W leczeniu łagodnych infekcji zatok pomocne jest stosowanie ziół. Niektóre z roślin, jak np. kwiat czarnego bzu, ziele tymianku, melisa, wykazują działanie antybakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwzapalne. Rośliny można stosować zarówno w formie naparu, jak i inhalacji. Jakie zioła do inhalacji na zatoki są polecane? Jakie są przeciwwskazania do stosowania ziół w leczeniu zatok?
Zastosowanie ziół w chorobach zatok
Choroby zatok to jedne z najczęściej diagnozowanych schorzeń górnych dróg oddechowych. Według badań epidemiologicznych nawet u 87% chorych z nieżytem nosa obserwowane są objawy ze strony zatok.[1] Do rozwoju choroby zwykle dochodzi na skutek zakażenia wirusowego lub bakteryjnego. Czasami przyczyną zapalenia jest zakażenie grzybicze. Infekcji towarzyszy nieżyt nosa, który upośledza węch i uniemożliwia swobodne oddychanie. Ponadto chory zgłasza charakterystyczne uczucie rozpierania twarzy przy pochylaniu i ból głowy. Leczenie infekcji zatok ma charakter objawowy i polega na stosowaniu środków obkurczających błonę śluzową nosa. W przypadku zakażeń bakteryjnych lub grzybiczych włączany jest antybiotyk.
Leczenie chorób zatok warto jednak wspomóc preparatami roślinnymi. Odpowiednie zioła lub ich mieszanki mogą skutecznie łagodzić objawy, rozrzedzać nagromadzony w zatokach przynosowych śluz i wspomagać jego usuwanie. Zioła na zapalenie zatok mogą być spożywane w formie naparów do picia, a także inhalacji. Jednak należy pamiętać, że ze względu na zawarte w roślinach składniki aktywne istnieją przeciwwskazania do stosowania ziół. Niektóre z nich mogą wywołać uczulenie, hamować działanie stosowanych leków, podrażniać przewód pokarmowy, a także zaburzać funkcjonowanie np. wątroby.
Szczególną ostrożność w stosowaniu ziół powinny zachować osoby chorujące na nadciśnienie, niewydolność nerek, przewlekłe choroby jelit, choroby wrzodowe. Większość ziół nie jest również wskazana dla kobiet w ciąży, karmiących piersią, a także w trakcie miesiączki. Należy pamiętać, że głównym przeciwwskazaniem do inhalacji ziołowej zatok jest wysoka gorączka. Ostrożność powinny zachować również osoby chorujące na astmę i niewydolność krążenia.
W celu zachowania ostrożności i uzyskania jak najlepszych efektów ze stosowania ziół przy infekcji zatok zalecany jest kontakt z lekarzem lub farmaceutą.
Zioła na grzybicę zatok
Grzybica zatok w przeciwieństwie do zakażenia wirusowego lub bakteryjnego ma znacznie cięższy przebieg. Do jej rozwoju przyczynia się aktywność m.in. grzybów: Candida, Alternaria, Zygomycetes, Aspergillus, Mucorales. Grzybica zatok najczęściej rozwija się u pacjentów z osłabioną odpornością, a także alergików. Zakażenie grozi poważnymi powikłaniami, dlatego nie powinno być leczone samodzielnie w domu. Stosowanie ziół może mieć charakter tylko doraźny i odbywać się po uprzedniej konsultacji z lekarzem. Polecanym zielem na grzybicę zatok jest np. jeżówka purpurowa. To roślina o działaniu przeciwgrzybiczym, ale też antybakteryjnym i przeciwwirusowym. Zawarty w niej echinakozyd ma właściwości antybiotyczne. Wspomagająco w leczeniu grzybicy zatok działa też korzeń goryczki, który zmniejsza obrzęk zatok, upłynnia zalegającą wydzielinę i hamuje aktywność grzybów.
Zioła na infekcje wirusowe i bakteryjne zatok
Zioła na zatoki, po które warto sięgnąć w formie naparu do picia.
- Kwiat dziewanny – to ziele, które sprawdzi się zarówno w infekcjach wirusowych, jak i bakteryjnych, np. w zakażeniu Klebsiella pneumoniae lub Staphylococcus aureus. Roślina jest bogatym źródłem saponin, irydoidów i flawonoidów, dzięki czemu działa przeciwzapalnie, przeciwwirusowo i antybakteryjnie. Napar z kwiatu dziewanny ma także właściwości powlekające i ochronne na błony śluzowe.
- Ziele tymianku – zalecane jest do stosowania w przypadku bakteryjnej infekcji górnych dróg oddechowych. Napar rozrzedza zalegającą i spływającą po gardle gęstą wydzielinę, ułatwiając jej odkrztuszanie. Ziele tymianku jest źródłem fenolowych olejków, w którym znajdziemy tymol i karwakrol, czyli substancje o działaniu antybakteryjnym.
