Selen – właściwości i źródła w żywności

Selen jest pierwiastkiem antyoksydacyjnym, który odgrywa bardzo ważną rolę w reakcjach odpornościowych organizmu. Odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego oraz tarczycy. Jakie właściwości ma selen i w których produktach występuje? Z czym wiąże się niedobór oraz nadmiar pierwiastka w organizmie człowieka? 

Właściwości selenu

Selen to naturalnie występujący pierwiastek, który do organizmu dostarczany jest wraz z pożywieniem. Występuje także w powietrzu, w wodzie oraz w suplementach diety. Pierwiastek ten odgrywa bardzo ważną rolę w organizmie, a wśród jego licznych właściwości jest wzmacnianie układu immunologicznego. Jego odpowiednia dawka zwiększa wytwarzanie przeciwciał niezbędnych do walki z wirusami i bakteriami. Selen w szczególności pomaga chronić organizm przed wystąpieniem półpaśca oraz opryszczki.

Selen działa przeciwzapalnie, dlatego powinny go przyjmować osoby z upośledzonym układem odpornościowym, a w szczególności takie, które cierpią na choroby przewlekłe. Pierwiastek bardzo dobrze wpływa na takie choroby, jak: reumatoidalne zapalenie stawów, zaćma czy zwyrodnienie plamki żółtej. W dodatku działa wspomagająco w leczeniu astmy oskrzelowej, w związku z tym, że wykazuje zdolność do zmniejszenia stanu zapalnego. Dzięki temu pierwiastek łagodzi objawy uciążliwej choroby.

Selen wspomaga usuwanie metali ciężkich z organizmu, zapobiegając powstawaniu stanów zapalnych. W dodatku pomaga ustabilizować wytwarzanie hormonów tarczycy i łagodzi objawy menopauzy. Wpływa na prawidłowy rozwój płodu, dlatego powinien być uwzględniany w diecie kobiet w ciąży. Niektórzy lekarze i dietetycy twierdzą, że selen przeciwdziała powstawaniu nowotworów, jednak nie ma na ten moment żadnych badań, które potwierdzają tę hipotezę. 

Selen w walce o odporność

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że selen, podobnie jak cynk, ma właściwości hamujące rozwój chorobotwórczych wirusów. Rola selenu nie ogranicza się wyłącznie do regulacji układu odpornościowego, niemniej ogromnie wpływa on na układ immunologiczny człowieka. Zasada działania selenu w stosunku do wirusów różni się od cynku, mimo że oba te pierwiastki wzmacniają odporność człowieka. Cynk wiąże się z odpowiednimi enzymami i białkami wirusów, uniemożliwiając im namnażanie się, selen natomiast zmniejsza wytwarzanie reaktywnych form tlenu, które sprawiają, że komórki układu immunologicznego działają słabiej. A więc zmniejszenie ilości reaktywnych form tlenu usprawnia działanie układu odpornościowego. Mówiąc prościej, selen pomaga niszczyć obce komórki w organizmie człowieka, które mają na celu go osłabić. 

W jakich produktach znajduje się selen?

Najlepiej przyswajalny dla organizmu człowieka jest selen, który występuje w żywności. Jego najbogatszym źródłem są orzechy brazylijskie, ponieważ zawierają średnio 100 mikrogramów na 100 g produktu. 

Inne źródła selenu to:

• łosoś i tuńczyk – pokrywają 95% dziennego zapotrzebowania w 100 g produktu,
• wołowina,
• filet z indyka,
• jajka,
• pieczywo (ziarna zbóż),
• małże (i pozostałe mięczaki),
• mleko,
• borowiki.

Dla osób, które z powodów dietetycznych unikają pieczywa, doskonałym źródłem selenu będzie ryż. W 100 gramach ryżu znajduje się około 15% dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek.

Nadmiar selenu w organizmie

Selen nie powinien być przyjmowany w postaci suplementów bez nadzoru lekarskiego. Zbyt duże stężenie pierwiastka jest toksyczne i może prowadzić do wystąpienia niepożądanych i niebezpiecznych objawów. Spożywanie zbyt dużej ilości selenu może doprowadzić do obrzęku płuc lub marskości wątroby. Przewlekłe zatrucie selenem nazywane jest także selenozą, a do jej objawów zaliczamy:

• pogorszenie stanu włosów i paznokci,
• próchnicę zębów,
• zaburzenie procesów trawiennych,
• brak apetytu,
• częste infekcje,
• osłabienie i przewlekłe zmęczenie,
• drętwienie palców u stóp i dłoni.

Stosowanie selenu w postaci suplementów diety powinno odbywać się wyłącznie pod kontrolą lekarską, szczególnie jeśli osoba jest genetycznie obciążona ryzykiem wystąpienia raka.

Niedobór selenu w organizmie

Niedobór selenu, podobnie jak jego nadmiar, jest bardzo niekorzystny. Na niedobór pierwiastka są szczególnie narażeni mężczyźni, ponieważ selen jest tracony wraz z wydalaniem płynu nasiennego. Zbyt mała ilość selenu w organizmie wiąże się przede wszystkim z niską odpornością i występowaniem częstych infekcji wirusowych, wypadaniem włosów, przewlekłym zmęczeniem, nudnościami, wymiotami, a także niepłodnością u mężczyzn. 

Na niedobór selenu są w szczególności narażone osoby, które cierpią na następujące schorzenia:

• mukowiscydoza,
• niewydolność nerek,
• zapalenie trzustki, 
• AIDS,
• choroby jelit,
• choroby naczyń krwionośnych,
• choroby autoimmunologiczne. 

Niedobór pierwiastka występuje również u osób po przebytych zabiegach resekcji jelita. 

Selen a tarczyca

Selen odgrywa bardzo istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy. Niedobór selenu jest ściśle związany z niedoczynnością gruczołu. Przy niedoczynności tarczyca produkuje zbyt mało hormonów, które regulują prawidłowe funkcjonowanie wielu organów, co prowadzi do występowania nieoczywistych objawów. Czasami trudno jest zdiagnozować osobę cierpiącą na zaburzenia tarczycy, dlatego niezbędne są badania diagnostyczne, takie jak sprawdzenie poziomu TSH. Chorób tarczycy nie należy bagatelizować, ponieważ mogą one prowadzić do zaburzenia miesiączkowania, bezpłodności, a także depresji.

Autor: Marta Skrzypek

Bibliografia

1. B. Klecha, B. Bukowska, Selen w organizmie człowieka – charakterystyka pierwiastka i potencjalne zastosowanie terapeutyczne, „Bromologia i Chemia Toksykologiczna” XLIX, 2016, 4, s. 818–829. 
2. M. Jarosz, H. Stolińska, D. Wolańska, Żywienie w niedoczynności tarczycy. Porady lekarzy i dietetyków, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014. 
3. M. Wierzbicka, E. Bulska, K. Pyrzyńska, I. Wysocka, B.A. Zachary, Selen – pierwiastek ważny dla zdrowia, fascynujący dla badacza, Wydawnictwo Malamut, Warszawa 2007.

Oceń artykuł