Wapń - rola w organizmie, kiedy zbadać wapń całkowity?

Wapń to składnik mineralny stanowiący ok. 1,4 do 1,6 % ogólnej masy ciała człowieka. Pierwiastek ten pełni w naszym organizmie niezwykle ważną funkcję strukturalną oraz metaboliczną. Kiedy należy zbadać poziom wapnia całkowitego i jakie objawy mogą wskazywać na jego nieprawidłowe stężenie?

Wapń – jaką rolę pełni w naszym organizmie?

Ponad 98 % wapnia znajduje się w kościach i zębach, reszta krąży we krwi – część w postaci związanej z białkami krwi, głównie z albuminami, reszta jako wapń zjonizowany. Tylko ta ostatnia forma jest aktywna biologicznie. Odgrywa dużą rolę w regulacji następujących funkcji:

wpływa na przewodnictwo nerwowe;
reguluje kurczliwość mięśni szkieletowych, gładkich oraz mięśnia sercowego;
wpływa na gospodarkę hormonalną poprzez udział w aktywacji i sekrecji hormonów;
reguluje liczne procesy metaboliczne;
bierze udział w procesie krzepnięcia krwi;
razem z innymi czynnikami, reguluje ciśnienie tętnicze krwi;
wpływa na aktywność ruchową plemników i bierze udział w reakcji akrosomalnej.

Zarówno stany niedoboru, jak i nadmiaru tego pierwiastka we krwi niosą za sobą istotne implikacje kliniczne. Dla zachowania stanu równowagi organizmu (homeostazy) niezbędne jest utrzymanie poziomu wapnia we krwi na stałym poziomie.

Badanie poziomu wapnia

Oznaczenie poziomu wapnia we krwi jest wykorzystywane w diagnostyce zaburzeń homeostazy tego pierwiastka, która może towarzyszyć chorobom układu kostnego, serca, nerek oraz układu pokarmowego. W naszym laboratorium możliwe jest oznaczenie zarówno wapnia całkowitego, jak i będącego jego składową – wapnia zjonizowanego.

Prawidłowe stężenie wapnia całkowitego w surowicy krwi, orientacyjnie, wynosi 2,25 – 2,75 mmol/l (9 – 11 mg/dl). Zakresy mogą różnić się pomiędzy laboratoriami. Oznaczenie wykonywane jest z próbki krwi żylnej. Pacjent powinien stawić się na badanie w godzinach porannych i być na czczo. Badanie poziomu wapnia całkowitego ma za zadanie wykrycie jego nieprawidłowego poziomu. Zarówno hipo-, jak i hiperkalcemia mogą stanowić zagrożenie dla życia.

Wapń zjonizowany stanowi około połowy tego pierwiastka krążącego we krwi i w prawidłowych warunkach jego poziom wynosi, przykładowo, 1,0 – 1,3 mmol/l ( 4 – 5,2 mg/dl). Jak zawsze, zakresy mogą różnić się pomiędzy laboratoriami. W niektórych sytuacjach klinicznych jego oznaczenie ma większą wartość niż ocena poziomu wapnia całkowitego. Badanie wapnia zjonizowanego jest szczególnie wskazane u kobiet w ciąży, noworodków, po masywnym przetoczeniu składników krwi, w przypadku nieprawidłowego poziomu białek w osoczu, w schyłkowej niewydolności nerek oraz umiarkowanej nadczynności przytarczyc.

W celu dokładniejszej oceny gospodarki wapniowej, w przypadku istnienia odpowiednich wskazań, razem z oznaczeniem poziomu tego pierwiastka we krwi, wykonuje się badanie stężenia witaminy D3 i magnezu; w szczególnych przypadkach: parathormonu, albumin oraz bada parametry oceniające funkcję nerek (kreatynina, mocznik oraz badania ogólnego moczu).

Zbyt wysoki poziom wapnia we krwi – przyczyny i objawy

Mianem hiperkalcemii określany jest poziom wapnia przekraczający 2,75 mmol/l (11 mg/dl). Nadmiar wapnia może wynikać z następujących zaburzeń:

choroby nowotworowej i współwystępujących przerzutów do układu kostnego;
nadczynność przytarczyc – na co wskazuje podwyższony poziom wydzielanego przez ten gruczoł parathormonu;
nadmiernej podaży witaminy D3 – do zadań witaminy D3 należy wzrost wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym, zmniejszenie wydalania tego pierwiastka przez nerki oraz wbudowywanie go do kości;
nadmiernego spożycia wapnia wraz z dwuwęglanami – zespół mleczno-alkaliczny, którego przyczyną jest duże spożycie przetworów mlecznych, może prowadzić do uszkodzenia nerek;
długotrwałego unieruchomienia – wapń zmagazynowany w układzie kostnym ulega uwolnieniu;
przewlekłej choroby nerek.

Do objawów hiperkalcemii należy:

częste oddawanie dużych objętości moczu (wielomocz) – jego utracie towarzyszy hiperkalcuria (wzrost ilości wydalania wapnia), co może doprowadzić do wytrącania się jego konglomeratów w drogach moczowych i nerkach, a w konsekwencji prowadzić do kamicy oraz wapnicy nerek;
brak apetytu, nudności, wymioty, zaparcia;
rozwój choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy;
ostre zapalenie trzustki;
osłabienie siły mięśniowej i odruchów ścięgnistych;
zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze, tachykardia.

Zbyt niski poziom wapnia we krwi – przyczyny i objawy

Niedobór wapnia w organizmie, czyli zmniejszenie jego stężenia we krwi poniżej 2,25 mmol/l może być wynikiem następujących zaburzeń:

niedoboru wapnia w pożywieniu,
upośledzenia wchłaniania,
nadmiernej utraty przez nerki,
niedoboru witaminy D3,
niedoboru lub oporność tkanek na działanie parathormonu,
nadmiernego odkładania się wapnia w tkankach lub kościach.

Tężyczka lub jej równoważniki to główne objawy hipokalcemii. Są one wynikiem zaburzenia czynności układu nerwowego i przewodnictwa nerwowo-mięśniowego. Napad tężyczki charakteryzuje się drętwieniem i symetrycznymi skurczami tonicznymi rozpoczynającymi się od rąk, następnie obejmującymi przedramiona, ramiona, twarz, klatkę piersiową oraz kończyny dolne. Chory zachowuje przy tym przytomność. Wywołane hipokalcemią równoważniki tężyczki to m.in. skurcz powiek, naczyń wieńcowych, oskrzeli, napady migreny, czy też bóle głowy.

Jak dbać o prawidłowy poziom wapnia we krwi?

W przewodzie pokarmowym ok. 30 % wapnia zawartego w pokarmie ulega wchłonięciu. Ta ilość jest regulowana przez poziom tego pierwiastka, stężenie witaminy D3 oraz parathormonu we krwi. Jest również zależna od zawartości wapnia w pokarmie. Nabiał stanowi najbogatsze jego źródło. Prawidłowa dieta powinna całkowicie pokrywać zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Dodatkowa suplementacja jest wskazana w stanach jego niedoboru.

Oznaczenie poziomu wapnia, a także innych parametrów oceniających gospodarkę wapniową, możesz wykonać w Diagnostyce.

Bibliografia: