Testosteron – krótki, długi. Jak dawkować?

Testosteron jest hormonem, który u mężczyzn jest w 95% produkowany w jądrach. Jego prawidłowe stężenie odgrywa ważną rolę już w życiu płodowym, warunkując rozwój układu rozrodczego. W okresie pokwitania odpowiada za wykształcenie trzeciorzędowych cech płciowych. Niski poziom testosteronu u mężczyzn prowadzi do hipogonadyzmu, zaburzeń erekcji, niepłodności. Na czym polega leczenie hormonalne? Jakie są rodzaje testosteronu?

Testosteron – co to jest?

Testosteron jest hormonem steroidowym zaliczanym do androgenów. Większość testosteronu (95%) jest wytwarzana w komórkach Leydiga w jądrach, pozostałe 5% powstaje w wyniku syntezy w nadnerczach. Wydzielanie hormonu z jąder podlega regulacji przez gonadotropiny przedniego płata przysadki mózgowej.

Testosteron jest transportowany we krwi głównie przez białko SHGB, niewielka część wiąże się z albuminami, a tylko około 2% hormonu pozostaje w formie wolnej. Po dostarczeniu do tkanek docelowych następuje przekształcenie testosteronu do bardziej aktywnej postaci – dihydrotestosteronu.

Testosteron – jakie pełni funkcje?

Mimo iż testosteron jest obecny w organizmie każdego człowieka, to większe znaczenie ma u mężczyzn. U kobiet zaburzenia wynikają najczęściej z nieprawidłowo wysokiego poziomu hormonu, prowadzącego u nich do problemów z zajściem w ciążę, hirsutyzmu i wirylizacji.

Prawidłowy poziom testosteronu odpowiada za:

wykształcenie męskiego układu rozrodczego w życiu płodowym (jąder, nasieniowodów, prącia, moszny),
rozwój trzeciorzędowych cech płciowych u chłopców w okresie pokwitania:
- owłosienia ciała typowego dla płci męskiej,
- specyficznego rozwoju tkanki mięśniowej i tłuszczowej,
- zmianę proporcji ciała (szerokie ramiona, wąskie biodra),
- pojawienie się „jabłka Adama” (widocznej wyniosłości krtaniowej),
- mutację głosu (obniżenie jego barwy),
utrzymanie wirylizacji u dorosłych mężczyzn.

Niski testosteron u mężczyzn – przyczyny i objawy

Obniżone stężenie testosteronu u mężczyzn może wynikać z pierwotnego zaburzenia funkcji jąder lub wtórnego zahamowania wydzielania hormonu w przypadku chorób przebiegających z niskim stężeniem gonadotropin. Zdarza się, że jest skutkiem schorzeń wątroby czy nerek, por.:

hipogonadyzm hipergonadotropowy – charakteryzuje się niskim stężeniem testosteronu i wysokim poziomem gonadotropiny. Może wynikać z:
- agenezji jąder (braku wykształcenia gonad w życiu płodowym),
- wnętrostwa (braku zstąpienia jąder do moszny),
- przebytej kastracji,
- uszkodzenia jąder w wyniku choroby zapalnej (m.in. po przebytej śwince), zabiegu operacyjnego, działania promieniowania jonizującego,
- nowotworu jąder,
- stosowania leków cytotoksycznych,
- wrodzonego defektu syntezy hormonu,
- wad genetycznych (np. zespołu Klinefeltera),
hipogonadyzm hipogonadotropowy – w badaniach cechuje się obniżeniem poziomu zarówno testosteronu, jak i gonadotropiny. Występuje w przypadku:
- nowotworów przysadki mózgowej,
- uszkodzenia przysadki w trakcie zabiegu operacyjnego,
- zespołu Kallmanna,
- nowotworu lub stanu zapalnego podwzgórza,
- hiperprolaktynemii,
- niedożywienia,
- andropauzy.

Leczenie testosteronem – u kogo jest wskazane?

Leczenie testosteronem dotyczy przede wszystkim mężczyzn z objawami hipogonadyzmu i potwierdzonym w badaniu obniżeniem stężenia androgenów. U kobiet stosowane jest bardzo rzadko w przypadku nadmiernego poziomu estrogenów we krwi. W wyjątkowych sytuacjach testosteron jest wskazany podczas procesu zmiany płci.

Z uwagi na farmakokinetykę testosteronu (metabolizowanie w wątrobie po wchłonięciu z przewodu pokarmowego) stosowanie doustne jego preparatów nie ma uzasadnienia. Wyjątkiem od tej reguły jest undekanian testosteronu, którego część jest wchłaniana z jelit do układu chłonnego, a stamtąd do krwi. Podstawowe znaczenie kliniczne ma pozajelitowe (domięśniowe) stosowanie estrów testosteronu lub testosteronu w formie żelu aplikowanego na skórę.

Czym jest „krótki” testosteron?

„Krótkim” testosteronem nazywamy testosteron podawany przezskórnie w postaci żelu z uwagi na jego krótki czas działania. W przypadku preparatów stosowanych na skórę wchłonięciu ulega 9–14% podanej dawki [2]. Stężenie leku we krwi rośnie stopniowo i stabilizuje się już po dwóch dawkach. Zaletą tej drogi podawania testosteronu jest obecność podobnego do fizjologicznego okołodobowego rytmu stężenia hormonu. Lek w postaci żelu stosuje się raz dziennie o tej samej porze na czystą, nieuszkodzoną skórę ciała. Producent zaleca aplikację żelu na skórę barku lub ramienia. Bardzo istotne jest regularne stosowanie leku – pominięcie kilku dawek prowadzi do spadku stężenia testosteronu już po 24 godzinach i brak leku w osoczu po 3–4 dniach.

„Długi” testosteron – dawkowanie

Stosowane w leczeniu długo działające estry testosteronu to heptanian, propionian, cypionian. Mowa o zawiesinach olejowych, aplikowanych domięśniowo w ściśle określonych przedziałach czasowych. Lek jest stopniowo uwalniany z mięśni do krwiobiegu. W zależności od wskazania i oczekiwanego efektu działania kolejne dawki są podawane zwykle co 1–4 tygodnie. Wchłonięte do krwi estry testosteronu są w większości wiązane przez białko wiążące hormony steroidowe, następnie trafiają do wątroby, gdzie są metabolizowane do czynnych biologicznie związków (dihydrotestosteronu i estradiolu).

A: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

B. Neumeister i in., Diagnostyka laboratoryjna – poradnik kliniczny, Wrocław 2013, s. 380–383.
Medycyna Praktyczna. Dostęp online: maj 2022 https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=762.
Medycyna Praktyczna. Dostęp online: maj 2022, https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=6565.
Medycyna Praktyczna. Dostęp online: maj 2022,

https://indeks.mp.pl/desc.php?id=6550.

hormony