Jakie są objawy toksoplazmozy w ciąży?

Toksoplazmoza w ciąży stanowi ryzyko dla matki i płodu. Wraz z zaawansowaniem ciąży zwiększa się prawdopodobieństwo przeniknięcia pierwotniaków do płodu. Wrodzona toksoplazmoza może doprowadzić do poronienia w pierwszym trymestrze lub ciężkich zmian rozwojowych u dziecka w kolejnych etapach ciąży.

Toksoplazmoza to jedna z częstszych chorób pasożytniczych. Może mieć charakter nabyty lub wrodzony, a biorąc pod uwagę towarzyszące jej dolegliwości – objawowy lub utajony. Toksoplazmoza w ciąży to szczególna sytuacja, bowiem wiąże się z ryzykiem wrodzonej toksoplazmozy u dziecka. Sprawdź, jakie są objawy toksoplazmozy w ciąży i w jaki sposób jest ona rozpoznawana u przyszłej mamy.

Toksoplazmoza – co to jest?

Toksoplazmoza to choroba pasożytnicza wywołana gatunkiem pierwotniaka Toxoplasma gondii. Jego ostatecznym żywicielem są koty. Razem z kałem wydalają do środowiska oocysty. Formy te wykazują dużą odporność na czynniki środowiskowe i stanowią źródło zakażenia dla człowieka. Może do niego dojść na kilka sposobów. Jednym z nich jest spożycie pokarmu (mięso, warzywa, owoce, woda) zanieczyszczonego wydalinami chorych zwierząt. Możliwe jest zarażenie poprzez ręce zanieczyszczone ziemią lub piaskiem zawierającym oocysty. Rzadkie są przypadki zarażenia jatrogennego, np. laboratoryjnie, podczas transfuzji czy transplantacji. Szczególną sytuacją jest szerzenie się choroby z matki na dziecko (zakażenie wewnątrzmaciczne).

Jakie są objawy toksoplazmozy?

Toksoplazmoza to choroba mocno rozpowszechniona w polskim społeczeństwie. Szacuje się, że pozytywny wynik w kierunku tego zakażenia ma około 60% dorosłej populacji. Ze względu na występujące objawy można wyróżnić toksoplazmozę objawową lub utajoną. Świeże zakażenie u osoby z prawidłową odpornością jest zazwyczaj bezobjawowe. Rzadko zdarza się klinicznie jawna toksoplazmoza. Postać objawowa może mieć różny przebieg. Okres od zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów wynosi kilka tygodni. Chorobie tej zazwyczaj towarzyszą następujące objawy: gorączka, zmęczenie, osłabienie oraz bóle głowy, mięśni i stawów. Typowe jest powiększenie węzłów chłonnych (zazwyczaj szyjnych lub karkowych, rzadko wnękowych i krezkowych). Węzły na ogół nie przekraczają 3 cm średnicy, są twarde, przesuwalne, rzadko tkliwe, z reguły nie ropieją. Rzadko pojawiają się objawy ze strony układu pokarmowego (brak łaknienia, bóle brzucha, wymioty, żółtaczka). W rzadkich przypadkach dochodzi do zapalenia mózgu i opon mózgowych czy do uogólnionego zakażenia z objawami zapalenia wątroby, płuc, mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych i mózgu. Objawy toksoplazmozy u ciężarnych wyglądają podobnie. Należy do nich jednak dodać również same konsekwencje dla przebiegu ciąży i płodu.

Toksoplazmoza w ciąży – ryzyko choroby u dziecka

Ciężarne stanowią grupę szczególnego ryzyka zakażenia Toxoplasma gondii. Wiąże się to z ryzykiem jej przekazania przez łożysko do płodu. Wrodzona toksoplazmoza jest drugim najczęstszym zakażeniem wewnątrzmacicznym. W związku ze zwiększaniem się przepuszczalności łożyska wraz z czasem trwania ciąży wzrasta również ryzyko zarażenia płodu. W pierwszym trymestrze ciąży T. gondii przenika do płodu zaledwie w 17% świeżych zakażeń matki. W drugim trymestrze zakażeniu ulega około 50% płodów, a w trzecim – ponad 80% noworodków ulega zakażeniu. Rocznie stwierdza się około 400 przypadków toksoplazmozy wrodzonej w Polsce.

