Wole tarczycy – przyczyny, objawy, badania

Wole tarczycy to powiększenie gruczołu tarczowego, które może występować z różnych przyczyn. Bywa związane zarówno z nadczynnością, niedoczynnością, jak i prawidłowym funkcjonowaniem tarczycy (eutyreozą). Poznaj główne przyczyny i objawy wola tarczycowego.

Czym jest wole tarczycy?

Wole tarczycowe to termin określający powiększenie tarczycy, gruczołu położonego w przedniej części szyi, który produkuje hormony regulujące metabolizm, wzrost i rozwój organizmu. Wole może występować w różnych formach i z różnymi skutkami dla zdrowia, w zależności od tego, czy tarczyca produkuje za dużo hormonów, za mało czy pozostaje to w normie. Może ono przybierać formę jednolitego powiększenia tarczycy lub zawierać pojedyncze lub liczne guzki (tzw. wole guzowate tarczycy). Zaznaczyć trzeba, że wole tarczycy nie jest chorobą samą w sobie, a jedynie objawem klinicznym.

O wolu tarczycowym mówi się, gdy objętość tarczycy przekracza 18 ml u kobiet lub 25 ml u mężczyzn. Specjaliści Światowej Organizacji Zdrowia dokonali podziału wola tarczycy w zależności od jego rozmiaru na:

• I stopień – tarczyca niewidoczna przy normalnym ustawieniu szyi, możliwa do zaobserwowania po odchyleniu głowy do tyłu;
• II stopień – tarczyca widoczna przy normalnym ustawieniu głowy, wole nie powoduje zmiany bocznych zarysów szyi, zaobserwować można uwypuklenie szyi przy patrzeniu z profilu;
• III stopień – tarczyca bardzo duża, wole widoczne z daleka, powoduje zmianę zarysu szyi i ucisk.

Jakie są typy wola tarczycowego?

Wyróżnia się następujące typy wola tarczycowego pod względem jego budowy:

• wole dyfuzyjne – jednolite powiększenie tarczycy bez wyraźnych guzków;
• wole guzkowe – charakteryzuje się obecnością jednego guzka lub więcej w obrębie tarczycy;
• wole wieloguzkowe – występuje, gdy w tarczycy rozwija się wiele guzków.

Jeśli chodzi o czynność wola, wyróżniono zmiany:

• obojętne – wydzielanie hormonów tarczycy nie ulega większemu zaburzeniu;
• nadczynne – hormony tarczycy wydzielane są w nadmiarze;
• niedoczynne – występuje niedobór hormonów tarczycy.

Istnieje też podział wola tarczycy w zależności od umiejscowienia zmian. Na tej podstawie wyodrębniono:

• wole szyjne – zlokalizowane w obrębie szyi;
• wole zamostkowe – wyczuwalne na szyi, ale schodzi dolną częścią za mostek;
• wole śródpiersiowe – dolną częścią sięga śródpiersia, może znajdować się zarówno w śródpiersiu przednim, jak i tylnym.

Jakie są przyczyny wola tarczycowego?

Niedobór jodu

Niedobór jodu to najczęstsza przyczyna wola tarczycowego. Jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycowych. Jego niedobór prowadzi do zmniejszonej produkcji tych hormonów, co z kolei stymuluje gruczoł tarczowy do nadmiernego wzrostu w próbie zwiększenia ich produkcji.

Choroby autoimmunologiczne

Kolejną częstą przyczyną wola tarczycy są choroby autoimmunologiczne. To schorzenia, w których organizm błędnie postrzega własne komórki jako zagrożenie i atakuje je. Do powstania wola tarczycowego doprowadzić mogą choroba Hashimoto i choroba Gravesa-Basedowa. Pierwsza z nich to najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy, w której układ odpornościowy atakuje tarczycę, co może prowadzić do jej powiększenia. Z kolei choroba Gravesa-Basedowa to najczęstsza przyczyna nadczynności tarczycy, w której przeciwciała stymulują gruczoł do nadmiernej produkcji hormonów tarczycowych i jego powiększenia.

Guzy tarczycy

Wśród możliwych przyczyn wola tarczycy wymienia się guzy. Zmiany te są łagodne (np. adenomy) lub złośliwe (rak tarczycy). Przy czym oba typy mogą prowadzić do powiększenia gruczołu tarczycowego.

Inne przyczyny wola tarczycy

Wzrost poziomu hormonu gonadotropiny kosmówkowej (hCG) podczas ciąży może lekko powiększyć tarczycę. Na rozwój wola narażone są osoby palące tytoń. Substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym mogą wpływać na funkcjonowanie tarczycy i prowadzić do jej powiększenia. Niektóre leki, takie jak lit czy amiodaron, wpływają na funkcjonowanie tarczycy i prowadzą do rozwoju wola.

