Cholesterol – normy, interpretacja wyniku, funkcje w organizmie

Cholesterol jest lipidem niezbędnym do zachowania wielu procesów metabolicznych i biochemicznych organizmu. Wyróżniamy dwie frakcje cholesterolu. Co wpływa na ich poziom? Jaki związek ma wysoki cholesterol z masą ciała?

Cholesterol – co oznacza ten parametr?

Cholesterol, zapisywany jako parametr CHOL, to substancja chemiczna, zaliczana do lipidów. W ludzkim organizmie występuje we krwi, w osoczu i w tkankach narządów. Powstaje na skutek reakcji enzymatycznych, zachodzących w jelitach i w wątrobie, np. w procesie wydzielania wątrobowej żółci. Natomiast w większej części cholesterol dostarczany jest do organizmu wraz z pokarmem. Cholesterol jest nierozpuszczalny w wodzie, dlatego wchłania się dopiero w jelicie cienkim. Ciekawostką jest, że około 23% magazynowanego cholesterolu kumuluje się w mózgu [1].

Czym jest cholesterol HDL i LDL?

Cholesterol całkowity (ogólny) dzielimy na dwie frakcje – LDL i HDL. Co oznaczają poszczególne części cholesterolu? 

• Cholesterol LDL to tzw. zły cholesterol. Ma formę wielkocząsteczkową i jest odpowiedzialny za transport cholesterolu z wątroby do komórek organizmu (narządów, mięśni, tętnic, żył). Nie ulega procesowi metabolizowania, co prowadzi do odkładania się jego cząstek, np. w tętnicach. 

• Cholesterol HDL to tzw. dobry cholesterol. Jest odpowiedzialny za transport cholesterolu z tkanek do wątroby, gdzie zostaje on poddany metabolizmowi, czego efektem jest m.in. przemiana tłuszczu w energię.

Funkcje cholesterolu w organizmie

Cholesterol jest substancją tłuszczową, niezbędną do życia i rozwoju. Zapotrzebowanie na niego ma początek już na etapie rozwoju embrionalnego. W pierwszych tygodniach życia zarodka cholesterol matczyny dostarczany jest przez błony pęcherzyka żółtkowego. Substancja jest niezbędna do rozwoju genów, organów i receptorów. W późniejszym okresie ciąży cholesterol matki przekazywany jest przez łożysko. Połączenie to sprawia, że ewentualne zaburzenia gospodarki cholesterolu matki wpływają na powstanie zaburzeń genetycznych u dziecka i rozwój wad wrodzonych. 

Po urodzeniu podstawową funkcją cholesterolu jest regulacja płynności i formowanie błon komórkowych. Cholesterol otacza błony, zapewniając im spójność i nieprzepuszczalność. Pełni także funkcję prekursora hormonów steroidowych (męskich i żeńskich), produkowanych m.in. przez korę nadnerczy. Substancja jest niezbędna do zachowania prawidłowych procesów syntezy witaminy D3. Docierające do skóry promienie UVB są m.in. przez cholesterol przekształcane w witaminę D, która następnie przekazywana jest do krwiobiegu. Cholesterol chroni ponadto skórę przed wysychaniem i nadmierną utratą wody. Obecność cholesterolu w mózgu wpływa na funkcjonowanie komórek nerwowych i przekaźnictwo neuronów. 

Cholesterol całkowity, HDL, LDL – normy parametrów

Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego poziom cholesterolu ogólnego (całkowitego) we krwi powinien wynosić <190 mg/dl (5 mmol/L). W przypadku frakcji HDL normy wynoszą <48 mg dl (1,2 mmol/L) u kobiet i <40 mg/dl (1,0 mmol/L) u mężczyzn [2]. Natomiast dla frakcji LDL przyjmuje się trzy wartości, które określają poziom ryzyka chorób warunkowanych stężeniem cholesterolu. Normy dla LDL rozkładają się następująco: 

• <70 mg/dl – ryzyko bardzo duże; 
• <100 mg/dl – ryzyko duże lub umiarkowane (zależy od pozostałych parametrów lipidogramu); 
• <115 mg/dl – ryzyko małe [3]. 

Interpretacji wyników powinien dokonać lekarz na podstawie pozostałych parametrów krwi. W analizie stężenia cholesterolu u danego pacjenta są bardzo ważne również informacje dotyczące przyjmowanych leków i chorób przewlekłych. Rekomendowane normy dotyczą osób zdrowych, natomiast w przypadku pacjentów, np. chorujących na cukrzycę typu 2., dopuszczalne są inne indywidualne normy.

