Jak objawia się gruźlica u dzieci i dorosłych? - Badania Krwi
30 stycznia 2023

W jaki sposób można wykryć gruźlicę?

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka
objawy-gruzlicy-lekarz-trzyma-w-dloniach-zdjecie-rtg-pluc

Gruźlica to groźna choroba wywoływana przez bakterie Mycobacterium tuberculosis. Rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Kiedyś dotyczyła ubogich i niedożywionych osób. Obecnie, po wprowadzeniu obowiązkowych szczepień ochronnych, dotyka coraz mniej ludzi. Gruźlica może powodować niebezpieczne zmiany w płucach i stawach oraz układzie nerwowym i moczowo-płciowym. O tym, czym dokładnie jest ta choroba, jak przebiega oraz w jaki sposób można ją wykryć i skutecznie leczyć, przeczytasz w poniższym artykule.

Czym jest gruźlica i kiedy się rozwija?

Gruźlica wywoływana jest przez bakterie Mycobacterium tuberculosis. Atakuje głównie płuca, chociaż niebezpieczne zmiany obserwowane są również w układzie nerwowym i moczowym oraz naczyniach krwionośnych i stawach. Chorobą można zarazić się drogą kropelkową, czyli przebywając w otoczeniu chorej osoby, która kaszle i kicha. Wyschnięte krople plwociny mogą krążyć w powietrzu nawet przez kilka godzin. Niska odporność organizmu zwiększa ryzyko zapadnięcia na tę chorobę.

Kiedyś gruźlica była śmiertelną przypadłością. Jej przyczynami były złe warunki sanitarne, brak dostępu do odpowiedniego leczenia i powszechnie panująca bieda. Spadek zachorowań na gruźlicę wynika z poprawy warunków życia, powszechnego dostępu do opieki medycznej i diagnostyki oraz zastosowania szczepień.

Jak przebiega gruźlica?

Gruźlica w pierwszej kolejności atakuje węzły chłonne. Tkanka je budująca ulega charakterystycznej martwicy i tworzy ziarniniaki. W prawidłowych warunkach większość bakterii wywołujących gruźlicę ulega w ten sposób zniszczeniu, a miejsca, gdzie znajdowały się prątki, włóknieją lub wapnieją. Niestety to tylko pozorny koniec choroby, bowiem bakterie mogą przetrwać wiele lat, czekając na sprzyjające warunki inwazji w momencie osłabienia odporności organizmu.

Brak prawidłowej reakcji układu immunologicznego pozwala na rozsiew prątków, którego efektem jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie płuc. Taki rodzaj gruźlicy może dotyczyć dzieci, które nie przyjęły szczepionki przeciwko tej chorobie.

Wtórne zakażenie, które ma miejsce w momencie rozsiewu prątków z ognisk pierwotnych, to gruźlica włóknisto-jamista.

Jak objawia się gruźlica?

U niektórych pacjentów gruźlica może przebiegać bezobjawowo. Mówimy wtedy o gruźlicy latentnej. Czasami występujące symptomy są niecharakterystyczne i ciężko skojarzyć je z tą właśnie chorobą. 

Charakterystycznymi objawami gruźlicy są:

  • osłabienie,
  • łatwe męczenie się, nawet przy niewielkim wysiłku,
  • zlewne nocne poty,
  • powiększenie węzłów chłonnych,
  • nawracające stany podgorączkowe,
  • przewlekły, utrzymujący się co najmniej 3 tygodnie kaszel – początkowo jest suchy, potem wilgotny z odkrztuszaniem ropnej wydzieliny,
  • duszności,
  • krwioplucie,
  • ból w klatce piersiowej,
  • utrata masy ciała.

Innym razem symptomy gruźlicy mogą być specyficzne narządowo. Z racji tego, że najczęściej atakowane są płuca, to obserwowane objawy dotyczą dróg oddechowych. Osoba z gruźlicą nerek będzie odczuwać ból podczas oddawania moczu, a chory z gruźlicą przewodu pokarmowego będzie miał bóle brzucha, wymioty i brak apetytu.

Gruźlica skóry jest bardzo trudna do rozpoznania, nie daje bowiem żadnych objawów. Zajęcie kości i stawów przez prątki powoduje zapalenia oraz przyczynia się do zmniejszenia się ruchomości stawów.

