Włośnica - co to? Przyczyny i objawy

Włośnica to choroba należąca do zoonoz, czyli schorzeń odzwierzęcych. Jej przypadki notowane są na całym świecie. Do zarażenia włośnicą dochodzi w wyniku spożycia surowego/niedogotowanego mięsa lub produktów mięsnych. Choroba ma gwałtowny początek, a w ciężkich przypadkach grozi niebezpiecznymi powikłaniami, nawet zgonem. Dowiedz się, na czym polega leczenie włośnicy i w jaki sposób można ograniczyć ryzyko zachorowania.

Co to jest włośnica?

Włośnica to choroba pasożytnicza, do której dochodzi w wyniku zarażenia nicieniami z rodzaju Trichinella. Najczęściej chorobę wywołuje włosień kręty. Rezerwuarem tego pasożyta jest wiele gatunków zarówno zwierząt dzikich, jak i zwierząt domowych, takich jak: konie, niedźwiedzie, świnie, dziki, psy, koty, wilki, borsuki, gryzonie, lisy, nutrie. W 2020 r. w Polsce zidentyfikowano 19 przypadków włośnicy, a rok wcześniej chorobę stwierdzono u 2 osób. Zaznaczyć trzeba, że w Polsce istnieje obowiązek rejestracji każdego przypadku włośnicy, co wiąże się z przeprowadzanym później dochodzeniem odnośnie do źródła zakażenia.

W jaki sposób można zarazić się włośnicą?

Do zarażenia włośnicą dochodzi drogą pokarmową poprzez spożycie skażonego mięsa. W Polsce najczęstsze źródło zakażenia stanowi mięso świń, dzików i nutrii. Nie jest możliwe przejście patogenu z człowieka na człowieka. W cyklu rozwojowym włośnia występują formy dorosłe (samice i samce) oraz larwalne – nowo narodzone, migrujące, mięśniowe (otorbione). Postacie dojrzałe i larwalne rozwijają się u tego samego żywiciela, ale w różnych jego narządach.

Larwy otorbione, które znajdują się w zakażonym mięsie, docierają do przewodu pokarmowego człowieka. Tam osiągają dojrzałość i dochodzi do zapłodnienia samic już w 3. dobie po zarażeniu. Każda z samic pasożyta może być zapłodniona kilka razy, a jej potencjał rozrodczy waha się od 200 do 1500 larw urodzonych w ciągu życia. W jelicie cienkim już na drugi dzień po zapłodnieniu rodzą się larwy, które następnie naczyniami krwionośnymi, znacznie rzadziej przez układ limfatyczny, docierają do mięśni, gdzie przechodzą kolejne etapy rozwoju.

Po osiedleniu larwy w komórce mięśnia szkieletowego układ odpornościowy zaatakowanego człowieka kieruje przeciwko pasożytowi odpowiedź immunologiczną. Dochodzi do stopniowego naciekania pasożyta komórkami zapalnymi, gromadzenia tkanki łącznej, a w konsekwencji do uwapnienia i obumarcia larwy.

Jakie są objawy włośnicy?

Objawy włośnicy zależą od stopnia inwazji. Przebieg choroby determinowany jest również osobniczą wrażliwością czy ogólnym stanem zdrowia osoby zakażonej. Choroba może mieć zatem przebieg bezobjawowy czy skąpoobjawowy, ale i przebieg ostry. Okres inkubacji włośnicy jest stosunkowo krótki, gdyż wynosi 24–28 godzin. Pierwszymi objawami włośnicy są: podwyższona temperatura ciała, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – nudności, wymioty, ból brzucha, brak apetytu, biegunka. Te objawy włośnicy związane są z uwolnieniem się larw pasożyta w jelitach. Najczęściej dolegliwości te ustępują w ciągu 7 dni, choć mogą się utrzymywać dłużej. Rozpoczyna się przedostawanie się larw do mięśni, czemu towarzyszą takie dolegliwości, jak: gorączka, obrzęk okolicy oczu, zapalenie spojówek i zmiany skórne. We krwi stwierdza się wysoką leukocytozę – podwyższony poziom białych krwinek (leukocytów) i eozynofilię – podwyższony poziom granulocytów kwasochłonnych, czyli rodzaju krwinek białych. W fazie mięśniowej włośnicy obserwuje się: ból mięśni, ogólne osłabienie, spadek siły mięśniowej. Te objawy ustępują zwykle po kilku tygodniach.

