objawy

Ostre zapalenie wątroby typu B często przebiega bezobjawowo. Mogą wystąpić także niespecyficzne bóle mięśniowo-stawowe, które ustępują w momencie zażółcenia skóry i białkówek oczu (żółtaczki). W momencie przejścia zapalenia ostrego w przewlekłe objawy zwykle ustępują, a przebieg choroby przez długi czas pozostaje niemy klinicznie. Uwagę chorego może zwrócić okresowe zażółcenie skóry czy ogólne osłabienie. Możliwe jest także powiększenie śledziony stwierdzone przez lekarza badaniem palpacyjnym lub przypadkowo, w trakcie USG brzucha.

Bardzo często diagnoza jest stawiana dopiero w momencie wystąpienia marskości wątroby, której objawy obejmują:

• przewlekłe zmęczenie,
• podwyższenie temperatury ciała,
• zmniejszenie łaknienia i utratę masy ciała,
• wodobrzusze (sylwetka „kasztanowego ludzika”),
• zmiany skórne – rumień dłoni i podeszew stóp, pajączki wątrobowe, żółtaczka, świąd skóry,
• podskórne wylewy krwi,
• krwawienie z nosa i dziąseł,
• typowe dla marskości wątroby poszerzenie naczyń żylnych wokół pępka („głowa meduzy”).

Dodatni HBsAg – jakie inne badania wykonać?

W badaniu krwi chorego z żółtaczką typu B można stwierdzić:

• dodatnie próby wątrobowe (podwyższenie stężenia bilirubiny i wysoka aktywność enzymów ALT, AST, ALP, GGTP), 
• obecność antygenu HBe,
• obecność przeciwciał swoistych dla zakażenia HBV: anty-HBc, anty-HBe.

Potwierdzenie obecności DNA HBV we krwi pacjenta często decyduje o rozpoznaniu. Biopsja wątroby, niegdyś niezbędna do postawienia diagnozy, aktualnie nie jest wymagana.

Pomocniczą rolę odgrywają badania obrazowe (USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny jamy brzusznej). Są przydatne w ocenie zaawansowania choroby (stwierdzenia cech marskości wątroby i nadciśnienia wrotnego) oraz powikłań, przede wszystkim wystąpienia raka wątrobowokomórkowego. 

Leczenie zapalenia wątroby typu B

Każdy chory z żółtaczką typu B powinien bezwzględnie przestrzegać abstynencji alkoholowej. Celem leczenia farmakologicznego jest zatrzymanie progresji choroby oraz zapobieganie jej powikłaniom – rozwojowi marskości wątroby, nadciśnienia wrotnego i raka wątrobowokomórkowego.

Aktualnie w leczeniu  WZW typu B stosuje się:

• interferony – mogą powodować wystąpienie objawów grypopochodnych (bóle mięśniowo-stawowe, zmęczenie, brak łaknienia),
• adefowir, telbiwudynę, entekawir, lamiwudynę – rzadziej wywołują działania niepożądane, ale mogą powodować pogorszenie czynności nerek.

Plan leczenia jest ustalany wspólnie ze specjalistą chorób zakaźnych. Czas trwania terapii nie jest ściśle określony – zależy m.in. od ilości wykrywanego w badaniach DNA HBV. Niektórzy chorzy wymagają wieloletniego leczenia, czasem do końca życia.

HBV – jak zapobiegać zakażeniu?

Podstawową metodą zapobiegania WZW typu B jest szczepionka przeciwko HBV, podawana zazwyczaj w schemacie 3-dawkowym. Jest zalecana wszystkim osobom, u których nie istnieją przeciwwskazania do szczepienia. Aktualnie Program Obowiązkowych Szczepień Ochronnych przewiduje podanie pierwszej dawki szczepionki dzieciom już w pierwszej dobie życia.

Istnieją także proste zasady, które zmniejszają ryzyko zakażenia wirusem HBV, takie jak:

• używanie barierowych środków antykoncepcyjnych (prezerwatyw) w czasie stosunków seksualnych,
• unikanie kontaktu z krwią innych osób,
• korzystanie tylko ze sprawdzonych, przestrzegających zasad higieny i antyseptyki salonów tatuażu, fryzjerskich i kosmetycznych.

 

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. B. Neumeister i in., Diagnostyka laboratoryjna – poradnik kliniczny, Wrocław 2013, s. 703–707.
2. P. Gajewski i in., 2018, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018, s. 1147–1150.
3. Jung Min Lee, Sang Hoon Ahn, 2011, Quantification of HBsAg: Basic virology for clinical practice, „World J Gastroenterol.” 2011 Jan 21; 17(3): 283–289. Dostęp online: maj 2022. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3022287/ 

---