Insulinooporność jest stanem zmniejszonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny. Stwierdza się ją w przypadku, gdy prawidłowe lub podwyższone stężenie insuliny ma osłabiony efekt biologiczny na komórki docelowe. W efekcie nie dochodzi do proporcjonalnego do poziomu insuliny obniżenia stężenia glukozy we krwi. Sprawdź, jakie są skutki insulinooporności i jaką funkcję pełni badanie HOMA-IR w jej rozpoznaniu.
Czym jest insulina? Jakie funkcje pełni w organizmie?
Insulina jest hormonem peptydowym wydzielanym w sposób pulsacyjny przez komórki β wysp Langerhansa w trzustce. Najsilniejszym bodźcem prowadzącym do sekrecji hormonu jest podwyższenie stężenia glukozy we krwi. Na wzmożone wydzielanie insuliny mają także wpływ: pobudzenie nerwu błędnego (w tzw. fazie głowowej jedzenia, kiedy widzi się posiłek, czuje się jego zapach), GLP-1 (hormon jelitowy wydzielany pod wpływem obecności treści pokarmowej w jelicie), wzrost stężenia we krwi aminokwasów, glukagonu, hormonu wzrostu. Wzrost poziomu hormonów kory nadnerczy, somatostatyny oraz adrenaliny (wywołany stresem, wysiłkiem fizycznym) hamuje sekrecję insuliny w trzustce.
Insulina jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych w organizmie człowieka. Jej działanie na komórki obwodowe prowadzi do:
- obniżenia poziomu glukozy we krwi poprzez transportowanie jej cząsteczek z krwiobiegu do komórek,
- wzmożonego wytwarzania glikogenu w wątrobie, zahamowania procesu glikogenolizy (rozkładu glikogenu do cząsteczek glukozy) i glukoneogenezy w tkankach (procesu polegającego na syntezie glukozy),
- zwiększenia syntezy kwasów tłuszczowych w wątrobie, tkance tłuszczowej i gruczołach sutkowych,
- wzmożonej syntezy białek.
Insulinooporność – przyczyny
Insulinooporność jest stanem zmniejszonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny. Stwierdza się ją w przypadku, gdy prawidłowe lub podwyższone stężenie insuliny ma osłabiony efekt biologiczny na komórki docelowe. W efekcie nie dochodzi do proporcjonalnego do poziomu stężenia insuliny obniżenia stężenia glukozy we krwi. Insulinooporność może z czasem prowadzić do wystąpienia cukrzycy typu 2. Uważa się też, iż ma istotny wpływ na zwiększenie ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych (m.in. miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca, zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu).
Przyczyny wystąpienia insulinooporności nie są w pełni poznane. Za główny czynnik ryzyka jej wystąpienia uważa się otyłość brzuszną (obwód talii u kobiet > 89 cm, a u mężczyzn > 102 cm). Duże znaczenie przypisuje się również nieprawidłowej diecie (wysokokalorycznej, bogatej w pokarmy o wysokim indeksie glikemicznym) oraz czynnikom genetycznym. Insulinooporność może wystąpić u osób z zaburzeniami hormonalnymi oraz u kobiet z zespołem policystycznych jajników.
Jakie objawy mogą wskazywać na insulinooporność?
W początkowym etapie insulinooporność nie daje zwykle objawów i można ją stwierdzić jedynie w badaniach laboratoryjnych. Z czasem mogą pojawić się symptomy, które obejmują m.in.:
- zwiększenie masy ciała mimo utrzymywania prawidłowej diety,
- napady głodu kilka godzin po posiłku,
- uczucie senności po spożyciu pokarmu,
- zaburzenia pamięci,
- trudności z koncentracją,
- zmęczenie,
- stany depresyjne,
- zmiany skórne, tzw. rogowacenie ciemne (nadmierną pigmentację skóry z rogowaceniem, szczególnie w okolicy szyi, pach, pachwin, łokci).
Wskaźnik HOMA-IR – co to jest?
HOMA-IR (ang. homeostatic model assesment – insulin resistance), czyli tzw. wskaźnik insulinooporności, służy do oceny wrażliwości tkanek na działanie insuliny. HOMA-IR jest matematycznym algorytmem, badającym zależność pomiędzy stężeniem insuliny i glukozy na czczo we krwi. Wskaźnik insulinooporności jest obliczany ze wzoru:
stężenie insuliny (mIU/L) ⨯ stężenie glukozy na czczo (mmol/L) / 22,5.
W warunkach prawidłowych wartość HOMA-IR wynosi około 1,0. Na insulinooporność wskazuje wynik przekraczający 2,5.
HOMA-IR – jak się przygotować do badania?
Oznaczenie wskaźnika insulinooporności wykonuje się na podstawie wyniku badania stężenia insuliny i glukozy we krwi, pobranej najczęściej z żyły łokciowej. Istotne znaczenie ma prawidłowe przygotowanie do badania, które pozwoli na otrzymanie wiarygodnego wyniku HOMA-IR. Do momentu pobrania krwi pacjent powinien pozostawać na czczo (ostatni posiłek może spożyć najpóźniej o godzinie 18 poprzedniego dnia). Przed wizytą w laboratorium należy też unikać stresu i wysiłku fizycznego. Badanie wykonuje się w godzinach rannych.
Wysoki wskaźnik HOMA-IR – co dalej?
Wynik HOMA-IR przekraczający wartość 2,5 jest wskazaniem do wizyty u endokrynologa lub diabetologa. Po zebraniu dokładnego wywiadu i badaniu przedmiotowym lekarz zadecyduje o wskazaniach do wykonania badań dodatkowych (szczególnie pod kątem obecności cukrzycy lub stanu przedcukrzycowego) oraz o dalszym postępowaniu.
Leczenie insulinooporności powinno obejmować przede wszystkim modyfikację stylu życia. Wprowadzenie diety o dostosowanej do danej osoby kaloryczności, bogatej w warzywa i produkty o niskim indeksie glikemicznym, połączone z regularną aktywnością fizyczną, może znacząco poprawić samopoczucie pacjenta i zmniejszyć insulinooporność. W przypadku niedostatecznego efektu postępowania zachowawczego specjalista może zadecydować o włączeniu leczenia farmakologicznego.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Musiałowska D., Insulinooporność. Zdrowa dieta i zdrowe życie, Wydawnictwo Feeria, Łódź 2020.
- Horakova D. i in., Optimal Homeostasis Model Assessment of Insulin Resistance (HOMA-IR) Cut-Offs: A Cross-Sectional Study in the Czech Population, “Medicina” 2019, dostęp online: czerwiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6571793/.
- Wilcox G., Insulin and Insulin Resistance, “The Clinical Biochemist Reviews” 2005, dostęp online: czerwiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1204764/.