Powikłania włośnicy

Ciężki przebieg włośnicy wiąże się z ryzykiem rozwoju niebezpiecznych powikłań, do których należą m.in.:

zapalenie mięśnia sercowego,
zapalenie płuc,
zapalenie mózgu.

W przypadku masowej inwazji pasożyta istnieje ryzyko zgonu.

Rozpoznanie włośnicy

W rozpoznaniu włośnicy szczególną rolę odgrywa badanie podmiotowe, czyli szczegółowo przeprowadzony wywiad z pacjentem. Z badania podmiotowego lekarz dowiedzieć się może, jak doszło do zarażenia włośnicą, a także określić stopień zaawansowania i rokowania, uzyskując informacje o ilości spożytego mięsa i czasie, gdy miało to miejsce. W celu stwierdzenia pasożyta lekarz zleca badania serologiczne. Swoiste przeciwciała klasy IgM i IgA pojawiają się już w 2. tygodniu od zakażenia. Przeciwciała klasy IgG mogą się utrzymywać nawet przez wiele lat od infekcji. W przypadku wątpliwości diagnostycznej wykonuje się badanie histologiczne i parazytologiczne wycinka mięśnia. Jako uzupełnienie procesu diagnostycznego lekarz może zlecić dodatkowe badania krwi. Dowiedz się więcej na temat diagnostyki serologicznej IgG w przebiegu włośnicy.

Na czym polega leczenie włośnicy?

Leczenie włośnicy dzieli się na przyczynowe – zwalczanie pasożytów – i leczenie objawowe. W pierwszych dniach po spożyciu mięsa zanieczyszczonego larwami włośnia stosowane są leki, których celem jest zapobieganie rozmnażaniu się pasożytów w jelitach oraz ich transmisji do mięśni. Lekiem z wyboru jest mebendazol, a lekiem drugiego rzutu – albendazol. Środka tego nie powinno się stosować u kobiet w ciąży. Alternatywą dla niego jest pyrantel. Leki te nie działają skutecznie poza światłem jelita. Chorym zaleca się odpoczynek i unikanie wysiłku. W razie potrzeby stosowane są leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, a w ciężkich przypadkach glikokortykosteroidy. Z uwagi na dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, aby nie dopuścić do odwodnienia czy zaburzeń gospodarki elektrolitowej, wskazane jest uzupełnianie niedoborów wody, elektrolitów i białka. Niekiedy w przypadku ograniczenia ruchomości spowodowanego bólami mięśni konieczna jest rehabilitacja.

Jak zapobiegać włośnicy?

Zapobieganie włośnicy opiera się głównie na następujących oddziaływaniach:

spożywanie odpowiednio długo gotowanego mięsa lub poddanie go innej formie obróbki termicznej, np. pieczeniu, smażeniu,
spożywanie mięsa i jego przetworów poddanych właściwej kontroli weterynaryjnej,
likwidacja tuszek mięsnych, w których stwierdzono larwy włośnia,
niespożywanie mięsa, co do którego nie mamy pewności – z nieznanego źródła,
likwidowanie wszelkich możliwych źródeł i ogniw zakażenia.

Mówiąc o profilaktyce włośnicy u ludzi, nie sposób nie wspomnieć o zapobieganiu chorobie u zwierząt. W redukcji przypadków zachorowań pomocne są takie działania, jak:

stosowanie pasz przemysłowych,
zmiana systemu hodowli z ekstensywnej na intensywną,
ochrona ferm przed gryzoniami,
wzrost świadomości rolników,
lepsza diagnostyka włośnicy.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

E. Bilska-Zając, M. Różycki, E. Chmurzyńska i wsp., Występowanie włośnicy u zwierząt i ludzi w krajach Unii Europejskiej oraz państwach graniczących z Polską, „Życie Weterynaryjne” 2011, t. 86, nr 4, s. 3307–3310.
W. Cabaj, B. Moskwa, K. Pastusiak i wsp., Włośnica u zwierząt wolno żyjących stałym zagrożeniem zdrowia ludzi w Polsce, „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych” 2005, t. 54, nr 1, s. 95–103.
Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
E. Gołąb, M. Sadkowska-Todys, Współczesne problemy epidemiologii i diagnostyki włośnicy w krajach Unii Europejskiej i w Polsce, „Przegląd Epidemiologiczny” 2003, nr 57, s. 561–570.