Śledziona jest narządem limfatycznym, położonym z lewej strony jamy brzusznej. W prawidłowych warunkach jest niewyczuwalna, a jej powiększenie bywa często pierwszym objawem niektórych schorzeń. Jakie funkcje pełni śledziona? Co może być przyczyną jej powiększenia?
Śledziona – budowa i lokalizacja narządu
Śledziona jest największym narządem limfatycznym, położonym w jamie brzusznej pomiędzy żołądkiem i przeponą na wysokości IX, X i XI żebra. U zdrowych osób (z nielicznymi wyjątkami) jest niedostępna podczas badania palpacyjnego. Wyczucie śledziony w czasie badania brzucha może świadczyć o jej powiększeniu – splenomegalii – i wymaga pogłębienia diagnostyki (m.in. wykonania podstawowych badań z krwi, w tym pełnej morfologii).
Prawidłowa śledziona ma gąbczastą strukturę i jest otoczona torebką z tkanki łącznej, która pełni funkcję ochronną. Tkanka łączna wnika częściowo w miąższ narządu, dzieląc go na płaty. Charakterystyczną dla śledziony cechą budowy jest obecność białej i czerwonej miazgi. Biała miazga jest zbudowana z tkanki limfatycznej otaczającej naczynia krwionośne i zawiera głównie białe krwinki (leukocyty). Czerwona miazga otacza białą i składa się w dużej mierze z zatok żylnych, zawierających makrofagi, odpowiedzialne za usuwanie obcych antygenów i zużytych erytrocytów z krążącej krwi.
Śledziona – jakie pełni funkcje?
W trakcie życia płodowego śledziona bierze udział w procesach krwiotwórczych – od około 10. do 25. tygodnia ciąży zachodzi w niej produkcja hemoglobiny, białka niezbędnego do wytwarzania czerwonych krwinek (erytrocytów). Po urodzeniu dziecka funkcję tę przejmuje szpik kostny, jednak w niektórych stanach chorobowych śledziona może podjąć ponownie działanie krwiotwórcze.
U dzieci i osób dorosłych funkcje śledziony obejmują:
- filtrację erytrocytów i trombocytów (płytek krwi) w miazdze czerwonej – podczas przepływu krwi przez naczynia krwionośne śledziony młode, elastyczne krwinki przepływają przez narząd i kontynuują krążenie w ustroju. Zadaniem śledziony jest wychwytywanie i niszczenie przez makrofagi starych, zdeformowanych erytrocytów i trombocytów. Uwolnione z krwinek czerwonych żelazo jest następnie magazynowane w miąższu lub uwalniane do krwiobiegu,
- magazynowanie krwinek czerwonych i płytek krwi – u zdrowej osoby śledziona magazynuje około 25–30% wszystkich erytrocytów i około 25% trombocytów, które mogą być uwolnione niemal natychmiastowo w stanie zwiększonego zapotrzebowania, np. krwotoku,
- zapobieganie infekcjom – zachodzi poprzez filtrację krwi (fagocytozę mikroorganizmów – wirusów, bakterii i grzybów – przez makrofagi podczas przepływu krwi przez naczynia krwionośne śledziony) oraz produkcję przeciwciał. Śledziona jest miejscem dojrzewania i magazynowania limfocytów T i B.
Splenomegalia – co to jest?
U zdrowej dorosłej osoby długość śledziony nie powinna przekraczać 12 cm, a jej masa wynosi zwykle 70–200 g [1]. Na splenomegalię, czyli powiększenie śledziony, wskazuje zwiększenie jej wymiaru do 12–20 cm i wagi do 400–500 g. O masywnej splenomegalii świadczy przekroczenie długości narządu powyżej 20 cm i osiągnięcie masy > 1000 g. Szacuje się, iż powiększenie śledziony dotyczy około 2% populacji. Powszechnie spotyka się je w obszarach tropikalnych, głównie w Afryce i w Azji, gdzie splenomegalia jest częstym problemem.
Mimo iż śledziona nie jest zwykle dostępna badaniu palpacyjnemu, to nie w każdym przypadku wyczuwanie jej oznacza jej powiększenie. U niektórych osób odrębności w budowie klatki piersiowej pozwalają na wyczucie narządu mimo braku splenomegalii. W razie wątpliwości konieczne jest wykonanie badań obrazowych – USG jamy brzusznej, tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.
Do najczęstszych przyczyn splenomegalii zalicza się:
- choroby wątroby, w tym zapalenie wątroby i jej marskość,
- złośliwe nowotwory hematologiczne, m.in.: chłoniaki, białaczki, zespoły mieloproliferacyjne,
- zakrzepicę żyły wrotnej lub wątrobowej,
- przekrwienie śledziony, m.in. w zastoinowej niewydolności serca i nadciśnieniu wrotnym,
- choroby immunologiczne, przebiegające z nadmiernym niszczeniem krwinek czerwonych, białych i płytek krwi,
- ostre i przewlekłe zakażenia, w tym: mononukleozę zakaźną, zakażenie HIV, malarię, gruźlicę, infekcyjne zapalenie wsierdzia,
- toczeń rumieniowaty układowy i inne choroby tkanki łącznej,
- sarkoidozę, amyloidozę,
- zmiany ogniskowe w śledzionie, m.in.: ropnie, torbiele, naczyniaki i zmiany przerzutowe.
Czy można żyć bez śledziony?
Życie po usunięciu śledziony (splenektomii) jest jak najbardziej możliwe, chociaż zawsze dąży się do oszczędzenia narządu. Najczęściej splenektomia jest konieczna u osób z jej uszkodzeniem po urazie, z masywnym powiększeniem narządu u osób z białaczką włochatokomórkową czy u części pacjentów z małopłytkowością immunologiczną. Warto jednak wiedzieć, że pacjenci po usunięciu śledziony są szczególnie narażeni na zakażenia bakteriami otoczkowymi, m.in.: Haemophilus Influenzae, Streptococcus pneumoniae i Neisseria meningitidis, i powinni zostać zaszczepieni przeciwko tym patogenom. W przypadku obecności choroby przebiegającej z gorączką mogą wymagać empirycznej antybiotykoterapii.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Chapman J., Goyal A., Azevedo A., Splenomegaly, “StatPearls”, 2021, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430907/.
- Kapila V., Wehrle C., Tuma F., Physiology, Spleen, “StatPearls”, 2022, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537307/.
- Chaudhry S., Luskin V., Panuganti K., Anatomy, Abdomen and Pelvis, Spleen, “StatPearls”, 2021, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482235/.
