Wysoki poziom ferrytyny a działanie tarczycy

Poziom ferrytyny i działanie tarczycy w pewnym stopniu zależą od siebie nawzajem. Z tego powodu zaburzenia pracy gruczołu tarczowego niekiedy prowadzą do zmiany stężenia tego białka we krwi. Wysoki poziom ferrytyny może towarzyszyć zarówno nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy. Do podwyższenia stężenia tego białka w przebiegu chorób gruczołu tarczowego dochodzi w różnych, nie do końca poznanych, mechanizmach. Dowiedz się więcej, jakie są funkcje ferrytyny i jak zmienia się jej poziom pod wpływem zaburzeń pracy tarczycy.

Czym jest ferrytyna?

W organizmie dorosłej osoby znajduje się około 1–1,5 g ferrytyny. Należy ona do układu białek, które biorą udział w gospodarce żelaza w organizmie. Odpowiada za magazynowanie jonów tego pierwiastka, dlatego znajduje się m.in. w wątrobie, w śledzionie i w szpiku kostnym. W mniejszych ilościach ferrytyna znajduje się niemal we wszystkich komórkach, np. w łożysku, w nabłonku jelita i w płynach ustrojowych, w tym także we krwi. Badania laboratoryjne pozwalają na określenie poziomu tego białka w osoczu. Jej stężenie we krwi pośrednio wskazuje na zawartość pierwiastka w organizmie. Szacuje się, że 1 mikrogram ferrytyny w 1 litrze krwi odpowiada około 8 miligramom żelaza w puli rezerwowej.

Ferrytyna jest tzw. białkiem ostrej fazy, co oznacza, że jej wysoki poziom może sugerować obecność stanu zapalnego. Taka sytuacja występuje w przebiegu np. chorób autoimmunologicznych, zaburzeń metabolicznych i nowotworów. 

Jak wygląda badanie poziomu ferrytyny?

Stężenie ferrytyny jest oznaczane w surowicy krwi za pomocą metod immunochemicznych. Warto odpowiednio przygotować się do badania, aby jego wyniki były wiarygodne. Krew powinna zostać pobrana rano między godziną 7 a 10. Ważne, by pacjent pozostawał wówczas na czczo. Zaleca się, by spożyć ostatni posiłek nie później niż do godziny 18 poprzedniego dnia.

Wartości referencyjne w badaniu poziomu ferrytyny we krwi pozwalają na określenie, jakie stężenie tego białka w osoczu odpowiada prawidłowej ilości żelaza w organizmie.

Właściwy poziom ferrytyny mieści się w przedziałach:

• 10–200 mikrogramów/l (średnio 35 mikrogramów/l) u kobiet;
• 15–400 mikrogramów/l (średnio 90 mikrogramów/l) u mężczyzn.

Jakie jest działanie tarczycy?

Tarczyca jest gruczołem i pełni niezwykle ważną funkcję w przemianach metabolicznych organizmu. Znajduje się w dolnej części szyi i składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią. Komórki tarczycy tworzą pęcherzyki wypełnione koloidem, który magazynuje hormony tarczycowe. 

Tarczyca pośrednio reguluje metabolizm wielu narządów i układów. Produkuje ona hormony – trijodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4). Powstają w komórkach pęcherzykowych gruczołu, a następnie przechodzą do wnętrza struktury, czyli koloidu. Gruczoł może działać prawidłowo, tylko jeśli w organizmie znajduje się odpowiednia ilość jodu. Hormony tarczycy powstają bowiem na skutek przyłączania tego pierwiastka do białka. Dlatego niedobór lub nadmiar jodu, np. z powodu stosowania niezbilansowanej diety, może poważnie zaburzać wytwarzanie T3 i T4.

Jak wygląda regulacja pracy tarczycy?

Tarczyca za pomocą T3 i T4 pośrednio kontroluje procesy metaboliczne w różnych narządach. Decyduje o przebiegu wielu kluczowych przemian cukrów, tłuszczów i białek, dlatego poziom jej hormonów musi być właściwie regulowany. Komórki pęcherzykowe tarczycy wytwarzają i uwalniają T3 i T4 do krwi w zależności od poziomu tyreotropiny (TSH), która powstaje w przysadce mózgowej. Cały proces kontroluje podwzgórze za pomocą tyreoliberyny (TRH). Wszystkie hormony w tej osi pozostają w równowadze, ponieważ wzajemnie regulują swoje stężenie.

Kiedy zwiększa się zapotrzebowanie na hormony tarczycowe w organizmie, gruczoł uwalnia do krwi przede wszystkim T4. Jest ono postacią przejściową, która łączy się z białkami transportowymi. Dzięki temu może krążyć we krwi przez dłuższy czas i w ten sposób tworzy łatwo dostępny zapas hormonu w organizmie.

T3 jest aktywną postacią hormonu. W największym stopniu decyduje o przebiegu procesów metabolicznych. Powstaje po odłączeniu jodu od cząsteczki T4. Proces ten zachodzi bezpośrednio w narządach, gdzie hormon wypełnia swoje zadanie.

Jak poziom ferrytyny zależy od działania tarczycy?

Zaburzeniom pracy tarczycy może towarzyszyć zarówno podwyższenie, jak i obniżenie poziomu ferrytyny w osoczu. Hormony tarczycy mogą bowiem wpływać na gospodarkę żelaza w organizmie. Dodatkowo proces zapalny, który toczy się w gruczole, przebiega zwykle z podwyższeniem wartości wykładników zapalenia we krwi, w tym także „białek ostrej fazy”.