Podział gruźlicy

Gruźlicę, ze względu na czas wystąpienia objawów chorobowych, można podzielić na:

  • pierwotną – powstałą w pierwszym kontakcie z bakterią. Jej objawami są kaszel, stany podgorączkowe i ogólne rozbicie. Na tym etapie chory może uodpornić się na prątka gruźlicy. Ta forma choroby rozwija się zwykle w płucach lub węzłach chłonnych;
  • wtórną (popierwotną) – to najczęstsza forma gruźlicy. Jest efektem reaktywacji gruźlicy pierwotnej. Może dotyczyć zarówno płuc, jak i innych narządów.

Natomiast ze względu na miejsce rozwoju choroby wyróżniamy gruźlicę płuc i gruźlicę pozapłucną. Ta ostatnia może dotyczyć:

  • węzłów chłonnych,
  • opłucnej,
  • krwi,
  • układu moczowo-płciowego,
  • ośrodkowego układu nerwowego,
  • narządów rodnych,
  • kości i stawów,
  • układu pokarmowego,
  • skóry.

W jaki sposób zdiagnozować gruźlicę?

Diagnostyka gruźlicy obejmuje szereg testów. Wśród nich można wymienić badania inwazyjne, radiologiczne i bakteriologiczne. Do tych pierwszych zaliczamy bronchoskopię i biopsję narządów podejrzanych o zmiany gruźlicze. Badanie bakteriologiczne powinno się wykonywać z próbki materiału odkrztuszonego przez pacjenta. U małych dzieci, które nie potrafią tego zrobić, pobiera się popłuczyny z żołądka. Pobrany materiał jest hodowany w specjalistycznych laboratoriach zajmujących się wykrywaniem prątków gruźlicy. Wadą tej metody jest długi czas wzrostu prątka w warunkach laboratoryjnych. Wynik jest zazwyczaj dostępny po 6 tygodniach od dostarczenia materiału. Badania potwierdzające obecność prątków można też wykonać metodami diagnostyki molekularnej, niemniej jednak najbardziej wartościowym diagnostycznie oznaczeniem pozostaje ich hodowla. Pozwala ona bowiem nie tylko na stwierdzenie ich obecności, ale także na określenie lekowrażliwości bakterii celem zastosowania najskuteczniejszego leczenia.

W diagnostyce gruźlicy istotny jest również test IGRA, który pozwala na rozpoznanie utajonej postaci gruźlicy.

Tak jak powiedziano powyżej, kompleksowa diagnostyka gruźlicy to też badania obrazowe i radiologiczne. Można wśród nich wymienić tomografię komputerową klatki piersiowej i prześwietlenie rentgenowskie. Pozwalają one ocenić stopień zaawansowania choroby.

Wczesne wykrycie i odpowiednie leczenie gruźlicy zapobiega rozprzestrzenianiu się zakażenia.

Jak wygląda leczenie gruźlicy?

Głównym sposobem leczenia gruźlicy jest antybiotykoterapia. Jest to proces długotrwały, zajmujący wiele miesięcy, ponieważ prątki mogą przechodzić w stan uśpienia.

Eradykacja gruźlicy obejmuje intensywne stosowanie różnych antybiotyków w krótkim czasie. Wszystko po to, by zabić jak najwięcej bakterii. Ten etap przebiega w szpitalu. Następnie włącza się leczenie kontynuujące – mniej intensywne i obciążające dla organizmu. Głównym celem tej fazy terapii jest pozbycie się pozostałych prątków.

Najczęściej stosowane preparaty przeciwprątkowe to: izoniazyd, ryfampicyna, pyrazynamid i streptomycyna. Należy pamiętać, że terapii gruźlicy nie należy pod żadnym pozorem samodzielnie skracać ani przerywać, nawet wtedy, gdy odczuwamy wyraźną poprawę stanu zdrowia. Prątki gruźlicy bardzo szybko nabywają odporności i zaprzestanie leczenia może spowodować nawrót choroby.

Jak zapobiegać wystąpieniu gruźlicy?

Wśród najskuteczniejszych metod zapobiegania gruźlicy podaje się:

  • wczesne wykrywanie zachorowań,
  • objęcie diagnostyką osób z bezpośredniego otoczenia chorego,
  • wdrożenie leczenia,
  • poprawę warunków socjalnych osoby chorej,
  • unikanie nadużywania alkoholu,
  • obowiązkowe szczepienia.

 

Autor: Marta Szarawarska

Bibliografia

  1. P. Murray i in., Mikrobiologia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 245–263.
  2. A. Dembińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Podręcznik dla studentów medycyny, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010, s. 508–521.
  3. M. Bulanda i in., Podstawy mikrobiologii i epidemiologii szpitalnej, PZWL, 2020, s. 148–153.

O Autorze