Wole tarczycy – objawy

Objawy wola tarczycy mogą się różnić w zależności od przyczyny i stopnia powiększenia gruczołu. Do częściej występujących należą:

• • widoczne powiększenie szyi, które może być zauważalne jako obrzmienie, bardziej widoczne podczas połykania;
  • ucisk na okoliczne struktury, z czym wiążą się m.in. problemy z połykaniem, gdy wole uciska przełyk, problemy z oddychaniem, gdy wole uciska tchawicę, chrypka lub zmiany głosu, gdy wole uciska nerwy krtaniowe;
  • objawy związane z funkcją tarczycy:
    • w przypadku nadczynność tarczycy u chorych zaobserwować można zwłaszcza niepokój, nadmierne pocenie się, spadek masy ciała, tachykardię (zbyt intensywną pracę serca, które wykonuje ponad 100 uderzeń na minutę), nietolerancję ciepła;
    • w przypadku niedoczynności tarczycy typowe są takie dolegliwości, jak: zmęczenie, przyrost masy ciała, wrażliwość na zimno, suchość skóry, zaparcia.

W niektórych przypadkach wole tarczycowe nie powoduje żadnych objawów i jest wykrywane przypadkowo podczas badań obrazowych, wykonywanych z innego powodu.

Diagnostyka wola tarczycy

Diagnostyka wola tarczycowego to proces mający na celu określenie przyczyny i charakteru powiększenia gruczołu tarczowego. Obejmuje ona szeroki zakres badań. Rozpoczyna ją wywiad medyczny. Lekarz pyta o objawy, historię medyczną, przypadki chorób tarczycy w rodzinie. Szczególnie istotne są informacje dotyczące objawów niedoczynności lub nadczynności tarczycy, ekspozycji na promieniowanie, niedoborów dietetycznych oraz leków, które pacjent zażywa. Następnie lekarz przeprowadza badanie fizykalne. Bada palpacyjnie tarczycę w celu oceny jej wielkości, konsystencji oraz obecności guzków. Ponadto ocenia obecność ewentualnych oznak nadczynności tarczycy (np. drżenia rąk, tachykardii) lub niedoczynności tarczycy (np. suchości skóry, obrzęków).

Kolejnym etapem diagnostyki wola tarczycy są badania laboratoryjne:

• TSH (hormon tyreotropowy) – to podstawowe badanie służące do oceny funkcji tarczycy. Niski poziom TSH może wskazywać na nadczynność, a wysoki na niedoczynność tarczycy;
• fT4 i ewentualnie fT3 (wolne hormony tarczycowe) – pomagają w dokładniejszej ocenie stanu hormonalnego tarczycy;
• przeciwciała anty-TPO i anty-TG – mogą być zlecane, aby sprawdzić, czy wole jest wynikiem autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, np. choroby Hashimoto.

Badania te możesz wykonać, decydując się na e-Pakiet tarczycowy rozszerzony.

W dalszej kolejności wykonuje się badania obrazowe:

• ultrasonografię tarczycy – to kluczowe badanie w diagnostyce wola. USG pozwala ocenić strukturę tarczycy, obecność guzków, ich echogeniczność, przepływ krwi i inne cechy. USG jest szczególnie przydatne do różnicowania między guzkami stałymi a cystami;
• scyntygrafię tarczycy – wykorzystuje izotopy promieniotwórcze do oceny funkcji guzków. Guzki „zimne” mogą być nieaktywne hormonalnie, podczas gdy guzki „gorące” mogą produkować hormony. Scyntygrafia jest rzadziej stosowana, zazwyczaj w wybranych przypadkach;
• tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny – mogą być zalecone w szczególnych przypadkach, gdy istnieje potrzeba dokładniejszej oceny anatomii tarczycy lub jej stosunku do innych struktur szyi.

Jeśli podczas badań obrazowych zostaną zidentyfikowane guzki o podejrzanych cechach, może zostać zalecona biopsja cienkoigłowa. Polega ona na pobraniu próbki tkanki z guzka za pomocą cienkiej igły. Materiał ten jest następnie badany pod mikroskopem w celu oceny, czy guzek jest łagodny czy złośliwy. W przypadkach gdy wyniki biopsji są niejednoznaczne, a ryzyko raka jest znaczące, mogą być zalecane badania genetyczne materiału z biopsji.

A: dr Olga Dąbska

Bibliografia

1. J. Karpińska, B. Kryszałowicz, A. Błachowicz i wsp., Pierwotne, wtórne i jatrogenne zaburzenia czynności tarczycy, „Choroby Serca i Naczyń” 2007, t. 4, nr 1, s. 48–53.
2. A. Khan, M. Muzaffar, A. Khan i wsp., Thyroid disorders, etiology and prevalence, „Journal of Medical Science” 2002, nr 2, s. 89–94.
3. M. Kochman, H. Jastrzębska, Powiększenie tarczycy, „Medycyna po Dyplomie” 2014, t. 23, nr 10, s. 37–38.
4. A. Szczekilk, P. Gajewski, Interna Szczekilka, Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
5. M.J. Woźniak, B. Matyjaszek-Matuszek, Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu chorób tarczycy, „Lekarz POZ” 2022, nr 5, s. 330–337.