Wskazania do badania cholesterolu

Cholesterol jest substancją, która pełni w organizmie wiele ważnych i użytecznych funkcji, jednak w nadmiarze prowadzi on do zaburzeń metabolicznych i poważnie zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób. Pomiar stężenia cholesterolu całkowitego wchodzi w skład badań profilaktycznych, które należy wykonać przynajmniej raz w roku. Umożliwia to wczesne wykrycie zaburzeń stężenia cholesterolu i podjęcie działań w celu zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób i ich powikłań. U pacjentów z grupy ryzyka regularne badanie umożliwia kontrolę schorzenia i podjęcie działań, skutecznie ograniczających postępowanie choroby. 

Do bezwzględnych wskazań pomiaru cholesterolu całkowitego i jego frakcji należą: cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, choroby sercowo-naczyniowe, reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczyca, toczeń rumieniowaty, przewlekłe choroby nerek, otyłość i nadwaga. Wskazaniem do kontrolnych badań poziomu cholesterolu jest również nałóg palenia papierosów. 

Co oznacza niski cholesterol?

Niski poziom cholesterolu frakcji HDL określany jest jako hipolipidemia. To zaburzenie, które może mieć podłoże genetyczne (pierwotne) lub wtórne. Bardzo często zbyt niski poziom cholesterolu jest skutkiem nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Najczęstszym błędem jest spożywanie pokarmów warunkujących wzrost tzw. złego cholesterolu (LDL) i jednocześnie prowadzących do niedoboru frakcji HDL. Niski poziom cholesterolu może być również skutkiem długotrwałego przyjmowania niektórych leków, szczególnie statyn, leków hormonalnych i retinoidów. Ponadto bardzo niskie stężenia frakcji HDL oznaczane są w przebiegu nadczynności tarczycy, chorób wątroby czy nawracających infekcji. 

Co oznacza wysoki cholesterol?

Stan wysokiego poziomu cholesterolu, głównie frakcji LDL, określany jest hipercholesterolemią. Szacuje się, że zaburzenie występuje aż u około 60% dorosłych Polaków [4]. Wskazuje się na dwie główne przyczyny hipercholesterolemii: pierwotną i wtórną. Zaburzenie pierwotne ma podłoże genetyczne, rozwija się na skutek chorób przewlekłych (m.in. nerek i wątroby) lub działania czynników hormonalnych (m.in. nieleczonej lub nieustabilizowanej niedoczynności tarczycy). Natomiast hipercholesterolemia wtórna jest determinowana przez zaburzenia metaboliczne (otyłość i nadwagę) i przez wiele składowych stylu życia, przede wszystkim przez niewłaściwe nawyki żywieniowe (szczególnie skutkujące długotrwałymi niedoborami omega-3), palenie papierosów, unikanie aktywności fizycznej. Hipercholesterolemia może być też konsekwencją dny moczanowej, u której podłoża również leży niewłaściwa dieta. 

Wysoki cholesterol a masa ciała – jaki mają ze sobą związek?

Zwiększone stężenie cholesterolu w osoczu nie zawsze jest skutkiem nadmiernej masy ciała. Hipercholesterolemia jest wykrywana również u osób z prawidłową masą ciała, a nawet bardzo u szczupłych. W takich przypadkach kluczowe jest więc ustalenie przyczyny zwiększonego stężenia cholesterolu. Wśród potencjalnych czynników wskazuje się m.in. na niedoczynność tarczycy, choroby wątroby lub nerek, przewlekłe stosowanie niektórych leków, a także hipercholesterolemię pierwotną, wynikającą z mutacji genów. 

Bibliografia

1. M. Użarowska, M. Surman, M. Janik, Dwie twarze cholesterolu: znaczenie fizjologiczne i udział w patogenezie wybranych schorzeń, „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych” 2018, 67(2), s. 375–390.
2. D. Włodarek, Mechanizm działania fitosteroli w obniżaniu poziomu cholesterolu we krwi, „Rocznik PZH” 2007, 58(1), s. 47–51.
3. G. Sygitowicz, K.J. Filipiak, D. Sitkiewicz, Czy nie-HDL cholesterol lepiej niż cholesterol frakcji LDL odzwierciedla ryzyko sercowo-naczyniowe?, „Folia Cardiologica” 2018, 13(5), s. 435–441.
4. M. Włochal, M. Grzymisławski, Hiperlipidemie wtórne – patogeneza i leczenie, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2016, 7(2), s. 69–78.

Oceń artykuł