Szkarlatyna – drogi zakażenia, przebieg i leczenie

Szkarlatyna jest zakaźną chorobą wywołaną przez paciorkowca z grupy A. Charakterystycznym objawem jest wysypka, co sprawia, że choroba jest mylona z różyczką i odrą. Szkarlatyna najczęściej dotyka dzieci w wieku przedszkolnym, chociaż patogeny z dziecka mogą również przenieść się na dorosłego. Leczenie szkarlatyny jest konieczne, gdyż choroba grozi powikłaniami. 

Przyczyny rozwoju szkarlatyny 

Szkarlatyna nazywana też płonicą jest ogólnoustrojową chorobą wieku dziecięcego. Należy do najczęściej występujących schorzeń zakaźnych u dzieci. Ta ostra choroba zakaźna górnych dróg oddechowych, której towarzyszą zmiany dermatologiczne. Za rozwój płonicy odpowiedzialne są bakterie Streptococcus pyogenes, paciorkowca ropotwórczego z grupy A. Patogen ten odpowiada również za rozwój anginy. Choroba najczęściej atakuje dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Zdecydowanie rzadziej szkarlatyna rozwija się u dorosłych. Do zakażenia bakterią dochodzi drogą kropelkową (podczas kasłania, kichania, mówienia) i przez bezpośredni kontakt z zakażonym (np. w kontakcie z nieumytymi dłońmi, którymi przenosimy bakterie do własnych błon śluzowych i nosa). Źródłem zakażenia są również osoby niewłaściwie leczone na paciorkowcowe zapalenie migdałków podniebiennych.

Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi paciorkowca są: 

• osłabiona odporność (głównie w miesiącach zimowych);
• niewystarczająca higiena rąk; 
• przebywanie dzieci w dużych skupiskach. 

Jak rozwija się szkarlatyna?

W stadium wylęgania, które trwa do 4 dni, szkarlatyna przebiega bezobjawowo. Po tym czasie (w zależności od intensywności zakażenia) pojawiają się dolegliwości przypominające grypę – bardzo wysoka gorączka, dreszcze, ból głowy, ból gardła, uczucie osłabienia. U najmłodszych pacjentów mogą dodatkowo pojawić się wymioty. W kolejnym stadium choroba przybiera intensywny przebieg. Jednym z charakterystycznych objawów jest tzw. szkarłatne gardło, mające ciemnoczerwoną barwę, której towarzyszy obrzęk śluzówki. Z czasem na ścianie gardła może pojawić się wysięk ropny. U chorego stwierdza się również powiększenie węzłów chłonnych i tkliwość szyi. Język chorego na szkarlatynę w całości pokrywa się nalotem, a kubki smakowe są obrzęknięte. Potocznie stan ten nazywany jest językiem malinowym lub truskawkowym. 

Objawy skórne szkarlatyny 

Charakterystycznym objawem szkarlatyny są zmiany dermatologiczne, które pojawiają się zazwyczaj w drugim dniu choroby. Płonica przybiera postać drobnej, plamkowej lub plamkowo-grudkowej wysypki. Zmiany mają barwę bladoróżową, a skóra jest zarumieniona. Początkowo zmiany skórne lokalizują się na tułowiu, potem zaczynają obejmować inne części ciała (kończyny, twarz, obszar między pośladkami, pachwiny, obszar pod pachami). Na zgięciach stawowych pojawiają się czerwone linie, czyli tzw. objaw Pastii. Charakterystyczny dla szkarlatyny jest tzw. trójkąt Fiłatowa, czyli obszar wokół ust i brody, który w przeciwieństwie do zarumienionej twarzy pozostaje blady. Wysypka nie zajmuje natomiast powierzchni dłoni i podeszwy stóp. 

Wysypka szkarlatyny w dotyku jest szorstka, a pod wpływem nacisku blednie. U niektórych osób zmiany mogą powodować świąd. Po tygodniu wysypka zaczyna stopniowo ustępować, czemu towarzyszy płatowe złuszczanie się skóry. 

Diagnostyka i leczenie płonicy

Podstawą diagnostyki płonicy jest ocena obrazowa skóry i zmian w gardle. W przypadku wątpliwości lekarz zleca wykonanie badań serologicznych i mikrobiologicznych w celu potwierdzenia zakażenia paciorkowcem z grupy A. Materiał do badania pobierany jest w formie wymazu z gardła. Zmiany skórne diagnozowane są na podstawie badania laboratoryjnego, do którego pobierana jest próbka ropy (tzw. posiew ropy). Badanie to umożliwia rozpoznanie czynnika etiologicznego  i pozwala na precyzyjne dobranie środków farmakologicznych. 

Szkarlatyna jest chorobą wysoce zakaźną, dlatego po potwierdzeniu zakażenia paciorkowcem chory powinien pozostać w domu w izolacji. Należy regularnie wymieniać mu pościel i piżamę, które trzeba prać w temperaturze 60–90℃. Domownicy po każdorazowym kontakcie z chorym powinni dezynfekować ręce. 

Bez względu na nasilenie choroby podawany jest antybiotyk. W przypadku ciężkiej postaci szkarlatyny i ryzyka powikłań wymagane jest leczenie szpitalne. Farmakoterapia trwa do 10 dni. Rokowania są dobre. 

Powikłania szkarlatyny 

Nierozpoznana w porę lub nieprawidłowo leczona szkarlatyna grozi powikłaniami. Należą do nich m.in.:

• zapalenie ucha środkowego,
• ropne zapalenie węzłów chłonnych,
• paciorkowcowe zapalenie stawów, 
• gorączka reumatyczna,
• ostre kłębuszkowe zapalenie nerek, 
• zapalenie mięśnia sercowego, 
• zaburzenia pracy układu krążenia,
• powiększenie śledziony i wątroby, 
• zaburzenia pracy serca, 
• zapalenie zatok,
• martwica tkanek dna jamy ustnej.

Błędnie rozpoznana szkarlatyna, np. jako odra lub różyczka, jest również problemem epidemiologicznym, gdyż wpływa na obniżenie wiarygodności statystyk zakażeń tychże chorób.

Autor: Emilia Kruszewska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. E. Staszewska-Jakubik i in., Płonica w Polsce w 2014 roku, „Przegląd Epidemiologiczny” 2016, nr 70, s. 195–202.
2. L. Szenborn, Płonica, „Pediatra po Dyplomie” 2012, nr 16, s. 22–28.

Oceń artykuł