Wysokie ciśnienie krwi – objawy, diagnostyka i rola badań krwi

Nadciśnienie tętnicze często rozwija się bezobjawowo, ale może prowadzić do groźnych powikłań. Dowiedz się, jakie objawy mogą świadczyć o wysokim ciśnieniu i dlaczego badania krwi są ważnym elementem diagnostyki.

Czym jest wysokie ciśnienie krwi (nadciśnienie tętnicze)?

Wysokie ciśnienie krwi, nazywane również nadciśnieniem tętniczym, to przewlekłe schorzenie układu krążenia, które charakteryzuje się podwyższonym ciśnieniem krwi w tętnicach. Oznacza to, że serce musi pracować ciężej, aby pompować krew do całego organizmu, co z czasem prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych i narządów wewnętrznych. Może to wywołać poważne powikłania: zawał serca, udar mózgu, niewydolność serca, choroby nerek czy utratę wzroku.

Jakie są normy ciśnienia krwi? 

Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego według najnowszych wytycznych Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (ESH, European Society of Hypertension):

• Optymalne ciśnienie: poniżej 120/80 mmHg.
• Ciśnienie prawidłowe: 120–129 lub 80–84 mmHg.
• Ciśnienie wysokie prawidłowe: 130–139 lub 85–89 mmHg.
• Nadciśnienie 1. stopnia: 140–159 lub 90–99 mmHg.
• Nadciśnienie 2. stopnia: 160–179 lub 100–109 mmHg.
• Nadciśnienie 3. stopnia: ≥180 lub ≥110 mmHg.
• Izolowane nadciśnienie skurczowe: ≥140 i <90 mmHg.
• Izolowane nadciśnienie rozkurczowe: <140 i ≥90 mmHg [1].

Objawy wysokiego ciśnienia krwi

Nadciśnienie często rozwija się bezobjawowo, dlatego bywa nazywane cichym zabójcą. Niepokojące objawy możesz zauważyć, dopiero gdy choroba jest w zaawansowanym stadium lub wartości ciśnienia są bardzo wysokie. 

Najczęstsze objawy nadciśnienia:

• Ból głowy – możesz go odczuwać w tylnej części głowy, szczególnie rano. Może być tępy, uciskający lub pulsujący.
• Zawroty głowy – dają uczucie niestabilności, oszołomienia, a czasem omdlenia.
• Kołatanie serca – odczuwasz przyspieszone bicie serca lub masz wrażenie jego trzepotania w klatce piersiowej.
• Problemy ze wzrokiem – możesz widzieć podwójnie lub mieć mroczki przed oczami.
• Duszność – będziesz ją odczuwać przede wszystkim po wysiłku fizycznym lub w nocy, co może być związane z obciążeniem serca.
• Krwawienia z nosa – występują rzadko, ale mogą być wynikiem znacznie podwyższonego ciśnienia krwi.
• Uczucie zmęczenia i osłabienia – jesteś chronicznie zmęczony i nie masz energii, nawet przy niewielkiej aktywności.
• Ból w klatce piersiowej – nie bagatelizuj tego objawu. Może wskazywać na zawał serca. 

Diagnostyka nadciśnienia

Elementem profilaktyki i diagnostyki nadciśnienia tętniczego jest regularne monitorowanie ciśnienia krwi w domu i u lekarza. To szczególnie ważne, jeśli masz cukrzycę, nadwagę, choroby serca w rodzinie lub palisz papierosy.

Pamiętaj:

• Pomiary wykonuj o tej samej porze dnia, np. rano przed śniadaniem i wieczorem przed snem.
• Unikaj wysiłku fizycznego, kawy i palenia papierosów na co najmniej 30 minut przed pomiarem.
• Pomiary wykonuj w pozycji siedzącej, z ręką podpartą na wysokości serca.