Objawy toksoplazmozy wrodzonej zależą od zaawansowania ciąży w chwili zakażenia matki. Konsekwencje w pierwszym trymestrze to poronienia, ciężkie uszkodzenia płodu i porody przedwczesne. W drugim trymestrze w wyniku zarażenia toksoplazmozą charakterystyczna jest triada objawów Sabina-Pinkertona. Należą do niej: małogłowie lub wodogłowie, zwapnienia śródmózgowe, zapalenie siatkówki oraz naczyniówki. Dodatkowo u dziecka może rozwinąć się padaczka, małoocze, uszkodzenia gałki ocznej. Dochodzi czasem do niedorozwoju psychomotorycznego. Toksoplazmoza w trzecim trymestrze ciąży wiąże się z ryzykiem uogólnionego zakażenia. Towarzyszą mu takie objawy jak m.in. niedokrwistość, małopłytkowość, powiększenie wątroby (hepatomegalia) i śledziony (splenomegalia), zapalenie płuc i mózgu, żółtaczka.

Badanie na toksoplazmozę w ciąży

Zgodnie z przyjętymi przez ministra zdrowia standardami opieki okołoporodowej przyszła mama powinna się zgłosić do 10 tygodnia ciąży na badanie w kierunku toksoplazmozy – określenie miana przeciwciał IgG oraz przeciwciał IgM, o ile nie przedstawi wyniku potwierdzającego występowanie przeciwciał IgG sprzed ciąży. W przypadku ujemnego wyniku badań przeprowadzonych w pierwszym trymestrze przyszła mama powinna zgłosić się na kolejne badanie w kierunku toksoplazmozy (IgM) w 21–26 tygodniu ciąży.

Przeciwciała klasy IgM są pierwszymi, jakie pojawiają się w wyniku inwazji pasożyta. Ich synteza ma miejsce w pierwszym tygodniu zakażenia i nasila się w czasie kolejnych 4 tygodni, po czym spada i przez jakiś czas utrzymuje się na niskim poziomie. Przeciwciała te nie stanowią podstawy do postawienia rozpoznania pierwotnej infekcji. Przeciwciała klasy IgG pojawiają się 2 tygodnie od infekcji. Ich poziom szybko rośnie. Maksymalne stężenie uzyskują około 8 tygodni od zarażenia. Ich wysoki poziom utrzymuje się 8 miesięcy, po czym maleje. Stały poziom tych przeciwciał świadczy o przebytej w przeszłości toksoplazmozie. Klasa przeciwciał IgA rośnie od 4 tygodni od infekcji. Maksymalny poziom osiąga po 8–12 tygodniach. Średnio rok po infekcji przeciwciała te są niewykrywalne.

Leczenie toksoplazmozy w ciąży

Leczenie toksoplazmozy w ciąży różni się nieco od tego prowadzonego poza nią. Terapia opiera się na chemioterapeutykach. Leczy się zazwyczaj przypadki objawowe choroby i zakażenia u osób o obniżonej odporności. W przypadku ciężarnych leczenie prowadzone jest zawsze z uwagi na profilaktykę zakażenia płodu. Ciężarna musi być pod stałą opieką specjalisty chorób zakaźnych i ginekologa. Dopuszczalnym lekiem u kobiet w ciąży jest spiramycyna. Zmniejsza ona ryzyko transmisji pierwotniaka do płodu, natomiast nie przenika przez barierę łożyskową. Po wykryciu zakażenia płodu na podstawie wyniku badania płynu owodniowego zaleca się pirymetaminę z sulfadiazyną. W czasie leczenia pirymetaminą konieczna jest kontrola wskaźników funkcji wątroby i nerek, morfologii krwi, badania ogólnego moczu co 7–10 dni, a przy prawidłowych uprzednio parametrach rzadziej. Podczas leczenia sulfonamidami ważne jest nawodnienie. U dzieci z wrodzonym zakażeniem stosuje się leczenie, nawet jeśli nie ma objawów.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

K. Berbeka, M. Dębska, Toksoplazmoza w ciąży – dramatyczne konsekwencje dla płodu, „Postępy Nauk Medycznych” 2016, nr 7, s. 452–455.
N. Konstantinovic, H. Guegan, T. Stäjner i wsp., Treatment of toxoplasmosis: Current options and future perspectives, „Food Waterborne Parasitol” 2019, nr 15, s. e00036.
M. Lewicka, M. Dziedziczak-Buczyńska, K. Mawlichanów i wsp., Ocena występowania toksoplazmozy u kobiet ciężarnych w środowisku miejsko-wiejskim powiatu giżyckiego w odniesieniu do populacji ogólnokrajowej, „Hygeia Public Health” 2013, t. 48, nr 3, s. 320–326.
B. Milewska-Bobula, B. Lipka, E. Głąb i wsp., Proponowane postępowanie w zakażeniu Toxoplasma gondii u ciężarnych i ich dzieci, „Przegląd Epidemiologiczny” 2015, nr 69, s. 403–410.