- Melisa – zawarte w roślinie kwasy rozmarynowy i kawowy działają przeciwzapalnie, wirusobójczo i bakteriobójczo. Napar może być stosowany na początku infekcji jako środek objawowy i zapobiegający jej dalszemu rozwojowi.
- Kwiat czarnego bzu – jest bogatym źródłem flawonoidów, kwasów organicznych, garbników i witaminy C. Działa napotnie, zwiększa przepuszczalność naczyń włosowatych i zmniejsza nieżyt górnych dróg oddechowych. Zawarte w roślinie śluzy działają ochronnie na gardło, niwelując uczucie drapania i przesuszenia. Napar z kwiatu czarnego bzu najlepiej sprawdzi się w bakteryjnych zakażeniach zatok.
Napary ziołowe należy pić zgodnie z zaleceniami producenta. W większości przypadków nie powinno się przekraczać liczby dwóch filiżanek dziennie.
Zioła na oczyszczenie zatok polecane do inhalacji.
- Liście mięty – ziele wykazuje działanie przeciwwirusowe i antybakteryjne. Działa rozkurczowo i skutecznie pomaga usunąć zalegającą w zatokach przynosowych wydzielinę. Ma również działanie odkażające.
- Kwiaty lawendy – napar z kwiatu lawendy ma szerokie zastosowanie w infekcjach górnych dróg oddechowych. Hamuje aktywność patogenów, unieszkodliwia i zapobiega ponownemu namnażaniu się wirusów i bakterii. Działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie, rozrzedza wydzielinę i wspomaga jej usuwanie. Ponadto zapobiega przesuszeniu śluzówki i wspomaga jej regenerację.
- Sosna – do inhalacji występuje w formie olejku eterycznego. Wykazuje silne właściwości przeciwbólowe, przeciwwirusowe i antybakteryjne. Inhalacja z olejku sosnowego skutecznie rozrzedza zalegającą w zatokach wydzielinę, ułatwia jej usunięcie i obkurcza błonę śluzową, ułatwiając tym swobodne oddychanie.
- Ziele skrzypu – napar działa antybakteryjnie, dlatego najlepiej sprawdzi się w bakteryjnych zakażeniach zatok. Wykazuje ponadto działanie przeciwzapalne i odkażające. Napar z ziela skrzypu działa też regenerująco na śluzówkę nosa, zapobiegając jej przesuszeniu i podrażnieniu podczas oczyszczania kanałów z wydzieliny.
Zioła na rozrzedzenie wydzieliny z zatok w formie inhalacji należy stosować w pierwszych dniach dolegliwości, nawet wtedy, gdy mamy możliwość swobodnego oddychania. W ten sposób zmniejszamy ryzyko rozprzestrzeniania się patogenów na całe drogi oddechowe i unieszkodliwiamy drobnoustroje. Inhalacje należy powtarzać do 3 razy dziennie przez około 7 dni. W przypadku braku poprawy stosowania należy skonsultować się z lekarzem.
Choroby zatok – kiedy warto udać się do lekarza?
Łagodne zapalenie zatok rozwija się na skutek działania wirusów. Nasilenie objawów infekcji zazwyczaj trwa 3 dni, a dolegliwości samoistnie ustępują po około 7 dniach. Leczenie polega na łagodzeniu objawów i wspomaganiu odporności organizmu. Jednak w przypadku nasilenia się dolegliwości lub pojawienia się nowych objawów niezbędna jest konsultacja u lekarza. Należy wiedzieć, że powikłane zapalenie zatok jest niebezpieczne i może prowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, ropnia oczodołu, zaburzeń widzenia, ropnia mózgu. Do lekarza powinny pilnie zgłosić się również osoby, które doświadczają nawracających infekcji zatok (nawet z łagodnym przebiegiem).
W przypadku zaostrzenia się infekcji lub jej charakteru przewlekłego niezbędna jest diagnostyka w postaci wymazu z nosa (w celu określenia patogenu odpowiedzialnego za rozwój zapalenia), badań laboratoryjnych i tomografii komputerowej głowy.
Autor: Emilia Kruszewska
Bibliografia:
- T. Komorniczak, Fitoterapia w leczeniu zapalenia zatok, „Alergoprofil”, 2017, 13(3), s.95–101.
- M.B. Skarzyńska, Ł. Czajka, Opieka farmaceutyczna u pacjentów z ostrym lub przewlekłym zapaleniem zatok w populacji pediatrycznej i u osób dorosłych zgodnie z wytycznymi EPOS 2020, „Farmacja Polska” 2021, 76(12), s. 692–710.
- E. Chlebda-Sieragowska, M. Skrzypiec-Spring, A. Szeląg, Rola preparatów ziołowych w profilaktyce infekcji u sportowców, „Strzelectwo sportowe”, 2012, 9, s.35–40.
