Badanie CA 125 – co oznacza? Na czym polega?

Rak jajnika dotyczy głównie kobiet w średnim i starszym wieku. Cechuje go wysoka śmiertelność i długi okres bezobjawowego przebiegu. Oznaczenie poziomu CA 125 jest jedną z metod mających na celu wczesne wykrycie raka płaskonabłonkowego jajnika i szybsze włączenie celowanego leczenia. Na czym dokładnie polega to badanie?

Rak jajnika – objawy, diagnostyka

Rak jajnika cechuje się najwyższą śmiertelnością ze wszystkich złośliwych nowotworów układu rozrodczego kobiety. Wynika to przede wszystkim z późnej manifestacji klinicznej choroby – w momencie pojawienia się pierwszych objawów zaawansowanie raka jajnika uniemożliwia często radykalne leczenie. Regularne wizyty kontrolne u ginekologa, połączone z przezpochwowym badaniem USG, pozwalają wykryć już stosunkowo niewielkie zmiany ogniskowe przydatków (jajników i jajowodów). Lekarz nie jest niestety w stanie określić zwykle charakteru (łagodnego lub złośliwego) uwidocznionych guzów. Pierwszym i do dziś jednym z najważniejszych badań z krwi mających na celu ocenę ryzyka obecności zmiany złośliwej jajnika jest oznaczenie stężenia markera nowotworowego CA 125.

CA 125 – co to jest?

CA 125 jest białkiem antygenowym, którego znaczenie diagnostyczne odkryto już w 1983 roku. Jest markerem nowotworowym powszechnie występującym w przypadku nabłonkowych nowotworów jajnika oraz występującym w niewielkiej ilości u osób zdrowych (w komórkach błony śluzowej macicy, jajowodów, otrzewnej).

CA 125 – norma

Stężenie CA 125 we krwi żylnej jest podstawowym badaniem laboratoryjnym w diagnostyce i ocenie nawrotu raka płaskonabłonkowego jajnika. To niespecyficzny marker nowotworowy, którego poziom w warunkach prawidłowych powinien pozostawać bardzo niski. Podwyższone stężenie CA 125 można stwierdzić w niektórych rakach (jajnika, piersi, płuc, przewodu pokarmowego), a także w przypadku łagodnych zmian nowotworowych jajników.

Górna granica normy stężenia CA 125 to 35 U/ml. Na jego poziom nie mają wpływu stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej, palenie tytoniu ani wskaźnik masy ciała BMI. Nieznaczne wahania CA 125 obserwuje się w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego.

Podwyższenie CA 125 – przyczyny

W jednym z badań naukowych wykazano podwyższony poziom CA 125 (> 35 U/ml) aż u 82% pacjentek z rakiem płaskonabłonkowym jajnika, u 28,5% pacjentów z nowotworami spoza układu rozrodczego (rakiem trzustki, płuc, piersi, jelita grubego) i u 6% kobiet z łagodnymi torbielami jajnika [2].

Podwyższone stężenie CA 125 może wystąpić w przebiegu:

raka jajnika,
raka piersi,
raka trzustki,
raka żołądka,
raka jelita grubego,
raka płuc.

Łagodne przyczyny podwyższenia CA 125 we krwi to:

endometrioza,
torbiel endometrialna jajnika (torbiel czekoladowa) – stężenie CA 125 jest znacząco wyższe w torbielach endometrialnych w porównaniu do innych łagodnych torbieli jajników (49,7 U/ml vs 21,6 U/ml) [1].

Niewielkie podwyższenie poziomu CA 125 obserwuje się też często w stanach fizjologicznych – podczas menstruacji, w pierwszym trymestrze ciąży i w połogu (pierwszych 6 tygodniach od urodzenia dziecka).

Rak jajnika – jakie inne badania należy wykonać?

Niska swoistość CA 125 sprawia, że jego zastosowanie jako jedynego markera nowotworowego jest niewystarczające do rozpoznania raka jajnika. Próby zwiększenia czułości diagnostyki doprowadziły do odkrycia HE4 i opracowania algorytmu ROMA.

HE4 (human epididymal protein 4) jest glikoproteiną służącą od niedawna jako marker nowotworowy złośliwych guzów jajnika. W warunkach fizjologicznych HE4 jest stwierdzany w śladowej ilości w komórkach nabłonka układu oddechowego i rozrodczego. Górna granica normy stężenia HE4 zależy od metody badania i może się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium. U kobiet przed menopauzą wartość odcięcia to 70 pmol/L, natomiast po menopauzie – 140 pmol/L [1].

Test ROMA uwzględnia:

poziom CA 125 we krwi,
poziom HE4 we krwi,
status hormonalny badanej kobiety (przed menopauzą lub po menopauzie; menopauza jest definiowana jako brak miesiączki przez 6 miesięcy lub obecność klinicznych objawów menopauzy).

Wynik testu ROMA jest wyrażony w procentach. Na jego podstawie określa się ryzyko obecności zmiany złośliwej jajnika jako niskie lub wysokie.

Rak jajnika – co dalej?

Diagnostyka zmiany rozrostowej jajnika powinna być prowadzona przez doświadczonego specjalistę, ginekologa lub ginekologa onkologicznego. Badania z krwi (CA 125, HE4, test ROMA) w połączeniu z badaniami obrazowymi (USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) umożliwiają określenie ryzyka złośliwości obserwowanej zmiany i podjęcie decyzji co do dalszego postępowania. Niskie ryzyko złośliwości wymaga czujnej obserwacji pacjentki, regularnych wizyt i badań kontrolnych. Wysokie ryzyko raka płaskonabłonkowego jajnika jest zwykle wskazaniem do operacyjnego usunięcia zmiany i wykonania badania histopatologicznego.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

Dochez V. i in., 2019, Biomarkers and algorithms for diagnosis of ovarian cancer: CA125, HE4, RMI and ROMA, a review, Journal of Ovarian Research, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6436208/.
Gandhi T., Bhatt H., 2021, Cancer Antigen 125, StatPearls, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK562245/.
Wang H. i in., 2021, Early diagnosis of ovarian cancer: serum HE4, CA125 and ROMA model, American Journal of Translational Research, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8748147/.