Spis treści:
- Czym jest Clostridium difficile?
- Przyczyny zakażenia Clostridium difficile
- Jak objawia się zakażenie Clostridium difficile?
- Jak przebiega diagnostyka zakażenia Clostridium difficile?
- Jak leczyć zakażenie Clostridium difficile?
- Profilaktyka zakażenia Clostridium difficile
- Jakie są powikłania zakażenia Clostridium difficile?
- Bibliografia
Clostridium difficile (C. difficile) to bakteria beztlenowa Gram-dodatnia, która może bytować w przewodzie pokarmowym człowieka. Dla większości ludzi nie stanowi ona problemu, jednak w przypadku zaburzenia równowagi flory bakteryjnej jelita C. difficile może się namnażać i wytwarzać toksyny, prowadząc do groźnych powikłań zdrowotnych. Zrozumienie przyczyn, objawów oraz prawidłowej diagnostyki i leczenia tej infekcji jest kluczowe dla zapobiegania poważnym konsekwencjom.
Czym jest Clostridium difficile?
Clostridium difficile to bakteria należąca do rodzaju Clostridium, znanego również z takich patogenów, jak: laseczka zgorzeli gazowej, laseczka jadu kiełbasianego czy laseczka tężca. Co wyróżnia C. difficile, to jej zdolność do wytwarzania przetrwalników, które umożliwiają przetrwanie w niekorzystnych warunkach, w tym podczas intensywnej antybiotykoterapii.
Szacuje się, że C. difficile bytuje w jelicie grubym około 50% niemowląt oraz 3% dorosłych. U osób zdrowych nie wywołuje jednak żadnych objawów, gdyż wzrost tej bakterii jest hamowany przez naturalną florę jelitową. Problemy pojawiają się, gdy dochodzi do zaburzenia równowagi mikrobiologicznej w przewodzie pokarmowym.
Omawiany mikroorganizm należy do grupy bakterii beztlenowych, które do życia i rozwoju nie potrzebują tlenu. Clostridium difficile wytwarza dwa rodzaje enterotoksyn (toksynę A i toksynę B), które odpowiadają za wystąpienie objawów choroby u osób zakażonych. Wykazują one działanie cytotoksyczne (uszkadzają komórki nabłonka jelit) oraz zwiększają napływ neutrofilów (granulocytów obojętnochłonnych) do jelita grubego. W efekcie dochodzi do rozwoju zapalenia jelit, które może charakteryzować się bardzo ciężkim przebiegiem.
Przyczyny zakażenia Clostridium difficile
Główną przyczyną zakażenia C. difficile jest antybiotykoterapia, szczególnie długotrwała i obejmująca kilka różnych leków o szerokim spektrum działania. Antybiotyki niszczą nie tylko chorobotwórcze bakterie, ale także pożyteczne mikroorganizmy, które normalnie hamują nadmierny rozrost C. difficile. W efekcie bakteria ta może się swobodnie namnażać i wytwarzać toksyny, doprowadzając do stanu zapalnego jelita.
Inne czynniki ryzyka to:
- częściowe lub całkowite unieruchomienie pacjenta;
- stosowanie leków immunosupresyjnych lub chemioterapii;
- stosowanie inhibitorów pompy protonowej, np. omeprazolu;
- niewydolność nerek lub wątroby;
- wiek powyżej 65 lat;
- przebywanie w szpitalach lub domach opieki długoterminowej – nie bez powodu drobnoustrój ten określa się jako „bakterię szpitalną”.
Zakażenie C. difficile rozprzestrzenia się drogą fekalno-oralną. Bakteria wydostaje się z organizmu chorej osoby wraz z kałem, a następnie może zanieczyścić różne powierzchnie, od toalet po odzież. Nieodpowiednia higiena rąk może sprzyjać zakażeniu.
Jak objawia się zakażenie Clostridium difficile?
Głównym objawem zakażenia C. difficile jest ostra, wodnista biegunka, która może pojawiać się już w trakcie antybiotykoterapii lub nawet do 3 tygodni po jej zakończeniu. Biegunce mogą towarzyszyć inne objawy, takie jak: gorączka, bóle brzucha i wzdęcia.
W cięższych przypadkach infekcja prowadzi do rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego, niedrożności jelit oraz rozdęcia okrężnicy. Objawy te są szczególnie niebezpieczne i mogą nawet zagrażać życiu. Ważne, aby odróżnić zakażenie C. difficile od łagodnej biegunki poantybiotykowej, która ma samoograniczający się przebieg.
Jak przebiega diagnostyka zakażenia Clostridium difficile?
