Spis treści:
Tiki nerwowe, czyli nagle występujące, mimowolne, nawracające skurcze różnych partii mięśni, są częstą przypadłością wieku dziecięcego. Zwykle samoistnie mijają w ciągu roku, ale czasem stanowią objaw innych chorób, np. zespołu Tourette’a. Dowiedz się, jak mogą wyglądać tiki nerwowe u dzieci i na czym polega ich leczenie.
Tiki nerwowe – co to jest?
Tikami nerwowymi określa się nagłe, nawracające, nierytmiczne ruchy (tiki ruchowe) lub wokalizacje (tiki dźwiękowe). Są dość często stwierdzanym zaburzeniem w wieku dziecięcym. Tiki można podzielić na:
- proste – obejmują jedną grupę mięśni lub część ciała. Proste tiki dźwiękowe, spowodowane ruchem powietrza przez nos, usta czy gardło, to m.in.: pokasływanie, pochrząkiwanie, kląskanie językiem. Proste tiki motoryczne najczęściej dotyczą oczu i ust, rzadziej szyi, kończyn – mogą przebiegać pod postacią mrugania, przewracania oczami, szerokiego otwierania oczu czy ust, przechylania szyi czy „strzepywania” rąk. Tiki proste dzieli się na trzy grupy:
- kloniczne – nagłe, szybkie ruchy, np. grymas twarzy czy mruganie,
- dystoniczne – tiki o wolniejszym przebiegu, w których rezultacie na krótki moment przybiera się nietypowy wygląd lub postawę, np. otwarcie ust, przedłużone zamknięcie oczu czy ich wywrócenie do góry,
- toniczne – skurcze grupy mięśni, np. nagły skurcz mięśni brzucha czy kończyn,
- złożone – obejmują kilka grup mięśni. Złożone wokalizacje przybierają postać słów, fraz, a nawet całych zdań. Szczególnym typem złożonych tików dźwiękowych są echolalia (powtarzanie słów po innej osobie) oraz koprolalia (wypowiadanie słów ogólnie przyjętych za niestosowne). Koprolalia jest jednym z objawów zespołu Tourette’a i występuje u 8–17% osób z tym schorzeniem. Złożone tiki ruchowe mogą przybierać formę m.in.: podskakiwania, potrząsania głową, dotykania lub lizania przedmiotów albo ludzi, naśladowania ruchów innych osób (echopraksji) czy wykonywania obscenicznych gestów (kopropraksji).
Występowanie tików nerwowych zawsze należy skonsultować z lekarzem, który pomoże w ustaleniu ich przyczyny i w razie potrzeby zleci badania. Skurcze mięśni przypominające tiki mogą być przyczyną obniżonego stężenia magnezu we krwi, dlatego na wczesnym etapie diagnostyki warto wykonać oznaczenie jego poziomu.
Przyczyny występowania tików
Badania wskazują, iż przyczyną występowania tików nerwowych są zaburzenia w pracy mózgu oraz przekaźnictwa nerwowego (neurotransmisji dopaminy, serotoniny i kwasu gamma-aminomasłowego – GABA – w ośrodkowym układzie nerwowym). Na pojawienie się zaburzeń u dzieci wpływ mają prawdopodobnie:
- czynniki genetyczne – uważa się, iż tiki nerwowe, w tym zespół Tourette’a (choroba występująca częściej u mężczyzn, charakteryzująca się tikami oraz zaburzeniami zachowania), mogą być uwarunkowane genetycznie. Prawdopodobnie zaburzenie rozwija się u osób predysponowanych genetycznie pod wpływem działania czynników środowiskowych,
- czynniki zewnętrzne – na pojawienie się tików w wieku dziecięcym mogą wpływać: stres, nudności i wymioty w 1. trymestrze ciąży u matki, niska masa urodzeniowa dziecka, picie alkoholu przez matkę w ciąży. Przypuszcza się również, iż większe ryzyko wystąpienia tików nerwowych dotyczy dzieci z rodzin o nieprawidłowych relacjach między rodzicami a dziećmi,
- czynniki immunologiczne – trwają badania nad wpływem nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego w trakcie infekcji (zwłaszcza bakteryjnej) na wystąpienie tików.
