Rumień na nodze – jakie mogą być przyczyny jego powstania?

Rumień na nodze to objaw, który rozwinąć się może w przebiegu rozmaitych schorzeń. Jedną z częściej przywoływanych jego przyczyn jest borelioza. Może być też efektem reakcji alergicznej czy infekcji wirusowej (tzw. rumień zakaźny). Poznaj inne możliwe przyczyny rumienia na nodze i badania, w oparciu o które lekarz stawia diagnozę.

Borelioza i wędrujący rumień na nodze

Jedną z możliwych przyczyn rumienia na nodze jest borelioza. To jedna z częstszych chorób odkleszczowych. Rozwija się w wyniku zakażenia przez bakterie należące do krętków, a przeważnie przez gatunek Borrelia burgdorferi sensu stricto. Do zakażenia dochodzi w wyniku ukąszenia przez zakażonego kleszcza. Eksperci alarmują, że z roku na rok obserwuje się rosnącą liczbę kleszczy i wydłużenie czasu ich aktywności. Za główną przyczynę takiego stanu uważają coraz cieplejsze zimy. Kończyna dolna to częsta lokalizacja ataku kleszczy. Wpijają się one zwłaszcza w okolicę pod kolanem, gdzie panuje ciepło i wilgoć, czyli warunki lubiane przez kleszcze. 

Charakterystycznym objawem po ukąszeniu zakażonego kleszcza jest rumień wędrujący na nodze. Rozwija się on w ciągu 1–3 tygodni od ataku. To pierwszy objaw boreliozy. Jego pojawienie się stanowi podstawę do postawienia rozpoznania. Jednakże rumień nie rozwija się u wszystkich chorych. Wędrujący rumień na nodze charakteryzuje się obwodowym szerzeniem się i centralnym ustępowaniem. Rozpoczyna się od pojawienia okrągłej grudki lub plamy, która stopniowo powiększa się. Z uwagi na przejaśnienie w centralnej części eksperci porównują wygląd rumienia wędrującego do tarczy strzelniczej. Zdarza się, że towarzyszą mu objawy grypopodobne. Rumień znika w ciągu 4–12 tygodni. 

Do rozpoznania boreliozy wystarczy obecność rumienia wędrującego na nodze. Jeśli się nie rozwinął, konieczne są badania w kierunku boreliozy. Diagnostyka opiera się o testy serologiczne. Polegają one na wykryciu przeciwciał we krwi skierowanych przeciwko krętkom. Aby badanie było wiarygodne, musi zostać wykonane po kilku tygodniach od zakażenia. To czas, przez który układ odpornościowy będzie produkował przeciwciała. Przeciwciała klasy IgM pojawiają się po 2–4 tygodniach. Ich stężenie stopniowo rośnie, a maksymalna wartość pojawia się po około 6 tygodniach, po czym stopniowo spada. Przeciwciała klasy IgG możliwe są do wykrycia po około 4–6 tygodniach. Maksymalny poziom osiągają po 4–6 miesiącach, a podwyższona ich wartość utrzymuje się przez kilka lat. W pierwszej kolejności lekarz zleca badanie metodą ELISA. Wynik wątpliwy lub pozytywny jest wskazaniem do dalszej diagnostyki. Wykonuje się badanie metodą Western-Blot. Dodatni wynik potwierdza obecność boreliozy. Przy niepewności diagnostycznej lekarz zlecić może dodatkowe badania.

Bolesny rumień kończyn

Bolesny rumień kończyn, określany przez specjalistów jako erythromelalgia, to kolejna możliwa przyczyna pojawienia się zmian rumieniowych na nodze. To rzadko występująca choroba, która może mieć podłoże pierwotne lub wtórne. Pierwotna postać związana jest z mutacją genu SCN9A położonego na chromosomie 24. Mutacja ta dziedziczona jest autosomalnie dominująco. Oznacza to, że choroba ujawnia się, gdy uszkodzona została już tylko jedna kopia genu. Wtórny bolesny rumień kończyn rozwinąć się może w przebiegu innych chorób. Eksperci wymieniają wśród nich m.in.: cukrzycę, AIDS, zespoły mieloproliferacyjne, stwardnienie rozsiane, kolagenozy, neuropatie, choroby zakaźne, zatorowość obwodową. Bolesny rumień kończyn może być skutkiem ubocznym stosowania niektórych leków, w tym m.in.: nifedypiny, bromokryptyny, norefedryny. 

Przypadłość ta charakteryzuje się napadowym zaczerwienieniem i ociepleniem kończyn, czemu towarzyszy ból opisywany przez pacjentów jako silne pieczenie. Zmiany dotyczą przede wszystkim palców. Bolesny rumień kończyn rozwinąć się może też w obrębie dłoni, lecz są to rzadsze przypadki. Rozpoznanie go opiera się o kryteria kliniczne. Typowe są dla niego: nawracający charakter, symetryczne występowanie objawów, nasilenie dolegliwości przy podwyższonej temperaturze otoczenia, po opuszczeniu kończyn w dół, spożyciu alkoholu, podczas ruchu, w nocy. Ulgę przynosi ochłodzenie. 

