Zaburzenia równowagi i zawroty głowy – jakie są ich przyczyny?

Zawroty głowy i zaburzenia równowagi są powszechnie zgłaszanymi dolegliwościami i występują u około 30% dorosłych. Wyraźnie częściej cierpią na nie kobiety i osoby w podeszłym wieku. Może być to związane z gwałtowną zmianą pozycji, zaburzeniami hormonalnymi, problemami z błędnikiem, a także z innymi schorzeniami. Kiedy zaburzenia równowagi powinny niepokoić?

Uczucie wirowania i niestabilności, szumy w uszach oraz zaburzenia wzroku to częste objawy zaburzenia równowagi. Pojawiają się nagle, gdy gwałtownie zmieniasz pozycję, na przykład szybko wstając z krzesła. Jeśli jednak występują często i zaczynają cię niepokoić, udaj się do lekarza w celu przeprowadzenia diagnostyki.

Jak powstają zaburzenia równowagi?

Na układ równowagi składa się kilka narządów zmysłów: układ błędnikowy (przedsionkowy), narząd wzroku, zmysł czucia głębokiego, zlokalizowanego we włóknach mięśniowych, ścięgnach, więzadłach i torebkach stawowych. Z tych różnorodnych układów organizm wysyła informacje do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie impulsy pobudzające są przesyłane do mięśni, co powoduje stabilizację spojrzenia oraz zachowanie równowagi w położeniu głowy i ciała.

Zaburzenie równowagi to inaczej uczucie niestabilności, zachwiania i nieprawidłowego położenia w przestrzeni. Czasami osoby odczuwające zawroty głowy mają wrażenie wirowania otoczenia i własnego ciała oraz tracą przejrzystą widoczność. Innym razem wiąże się to z odczuciem zapadania, chwiania, kołysania lub unoszenia. Zaburzenie równowagi występuje głównie w obrębie głowy, ale objawia się także szumem w uszach, osłabieniem oraz nudnościami.

Zaburzenia równowagi – przyczyny

Zaburzenia równowagi i zawroty głowy są częstym objawem, choć niezdiagnozowanym do końca. W rozmowach z lekarzem pacjent powinien się zastanowić, jak zawroty głowy wyglądają: jaka jest ich intensywność, jak często występują, czy objaw jest pojedynczy, czy łączy się z innymi objawami (np. bólem ucha, bólem głowy, wymiotami, drętwieniem kończyn).

Przyczyn zawrotów głowy może być naprawdę wiele. Najczęstsze powody to:

• schorzenia związane z ośrodkowym układem nerwowym, np.: choroba Parkinsona, udar mózgu, migrena, padaczka,
• zaburzenia w obrębie narządu zmysłu: wzroku, słuchu, zaburzenia czucia głębokiego,
• choroby laryngologiczne, problemy z błędnikiem: choroby ucha zewnętrznego (ciało obce, woszczyna), choroby ucha środkowego (zapalenie trąbki słuchowej), choroby ucha wewnętrznego (choroba Meniere’a), choroba lokomocyjna,
• przyjmowanie niektórych leków,
• choroby ogólnoustrojowe, takie jak: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia hormonalne, cukrzyca, choroby serca, 
• zaburzenia psychiczne, zespoły lękowe, depresja,
• zaburzenia elektrolitowe,
• niedobory witamin i niektórych składników mineralnych,
• anemia,
• borelioza,
• nadużywanie alkoholu.

Zaburzenia równowagi występują także u osób z niewydolnością krążenia oraz z guzami mózgu. Dolegliwości pojawiają się często u kobiet w okresie menopauzy, wiążą się z naturalnym starzeniem się organizmu. Zawroty głowy podczas schylania się, zmiany pozycji lub nawet w przypadkowych momentach, pojawiające się cyklicznie albo zwiększające intensywność, zawsze powinny być powodem do konsultacji lekarskiej.

Zaburzenia równowagi – diagnostyka

Jeśli zawroty głowy pojawiają się rzadko i chwilowo oraz nie towarzyszą im żadne dodatkowe objawy, nie powinny niepokoić. Jeśli jednak obserwujesz nudności, wymioty, zaburzenia wzroku lub słuchu, konieczna jest wizyta u lekarza. Przyczyn zaburzenia równowagi jest tak wiele, że lekarz musi przeprowadzić dokładny wywiad i diagnostykę, aby postawić trafne rozpoznanie. W trakcie wywiadu powinien dokładnie ustalić, kiedy i w jakich sytuacjach zawroty się nasilają i czy utrzymują się po zamknięciu oczu. Lekarz zmierzy ciśnienie oraz sprawdzi, czy występuje oczopląs, który może zwiastować uszkodzenie błędnika. W celu dokładnej diagnostyki należy udać się zarówno do laryngologa, jak i do neurologa. 

W trakcie wywiadu lekarz powinien sprawdzić dotychczasową historię chorób i zapytać pacjenta o rodzaj przyjmowanych leków. Niektóre medykamenty mogą być przyczyną chwilowej utraty równowagi lub powodować nudności. Takimi środkami są na przykład leki hormonalne, na nadciśnienie lub antydepresanty.

W razie wystąpienia zawrotów głowy, którym towarzyszą dodatkowe niepokojące objawy, należy wykonać badania diagnostyczne w kierunku stwardnienia rozsianego lub obecności guza. Jeśli jednak występuje podejrzenie epilepsji, lekarz zleca EEG, czyli badanie elektroencefalograficzne. W trakcie diagnostyki zawrotów głowy bardzo pomocna jest tzw. próba Romberga. Badanie to polega na ustawieniu chorego w pozycji stojącej ze złączonymi stopami, zamkniętymi oczami, a rękami wyprostowanymi i wyciągniętymi przed siebie. Jeśli pacjent nie jest w stanie stać w tej pozycji, oznacza to, że doszło do uszkodzenia układu nerwowego lub występuje zmiana w jego obrębie.

Zawsze warto wykonać podstawową morfologię krwi. Przyczyna zaburzeń równowagi może bowiem tkwić również w niedoborze witamin i minerałów w organizmie.

Zaburzenia równowagi u dzieci

Zaburzenia równowagi u dzieci występują znacznie rzadziej niż u dorosłych, a za większość przypadków odpowiada zapalenie ucha środkowego lub migrena. Rzadszą przyczyną zawrotów głowy u dzieci są choroby, takie jak:

• choroba Meniere’a,
• zapalenie błędnika,
• różyczka,
• choroby wirusowe (świnka, różyczka, ospa),
• choroby ogólnoustrojowe (choroba tarczycy, anemia, cukrzyca).

Zawroty głowy u dzieci i młodzieży mogą być także spowodowane brakiem witamin i mikroelementów, dlatego warto wykonywać regularnie podstawowe badania krwi. Za zaburzenia równowagi w wieku dojrzewania często odpowiadają nagłe zmiany hormonalne.

Autor: Marta Skrzypek

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. W. Narożny, J. Siebert, R. Wojtczak, Epidemiologia zawrotów głowy i zaburzeń równowagi. Wybrane Problemy Kliniczne, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2010, t. 4, nr 5, s. 356–365.
2. W. Narożny, A. Prusiński (red.), Diagnostyka zawrotów głowy i zaburzeń równowagi, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2014.

Oceń artykuł