Złożona etiologia tików nerwowych zwykle nie pozwala na jednoznaczne określenie przyczyny pojawienia się ich u dziecka. Pomocna może być rozmowa z rodzicem, ze szczególnym uwzględnieniem przebytych chorób w rodzinie, przebiegu ciąży oraz życia rodzinnego.
W jakim wieku występują tiki nerwowe u dzieci?
Tiki nerwowe pojawiają się zwykle między 3. a 8. rokiem życia dziecka i przyjmują postać prostych tików w obrębie twarzy lub szyi. Z czasem obejmują też inne partie ciała. Wokalizacje rozpoczynają się przeważnie po kilku latach od początku choroby, zwykle jako pochrząkiwanie lub pociąganie nosem. Do niedawna uważano, iż u większości dzieci tiki mijają samoistnie w ciągu roku. Okazuje się jednak, iż u części z nich pozostają, lecz z uwagi na łagodny charakter, niewpływający na jakość życia, rodzice rezygnują z dalszej konsultacji lekarskiej.
U dzieci, u których tiki nerwowe nie ustępują samoistnie w ciągu 12 miesięcy, zwykle obserwuje się ich nasilenie, ze szczególnym natężeniem objawów między 8. a 12. rokiem życia. Z czasem symptomy częściowo ustępują i u dużego odsetka pacjentów znikają w życiu dorosłym. Poprawę obserwuje się również u pacjentów ze zdiagnozowanym zespołem Tourette’a – mimo obecności tików podczas badania przedmiotowego większość osób dorosłych z tym rozpoznaniem ma mało nasilone symptomy, a 33-47% nie zgłasza objawów w życiu codziennym.
Tiki nerwowe – jak często występują?
Określenie częstości występowania tików nerwowych jest trudne, ponieważ rodzice dzieci z mało nasilonymi objawami często rezygnują z konsultacji lekarskiej. W jednym z badań wykazano, iż tiki obserwuje się u 22% dzieci w wieku przedszkolnym, 7,8% w wieku wczesnoszkolnym i u 3,4% nastolatków. Objawy stwierdza się częściej u chłopców niż u dziewcząt, a ich nasilenie jest największe w miesiącach zimowych.
Leczenie tików nerwowych u dzieci – na czym polega?
Leczenie dzieci z łagodnymi tikami nerwowymi zwykle nie jest konieczne. Najczęściej wystarczająca jest u nich właściwa edukacja (możliwy przebieg choroby, aktywności mogące zaostrzać objawy, wskazania do leczenia) oraz wsparcie psychiczne. W przypadku znacznego nasilenia dolegliwości, wpływającego na jakość życia, aktywność lub stan emocjonalny pacjenta, należy skonsultować się ze specjalistą – w zależności od potrzeby może to być neurolog, psychiatra lub psycholog, szczególnie specjalizujący się w terapii behawioralnej.
Leczenie tików nerwowych może obejmować psychoterapię poznawczo-behawioralną czy trening relaksacji. Pacjenci próbują często alternatywnych, niefarmakologicznych metod terapii – suplementacji witaminami, modyfikacji diety, akupunktury, jogi czy homeopatii – ale nie dowiedziono skuteczności żadnej z nich. Leczenie farmakologiczne stosuje się u osób, u których nie uzyskano poprawy w trakcie terapii behawioralnej, lub gdy nasilenie objawów wymaga natychmiastowego leczenia. Najczęściej włącza się leki neuroleptyczne (antagonistów dopaminy), klonidynę, guanfacynę, rzadziej topiramat i lewetyracetam.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Ueda K., Black K., A Comprehensive Review of Tic Disorders in Children, „Journal of Clinical medicine”, 2021, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8199885/.
- Yadegar M. i in., Assessment and Management of Tic Disorders in Pediatric Primary Care Settings, „Current Developmental Disorders Reports”, 2019, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7255418/.