W postawieniu rozpoznania pomocne są badania podmiotowe, przedmiotowe, laboratoryjne (morfologia, koagulogram, poziom glukozy, w uzasadnionych przypadkach specjalistyczne badania pod kątem układowych chorób tkanki łącznej, chorób neurologicznych czy chorób zakaźnych), EKG, ECHO serca i ocena dna oka, badanie dopplerowskie żył kończyn dolnych oraz termografia wizyjna. To ostatnie badanie daje ostateczne rozpoznanie. Pozwala precyzyjnie określić temperaturę na powierzchni skóry, jej rozkład przestrzenny i zmiany wartości.

Czerwony swędzący rumień na nodze – tzw. piąta choroba

Rumień to objaw typowy dla tzw. piątej choroby, która wymieniana jest wśród najczęściej występujących schorzeń wieku dziecięcego. Tzw. rumień zakaźny to choroba wirusowa wywołana przez parwowirus B19. Najczęściej rozwija się wśród dzieci do 12 r.ż., choć możliwe są przypadki u osób dorosłych. Choroba ta szerzy się drogą kropelkową. Okres wylęgania rumienia zakaźnego wynosi około 2 tygodnie. Przez 5–10 dni po ustąpieniu objawów jest się źródłem zakażenia dla otoczenia. 

Charakterystyczne dla piątej choroby są brak gorączki i zmiany skórne. Rozwija się wysypka mająca formę ostro odgraniczonego rumienia o kształcie motyla. Początkowo pojawia się na twarzy z wykluczeniem nosa i brody, z czasem rozprzestrzenia się na ramiona, tułów i kończyny. Na skórze widoczne są różnego kształtu plamy, które wraz z rozwojem choroby zlewają się ze sobą. W rzadkich przypadkach w obrębie zmienionej chorobowo skóry rozwija się plamisto-grudkowa lub krwotoczna wysypka. W przypadku rumienia zakaźnego u osób dorosłych nierzadko rozwija się dodatkowo zapalenie stawów z ostrą reakcją bólową. Zazwyczaj dolegliwości koncentrują się w stawie kolanowym i nadgarstkach.

Rumień zakaźny rozpoznaje się zazwyczaj wyłącznie na podstawie charakterystycznych zmian skórnych. W przypadku niepewności diagnostycznej lekarz zleca wyizolowanie wirusa lub jego antygenów z zakażonych tkanek, oznaczenie swoistych przeciwciał anty-B19 w klasach IgM oraz IgG. Jednak konieczność wykonania tych badań jest sporadyczna. Po ustąpieniu objawów uzyskuje się trwałą odporność na kolejne zakażenia parwowirusem B19.

Inne możliwe przyczyny rumienia na nodze 

Do innych możliwych przyczyn rumienia na nodze należą:

• rumień trwały,
• łuszczyca zwyczajna,
• objaw Raynauda (zaburzenie naczynioruchowe; charakteryzuje się nagłym odgraniczonym zblednięciem, a następnie zasinieniem i zaczerwienieniem palców u dłoni lub stóp czy małżowin usznych; towarzyszą temu ból i drętwienie; może mieć charakter pierwotny – idiopatyczny, wtórny – w przebiegu innych chorób, młodzieńczy – u części osób w okresie dojrzewania),
• grzybica skóry,
• rumień pełzający zwany też przewlekłym,
• reakcja alergiczna na jad owadów,
• atopowe zapalenie skóry,
• kontaktowe zapalenie skóry,
• łagodna dermatoza u noworodków (tzw. rumień noworodkowy),
• stan zapalny w tkance podskórnej (tzw. rumień guzowaty; pojawia się najczęściej na przedniej powierzchni goleni; może towarzyszyć sarkoidozie, przewlekłym zapaleniom jelit, chorobom układowym tkanki łącznej).

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

1. J. Bogaczewicz, A. Woźniacka, Zmiany rumieniowe w okolicy stawu kolanowego, „Medycyna po Dyplomie” 2017, nr 12. Online: https://podyplomie.pl/medycyna/29351,zmiany-rumieniowe-w-okolicy-stawu-kolanowego [dostęp: 18.09.2023].
2. B. Nurowska‑Wrzosek, B. Kalicki, A. Wachnicka‑Bąk i wsp., Erytromelalgia – bolesny rumień kończyn w obrazowaniu termograficznym, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2013, t. 9, nr 1, s. 97–101.
3. J.T. Servey, B.V. Reamy, J. Hodge, Clinical presentations of parvovirus B19 infection, „American Family Physician” 2007, t. 75, nr 3, s. 373–376.
4. Ż. Smoleńska, A. Matyjasek, Borelioza – najnowsze rekomendacje w diagnostyce i leczeniu, „Forum Reumatologiczne” 2016, t. 2, nr 2, s. 58–64.

Oceń artykuł