Tyroksyna to jeden z hormonów tarczycy. Jest niezbędna do powstania trójjodotyroniny, najbardziej aktywnego biologicznie hormonu tego narządu. Do pozostałych funkcji tyroksyny należą m.in. regulowanie procesów metabolicznych organizmu, wpływanie na płodność, a w przypadku kobiet również na laktację. Zarówno niedobór, jak i nadmiar tyroksyny prowadzą do rozregulowania układu hormonalnego. Jakie objawy wskazują na nieprawidłowy poziom tyroksyny?
Co to jest tyroksyna?
Wolna tyroksyna (FT4), nazywana też tetrajodotyroniną, oprócz TSH (hormon tyroetropowy) i FT3 (wolna trijodotyronina) jest jednym z głównych hormonów tarczycy. Wytwarzana jest w w komórkach pęcherzykowych tarczycy. Udział w jej produkcji mają także podwzgórze i przysadka mózgowa. Tyroksyna jest kluczowa dla funkcjonowania tarczycy, gdyż to z niej produkowana jest trijodotyronina, czyli najbardziej aktywny biologicznie hormon tarczycy.
Za co odpowiada tyroksyna?
Główną funkcją tyroksyny jest regulowanie procesów metabolicznych organizmu. Odpowiada za pobudzanie komórek tłuszczowych do rozkładu i wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego. Hormon wpływa także na procesy wykorzystania glukozy przez komórki, jako paliwo energetyczne, co przekłada się na masę ciała, ale też produkcję ciepła i regulację temperatury ciała. Tyroksyna bierze udział w stabilizowaniu ciśnienia tętniczego. U dzieci hormon FT4 wpływa na ich rozwój fizyczny i psychiczny. W przypadku obu płci tyroksyna jest niezbędna dla zachowania płodności. U kobiet hormon ma wpływ na cykl menstruacyjny, a w okresie ciąży i po urodzeniu dziecka na laktację. Prawidłowy poziom tyroksyny u matki jest niezbędny do optymalnego rozwoju układu nerwowego dziecka w trakcie życia wewnątrzmacicznego.
Co wpływa na poziom tyroksyny?
Możliwe przyczyny odchyleń od normy nie zawsze wynikają z chorób tarczycy. Wpływ na poziom hormonu mają m.in. doustna antykoncepcja, przewlekłe choroby wątroby i jelit, hypo- i hyperleptinemia, ostra porfiria, przyjmowanie środków sterydowych zawierających testosteron i salicylany. Przekroczenie wartości referencyjnych tyroksyny obserwowane jest również w ciąży, co uznaje się za stan naturalny i niewymagający leczenia.
Jakie są normy tyroksyny?
Zakres referencyjny dla tyroksyny wynosi 0,89–1,7 ng/l. Wartości te mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium, które wykonuje analizę [1].
W związku z wieloma czynnikami, które mogą wpływać na poziom tyroksyny, a także jej zależność od poziomu hormonu FT3 i TSH, wynik badania powinien być interpretowany przez endokrynologa.
Wskazania do badania poziomu tyroksyny
Badanie poziomu tyroksyny wraz z pozostałymi hormonami tarczycy (FT3 i TSH) powinno być wykonywane profilaktycznie przez każdego minimum raz w roku. Umożliwia to kontrolę pracy tarczycy i analizę ewentualnych nieprawidłowości na ich wczesnym etapie. Szczególnym wskazaniem do badania hormonów tarczycy są objawy wskazujące na zaburzenia pracy gruczołu.
W przypadku nieprawidłowego wyniku FT4 lub pozostałych hormonów tarczycy należy wykonać oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych: anty-TPO, anty-Tg i TRAb. Mają one znaczenie w diagnostyce stanów zapalnych tarczycy i chorób autoimmunologicznych narządu.
Objawy zaburzenia poziomu tyroksyny
Objawy zaburzenia poziomu tyroksyny są różne w zależności od tego, czy mamy do czynienia z niedoborem czy nadmiarem hormonu.
Objawy niedoboru tyroksyny:
- brak energii i apatia;
- senność;
- zaburzenia koncentracji;
- stany depresyjne;
- uczucie zimna;
- suchość skóry;
- obrzęk dłoni, twarzy i powiek;
- nadmierne wypadanie i łamliwość włosów;
- bladość skóry;
- zmniejszona potliwość;
- przewlekłe zaparcia i wzdęcia.
Objawy nadmiaru tyroksyny:
- uderzenia gorąca;
- biegunki;
- wzrost częstotliwości oddawania moczu;
- drżenie mięśni;
- zwiększona nerwowość;
- osłabienie siły mięśniowej;
- utrata wagi;
- problemy z koncentracją;
- zaburzenia snu;
- zwiększona potliwość;
- wilgotność skóry dłoni i stóp;
- zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet.
W zależności od stanu zaawansowania zaburzeń pracy tarczycy objawy mogą mieć różne nasilenie, a także występować pojedynczo lub mnogo.
Co oznacza niedobór tyroksyny?
Niedobór tyroksyny to stan, w którym we krwi utrzymuje się zbyt niskie stężenie hormonu. Patologia ta może mieć podłoże nabyte lub wrodzone (wówczas powstaje w okresie płodowym lub noworodkowym). Wśród przyczyn wskazuje się na choroby zapalne tarczycy (choroba Hashimoto, ostre zapalenie tarczycy, podostre zapalenie tarczycy), niedobory jodu, schorzenia przysadki mózgowej.
Najczęstszą przyczyną niedoboru tyroksyny jest przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, które jest diagnozowane u około 6% populacji. Ryzyko zachorowania rośnie wraz z wiekiem i aż 5 razy częściej dotyka kobiet [1].
Stan niedoboru tyroksyny wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozregulowania metabolizmu organizmu, czego konsekwencją mogą być m.in. nadwaga, otyłość, hiperlipidemia, a także choroby sercowo-naczyniowe. Niedobór tyroksyny ma postać trwałą lub przemijającą.
Co oznacza nadmiar tyroksyny?
Nadmiar tyroksyny to stan, w którym do krwi uwalniane jest zbyt wysokie stężenie hormonu. Do najczęstszych przyczyn patologii należą m.in.: choroba Gravesa-Basedova, podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina) czy nadmierna podaż jodu.
Do wzrostu stężenia tyroksyny może przyczynić się również choroba Plummera, czyli tzw. wole guzkowe. Z powodu obecności w gruczole guzków dochodzi do zwiększonej produkcji hormonu. Szacuje się, że zmiany ogniskowe występują nawet u 65% badanych pacjentów i w zdecydowanej większości przypadków mają charakter łagodny. Rzeczywista liczba osób mających guzki tarczycy jednak nie jest znana i trudno ją oszacować, gdyż zmiany często są bezobjawowe, a do ich wykrycia niezbędne jest wykonanie USG tarczycy. Badaniu poddaje się nieliczny odsetek osób, głównie pacjenci z chorobami tarczycy. Natomiast przypadkowo guzki wykrywane są podczas tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego nawet u 15% pacjentów [3].
Autor: Emilia Kruszewska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- K. Szwajkosz i in., Niedoczynność tarczycy jako skutek przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia gruczołu tarczowego, „Journal of Education. Health and Sport” 2017, nr 7(5), s.41–54.
- M. Liskowska, Leczenie chorób tarczycy, Łódź 2018.
- K. Krawiec, Podstawowe zagadnienia dotyczące diagnostyki guzków tarczycy w dobie wzrastającej częstości występowania chorób endokrynologicznych oraz onkologicznych, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2021, nr 27(1), s. 50–53.
