Spis treści:
Trzustka pełni dwie ważne funkcje: wewnątrzwydzielniczą i zewnątrzwydzielniczą. Narząd jest czuły na alkohol i dietę z przewagą tłuszczu i cukrów prostych. To błędy dietetyczne najczęściej prowadzą do dysfunkcji trzustki. Pierwszym sygnałem choroby narządu może być nagły i silny ból nadbrzusza, promieniujący do kręgosłupa. Do rozpoznania chorób trzustki niezbędne są badania krwi z oznaczeniem aktywności enzymów trzustkowych i badania obrazowe.
Trzustka i jej rola w organizmie
Trzustka to narząd umiejscowiony w tylnej części jamy brzusznej, na poziomie 1. i 2. kręgu lędźwiowego. Pełni dwie ważne funkcje – wewnątrzwydzielniczą i zewnątrzwydzielniczą.
Wewnątrzwydzielnicza polega na produkcji hormonów wydzielanych do krwi (insuliny i glukagonu), które m.in. regulują poziom cukru. Zewnątrzwydzielnicza funkcja trzustki to produkcja i wydzielanie do dwunastnicy soku trzustkowego. Składa się on z wody, elektrolitów i enzymów (m.in. amylazy, lipazy, trypsyny, elastazy), które biorą udział w procesie trawienia białek, tłuszczów i węglowodanów.
Czynniki ryzyka i przyczyny chorób trzustki
Najważniejszy wpływ na zdrowie trzustki ma dieta. Popełniane latami błędy żywieniowe skutkują zaburzeniami pracy narządu, zwiększając ryzyko rozwoju poważnych chorób. Otyłość (szczególnie trzewna), spożywane w nadmiarze czerwone mięso i tłuszcze nasycone to jedne z głównych czynników ryzyka chorób narządu. Niekorzystne działanie na trzustkę ma nadużywanie alkoholu i palenie papierosów. Zawarte w nich substancje uszkadzają komórki trzustki. Częste sięganie po napoje wysokoprocentowe bardzo często jest główną przyczyną ostrego zapalenia trzustki (OZT). Wraz z kamicą żółciową alkohol nawet w około 80% przypadków jest przyczyną OZT [1].
Czynnikiem ryzyka jest również długotrwałe przyjmowanie niektórych leków, np. statyn, estrogenów, kwasu walproinowego czy azatiopryny. Zaburzenia pracy trzustki mogą wynikać także z chorób współistniejących i zaburzeń metabolicznych, m.in. kamicy żółciowej, hiperkalcemii, cukrzycy. Ostre zapalenie trzustki może pojawić się również w następstwie infekcji wirusowych.
Choroby trzustki mogą mieć także podłoże genetyczne. Przykładem takiego schorzenia jest dziedziczne zapalenie trzustki.
Objawy zapalenia trzustki
Podstawowym objawem ostrego zapalenia trzustki jest nagły i silny ból w nadbrzuszu, który może promieniować do okolicy lędźwiowej. Mogą mu towarzyszyć nudności, wymioty (nieprzynoszące ulgi) i bolesne wzdęcie (również bez gazów). Rozwój objawów ma gwałtowny przebieg.
Symptomy przewlekłego zapalenia trzustki to przede wszystkim ból w nadbrzuszu pojawiający się po posiłkach, zmniejszenie apetytu, wzdęcia i biegunka tłuszczowa. W zaawansowanej postaci choroby dochodzi również do niewydolności wewnątrzwydzielniczej narządu, a tym samym rozwoju stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy.