Wysoki poziom ferrytyny a praca tarczycy

Podwyższony poziom ferrytyny w surowicy krwi może towarzyszyć zaburzeniom pracy tarczycy w kilku mechanizmach. Wysokie stężenie tego białka pojawia się m.in. w przebiegu:

• zapaleń tarczycy o różnym pochodzeniu przebiegających w sposób ostry i podostry, np. autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, czyli choroby Hashimoto w fazie ostrej – to proces zapalny, który rozwija się w tarczycy i prowadzi do podwyższenia jego wykładników, w tym także „białek ostrej fazy”, do których należy ferrytyna;
• choroby Gravesa-Basedowa, mimo że nie poznano dokładnego mechanizmu takiej reakcji.

Niski poziom ferrytyny a praca tarczycy

Metabolizm żelaza w organizmie i praca tarczycy regulują nawzajem swoje funkcje. Z tego powodu obniżenie sprawności jednego z tych mechanizmów często wiąże się z zaburzeniem działania drugiego z nich. W związku z tym:

• niedobory żelaza i związane z nimi niskie wartości ferrytyny mogą prowadzić do pogorszenia pracy tarczycy i spadku poziomu wydzielanych przez ten gruczoł hormonów, czyli jej niedoczynności;
• w przebiegu chorób gruczołu tarczowego, np. jego niedoczynności, dochodzi do obniżenia stężenia ferrytyny we krwi, mimo że nie poznano dokładnego mechanizmu tej reakcji.

Jakie zaburzenia pracy tarczycy mogą wpływać na podwyższenie poziomu ferrytyny?

Wysoki poziom ferrytyny może towarzyszyć zarówno nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy. Podwyższony poziom tego białka pojawia się m.in. na skutek procesu zapalnego czy zaburzeń metabolizmu żelaza w organizmie.

Jak przebiega choroba Gravesa-Basedowa?

Nadczynność tarczycy, czyli nadmiar hormonów tarczycy, najczęściej rozwija się w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa. We krwi chorego obecne są wówczas przeciwciała, które łączą się z receptorami dla TSH na komórkach gruczołu. W ten sposób składniki układu odpornościowego długotrwale pobudzają pracę tarczycy. W efekcie dochodzi do zwiększonego wytwarzania T3 i T4.

Nadmiar hormonów tarczycowych przyspiesza przemiany metaboliczne w organizmie. Towarzyszy temu zwykle charakterystyczny zespół objawów, m.in.:

• trudności w skupieniu uwagi, nerwowość, niepokój i drażliwość;
• bezsenność;
• wytrzeszcz gałek ocznych;
• duszność;
• zaczerwienienie skóry;
• zwiększona potliwość;
• kołatania serca i wzrost ciśnienia tętniczego krwi;
• biegunka;
• zmniejszenie masy ciała pomimo dużego apetytu.

W badaniach laboratoryjnych nadmiar hormonów tarczycy można ocenić za pomocą określenia:

• poziomu TSH, które może być niskie; 
• stężenia fT3 i fT4 – zwykle przekraczają normę (w postaci jawnej) lub pozostają prawidłowe (w postaci subklinicznej).

Jak przebiega choroba Hashimoto?

Niedobór T4 i T3 to składowe niedoczynności tarczycy. Niskie stężenia hormonów tarczycowych wiążą się z uogólnionym spowolnieniem procesów metabolicznych.

Współcześnie niedoczynność tarczycy ma zwykle podłoże autoimmunologiczne. Rozwija się w przebiegu autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, czyli choroby Hashimoto. Z kolei dawniej najważniejszą przyczyną niedoczynności tarczycy był niedobór jodu. Deficyt tego pierwiastka w diecie hamował wytwarzanie hormonów T3 i T4, co prowadziło do rozwoju charakterystycznego wola.

Niedoczynność tarczycy i spowolnienie przemian metabolicznych wiążą się z występowaniem zespołu objawów, takich jak:

• senność, przewlekłe zmęczenie i osłabienie;
• zaburzenia pamięci i trudności w skupieniu uwagi;
• zwiększenie masy ciała pomimo utrzymywania stałej diety;
• obrzęk śluzowaty;
• blada, sucha skóra;
• zaparcia;
• szybkie marznięcie;
• zwolnienie rytmu serca i obniżenie ciśnienia tętniczego krwi.

W badaniach laboratoryjnych u pacjentów z niedoczynnością tarczycy: stężenie TSH we krwi jest podwyższone, a poziom fT3 i fT4 bywa obniżony lub prawidłowy.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s.1274–1309, 1680–1683.U. Demkow i in., Diagnostyka laboratoryjna, Oficyna Wydawnicza Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Warszawa 2015, s. 48–54.
2. D.R. Ferrier, Biochemia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 465–467, 469–470.
3. S. Fischli i in., Iron metabolism in patients with Graves’ hyperthyroidism, „Clinical Endocrinology” 2017, nr 87, s. 609–616.
4. V. Kumar i in., Robbins Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 880–895.
5. I.B. Pedersen, P. Lauberg, Biochemical Hyperthyroidism in a Newborn Baby Caused by Assay Interaction from Biotin Intake, „European Thyroid Journal” 2016; nr 5, s. 212–215.
6. A. Reh, J. Grifo, A. Danoff, What is a normal thyroid-stimulating hormone (TSH) level? Effects of stricter TSH thresholds on pregnancy outcomes after in vitro fertilization, „Fertility and Sterility” 2010, t. 94, nr7, s. 2920–2922.

---