Kluczowym badaniem potwierdzającym zakażenie C. difficile jest analiza próbki stolca w kierunku obecności tej bakterii oraz wytwarzanych przez nią toksyn. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić również kolonoskopię lub tomografię komputerową jamy brzusznej. Dodatkowo w celu oceny stanu ogólnego pacjenta wykonuje się badania krwi, np. morfologię czy oznaczenie stężenia elektrolitów.
Można również wykonać badanie na oznaczenie genu GDH, toksyny A, toksyny B oraz toksyny szczepu toksynotwórczego metodą amplifikacji kwasów nukleinowych (NAAT).
Jak leczyć zakażenie Clostridium difficile?
Terapia zakażenia C. difficile opiera się na kilku kluczowych elementach. Pierwszym krokiem jest zaprzestanie przyjmowania antybiotyków, które mogły doprowadzić do zaburzenia równowagi flory bakteryjnej. Następnie należy skoncentrować się na nawadnianiu i uzupełnianiu elektrolitów – biegunka prowadzi do odwodnienia i zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej. Antybiotykoterapia może obejmować stosowanie metronidazolu, wankomycyny lub fidaksomycyny, które mają udowodnioną skuteczność w leczeniu zakażeń C. difficile. W ciężkich przypadkach – gdy dochodzi do rozdęcia jelita lub jego niedrożności – konieczne może być leczenie chirurgiczne. Osoby chore wymagają izolacji, którą można zakończyć po 48 godzinach od ustąpienia biegunki. Pacjenci hospitalizowani powinni pozostawać w izolacji aż do momentu wypisu ze szpitala.
Niestety, nawroty zakażenia C. difficile są dość częste, nawet u 25% pacjentów, co stanowi duże wyzwanie terapeutyczne.
Profilaktyka zakażenia Clostridium difficile
Kluczową rolę w zapobieganiu zakażeniom C. difficile odgrywa przestrzeganie zasad higieny:
- częste mycie rąk, zwłaszcza po kontakcie z chorym lub odwiedzinach w placówkach medycznych;
- unikanie siadania na łóżkach pacjentów w szpitalach i domach opieki;
- ograniczenie wizyt małych dzieci w takich placówkach.
Ponadto w celu ochrony mikrobioty jelitowej ważne jest racjonalne stosowanie antybiotyków. Naukowcy pracują również nad opracowaniem skutecznej szczepionki przeciwko zakażeniom C. difficile, która mogłaby stanowić dodatkową metodę profilaktyki.
Jakie są powikłania zakażenia Clostridium difficile?
Wśród powikłań nieleczonego lub niewłaściwie leczonego zakażenia C. difficile trzeba wymienić:
- odwodnienie, które jest skutkiem biegunki;
- rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego – jest to zapalenie okrężnicy, charakteryzujące się powstawaniem żółtoszarych tarczek w obrębie błon śluzowych jelita grubego. Może prowadzić do bólu brzucha, gorączki i biegunki;
- perforacja jelita grubego i zapalenie otrzewnej – to jedno z najgroźniejszych powikłań zakażenia bakterią, które wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej;
- toksyczne rozdęcie okrężnicy (megacolon toxicum) – jest to stan, w którym okrężnica staje się rozdęta i atoniczna, co może prowadzić do wstrząsu septycznego i śmierci;
- powikłania ogólnoustrojowe – zakażenie może prowadzić do powikłań ogólnoustrojowych, takich jak: sepsa, czyli stan zapalny całego organizmu, który może powodować niewydolność narządów, a nawet śmierć; niewydolność wątroby, czyli zmniejszenie zdolności wątroby do pełnienia swoich funkcji; niewydolność nerek, która polega na zmniejszonej zdolności nerek do filtrowania krwi.
Na tego rodzaju powikłania narażone są przede wszystkim: osoby starsze, osoby z obniżoną odpornością, osoby z chorobami współistniejącymi (np. z cukrzycą, schorzeniami sercowo-naczyniowymi) i przebytym w przeszłości zakażeniem Clostridium difficile. Dlatego tak istotne jest szybkie rozpoznanie infekcji, wdrożenie odpowiedniej terapii oraz przestrzeganie zasad profilaktyki. Tylko kompleksowe podejście może zapewnić skuteczną walkę z tym niebezpiecznym patogenem.
Opracowanie: Marta Drzazga
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- A. Dembińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.
- S. Eckard (tłum. A. Kułak), Infekcje bakteryjne, Wydawnictwo Medpharm, Wrocław 2012.
- E.M. Szewczyk, Diagnostyka bakteriologiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.
- G. Gościniak, Zakażenie bakteriami beztlenowymi, https://www.umed.wroc.pl/sites/default/files/mikrobiologia/files/Bakterie_beztlenowe.pdf [dostęp 06.2024].
- K. Dzierżanowska-Fangrat, Leczenie chorób infekcyjnych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2021.