Kiedy zauważysz nieprawidłowości, skontaktuj się z lekarzem pierwszego kontaktu. Weź ze sobą wyniki pomiaru ciśnienia krwi. Specjalista oceni je i być może rozszerzy diagnostykę o tzw. holter ciśnieniowy, czyli całodobowy pomiar ciśnienia.

Rola badań krwi w diagnostyce nadciśnienia

W diagnostyce nadciśnienia tętniczego ważne są badania krwi. Pomagają nie tylko w rozpoznaniu przyczyn choroby, ale także w ocenie stanu narządów wewnętrznych. Wtórne nadciśnienie może być spowodowane chorobami nerek, zaburzeniami hormonalnymi (np. nadczynnością tarczycy, hiperaldosteronizmem) czy zaburzeniami elektrolitowymi. Badania krwi pomogą wskazać te schorzenia i wdrożyć leczenie.

Morfologia krwi

Umożliwia ocenę ogólnego stanu zdrowia. Pomaga wykryć zaburzenia, m.in. niedokrwistość, która może być związana z chorobami nerek.

Lipidogram

Według najnowszych wytycznych rutynowo wykonywany profil lipidowy obejmuje oznaczenie lub wyliczenie stężenia:

• cholesterolu całkowitego (TC),
• cholesterolu lipoprotein o dużej gęstości (HDL-C),
• cholesterolu lipoprotein o małej gęstości (LDL-C) – jest najważniejszym wskaźnikiem zarówno w rozpoznawaniu i monitorowaniu zaburzeń lipidowych, jak i w ocenie ryzyka wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych oraz skuteczności ich leczenia,
• triglicerydów (TG),
• cholesterolu nie-HDL (nie-HDL-C) [2].

Lipidogram pomaga oszacować ryzyko miażdżycy, która jest jedną z głównych przyczyn nadciśnienia pierwotnego.

Badanie wykonujesz na czczo. Ostatni posiłek powinieneś zjeść nie później niż o godzinie 18:00 poprzedniego dnia. Krew do badania najlepiej pobrać w godzinach 7:00–10:00. Przez kilka dni przed badaniem warto stosować stałą dietę, aby wyniki były jak najbardziej miarodajne. Wynik otrzymasz po jednym dniu, jednak nie interpretuj ich na własną rękę. 

Kreatynina i mocznik

Pozwalają na ocenę funkcji nerek, które odgrywają kluczową rolę w regulacji ciśnienia krwi. Zwiększone wartości mogą wskazywać na uszkodzenie nerek lub ich niewydolność.

Glukoza we krwi

Służy do wykrycia cukrzycy, która jest jednym z najczęstszych czynników ryzyka nadciśnienia tętniczego. Regularna kontrola poziomu cukru pozwala zapobiegać powikłaniom metabolicznym.

Elektrolity (sód, potas, wapń)

Ich zaburzenia mogą wskazywać na wtórne przyczyny nadciśnienia, m.in. hiperaldosteronizm (nadmierną produkcją hormonu zwanego aldosteronem przez nadnercza) czy choroby nadnerczy. Wysoki poziom sodu i niski poziom potasu są częstymi objawami zaburzeń hormonalnych wpływających na ciśnienie.

Czynniki ryzyka nadciśnienia tętniczego

Rozwój nadciśnienia tętniczego może być spowodowany wieloma czynnikami, które często wzajemnie się uzupełniają. Istotne w tym zakresie są: styl życia, czynniki genetyczne i choroby współistniejące. 