Najczęstsze choroby trzustki
Ostre zapalenie trzustki
Ostre zapalenie trzustki to groźna choroba, która wymaga leczenia w warunkach szpitalnych. Wyróżnia się dwie postaci choroby:
- śródmiąższowe obrzękowe zapalenie trzustki to najczęściej diagnozowana postać choroby, zwykle o łagodnym przebiegu. W badaniach obrazowych na narządzie widoczny jest rozlany obrzęk zapalny, powiększenie trzustki i obecność płynu okołotrzustkowego. Widać ponadto zatartą granicę pomiędzy organem a tkankami okołotrzustkowymi;
- martwicze zapalenie trzustki to postać choroby, w przebiegu której doszło do martwicy miąższu trzustki i tkanek okołotrzustkowych.
Przewlekłe zapalenie trzustki
Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to poważna choroba, w przebiegu której dochodzi do nieodwracalnych zmian w strukturze narządu (m.in. zwłóknienia), czego skutkiem jest trwałe upośledzenie funkcjonowania trzustki. Główną przyczyną PZT jest choroba alkoholowa i nadużywanie alkoholu. Wśród innych możliwych przyczyn wskazuje się na: powikłane ostre zapalenie trzustki, nawracające stany zapalne dróg żółciowych, kamicę dróg żółciowych, otyłość. Na rozwój choroby narażone są również osoby przyjmujące długotrwale niektóre leki, m.in. statyny, estrogeny, azatiopryny. Bardzo duże znaczenie w rozwoju przewlekłego zapalenia trzustki mają czynniki genetyczne.
Rak trzustki
Rak trzustki jest nowotworem agresywnym o wysokiej śmiertelności. Do głównych czynników ryzyka należą: palenie tytoniu, otyłość, cukrzyca, ekspozycja na substancje toksyczne, nieleczone przewlekłe zapalenie trzustki. Ryzyko zachorowania zwiększają też błędy dietetyczne, a szczególnie spożywanie w nadmiarze produktów przetworzonych, czerwonego mięsa i tłuszczów nasyconych. Jako czynnik ryzyka wskazuje się również na predyspozycje genetyczne m.in. występowanie raka trzustki w rodzinie lub dziedziczenie zapalenia trzustki.
Badania stosowane w diagnostyce chorób trzustki
Podstawowa diagnostyka chorób trzustki opiera się o wywiad lekarski, badanie fizykalne i wyniki badań dodatkowych. Badania laboratoryjne obejmują m.in. pomiar aktywności enzymów trzustkowych i oznaczenie poziomu elastazy w kale. Rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki jest stawiane:
- w przypadku potwierdzenia typowych objawów klinicznych, szczególnie nagłego, silnego bólu w nadbrzuszu, który promieniuje do kręgosłupa;
- jeśli wyniki krwi wskazują na co najmniej trzykrotne zwiększenie ponad normę poziomu enzymów.
W praktyce objawy kliniczne i wyniki badań są wystarczające do potwierdzenia choroby trzustki.
Badanie obrazowe USG jamy brzucha jest jednak niezbędne w celu analizy wyglądu narządu i wykrycia ewentualnych zmian w jego strukturze. Chora trzustka w obrazie USG jest powiększona, zatarciu ulega też granica trzustki i tkanek okołotrzustkowych. W późnej fazie choroby lekarz może zlecić wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego w celu wykrycia zmian martwiczych, lub innych powikłań.
W diagnostyce chorób trzustki wykonuje się również:
- EUS, czyli endoskopową ultrasonografię, uznawaną za najczulsze badanie w wykrywaniu przewlekłego zapalenia trzustki,
- ECPW, czyli endoskopową cholangiopankreatografię wsteczną; podczas badania istnieje możliwość pobrania materiału do badania, a nawet założenia protezy do zwężonego przewodu trzustkowego,
- badania genetyczne, m.in. mutacji w genach PRSS1, SPINK1, CFTR.
Autor: Emilia Kruszewska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- F. Nowak, Ostre zapalenie trzustki w praktyce ratownika medycznego, Kraków 2019, s. 3–16.
- A. Rogowska, Ostre zapalenie trzustki, „Postępy Nauk Medycznych” 2014, t. XXVII, nr 1, s. 7–23.