Na rozwój nadciśnienia tętniczego wpływają:

• Brak aktywności fizycznej. Jeśli prowadzisz siedzący tryb życia, układ sercowo-naczyniowy jest słabszy i rośnie ryzyko nadciśnienia.
• Nadmiar soli w diecie prowadzi do zatrzymywania wody w organizmie, co podnosi ciśnienie krwi.
• Niezdrowe nawyki żywieniowe, zwłaszcza spożywanie przetworzonych produktów, tłustych potraw i nadmiaru cukru sprzyjają rozwojowi nadciśnienia.
• Nadciśnienie często występuje rodzinnie. Jeśli w rodzinie bliscy krewni zmagają się z wysokim ciśnieniem, ryzyko jego rozwoju u Ciebie również jest zwiększone.
• Długotrwały stres powoduje zwiększoną produkcję hormonów, takich jak adrenalina i kortyzol, które podnoszą ciśnienie krwi.
• Nałogi, takie jak palenie papierosów, nadmierne spożywanie alkoholu czy jedzenie „na pocieszenie”, mogą dodatkowo zwiększać ryzyko nadciśnienia.
• Nadmierna masa ciała obciąża serce.
• Podwyższony poziom cukru we krwi uszkadza naczynia krwionośne, co może prowadzić do nadciśnienia.

Jak dbać o zdrowie przy nadciśnieniu?

Prawidłowe zarządzanie nadciśnieniem tętniczym wymaga wprowadzenia zmian w stylu życia oraz systematycznej profilaktyki. Odpowiednie nawyki mogą znacząco obniżyć ciśnienie krwi, poprawić stan zdrowia i zmniejszyć ryzyko powikłań:

• Stosuj dietę DASH (dietary approaches to stop hypertension), która została opracowana specjalnie z myślą o osobach z nadciśnieniem. Opiera się na spożywaniu warzyw i owoców, niskotłuszczowych produktów mlecznych, chudego mięsa, ryb, pełnoziarnistych produktów zbożowych, orzechów i nasion. Zawiera ograniczoną ilość tłuszczów nasyconych, cukru i soli, co wspomaga regulację ciśnienia krwi.
• Bądź aktywny fizycznie. Możesz spacerować, jeździć na rowerze, pływać lub uprawiać jogę. Ważne, by ćwiczyć co najmniej 30 minut przez większość dni w tygodniu. Ruch pomaga wzmocnić serce i poprawia krążenie.
• Ogranicz spożycie soli do maksymalnie 5 g dziennie (około jednej łyżeczki). Zwracaj też uwagę na zawartość soli w produktach przetworzonych, takich jak wędliny, fast foody czy gotowe dania.
• Unikaj alkoholu. Jego nadmierne spożycie podnosi ciśnienie krwi i może osłabiać działanie leków.

Rola profilaktyki i regularnych badań kontrolnych

• Wykonuj systematyczne pomiary ciśnienia. Wyniki zapisuj i pokaż lekarzowi na wizycie kontrolnej. 
• Regularnie wykonuj badania krwi. Sprawdzaj poziom cholesterolu, glukozy i funkcji nerek, co umożliwi ocenę ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych.
• Poszerzaj swoją wiedzę na temat nadciśnienia tętniczego. Świadomość ryzyka związanego z tą chorobą i wiedza o zdrowym stylu życia pomogą Ci w utrzymaniu lepszego zdrowia na co dzień.

Jeśli zauważysz u siebie niepokojące objawy, takie jak uporczywy ból głowy, zawroty głowy, kołatanie serca czy duszność, nie zwlekaj z wizytą u lekarza. Również w przypadku powtarzających się wysokich wartości ciśnienia krwi podczas pomiarów domowych skonsultuj się z lekarzem w celu dalszej diagnostyki i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Autor: Agnieszka Gotówka

Bibliografia

1. A. Tykarski, K.J. Fipiak, M. Rajzer, Zalecenia ESH 2023 dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym. Próba komentarza na temat zmian w stosunku do zaleceń ESH/ESC 2018 i różnic w porównaniu z zaleceniami PTNT 2019, „Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce” 2023, nr 9(2), s. 45–84.
2. B. Solnica i in., Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej i Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego dotyczące diagnostyki laboratoryjnej zaburzeń gospodarki lipidowej. 2024, „Diagnostyka Laboratoryjna” 2024, nr 60(1), s. 1–24.

---