Zatrucie pokarmowe w ciąży – czy jest groźne dla mamy i dziecka?

Przyczyny zatrucia pokarmowego w ciąży

Zatrucie pokarmowe w ciąży może mieć różne źródła, a jego przyczyna często wynika z kontaktu z patogenami obecnymi w pożywieniu lub w wodzie. Bakterie i pasożyty mogą bytować na powierzchni żywności lub w jej wnętrzu. Najczęstszym źródłem zakażenia są spożywane na surowo ryby i owoce morza (np. sushi, ostrygi), mięso (np. tatar, steki rare), niepasteryzowane mleko i sery pleśniowe oraz surowe jajka (np. domowy majonez, tiramisu).

Bakterie powodujące zatrucie pokarmowe

Bakterie najczęściej odpowiedzialne za zatrucia pokarmowe to:

• salmonella – obecna w surowym mięsie, jajkach i niepasteryzowanych produktach mlecznych,
• listeria monocytogenes – może znajdować się w niepasteryzowanych serach i wędlinach, 
• Escherichia coli (E. coli) – występuje w skażonej wodzie, surowym mięsie oraz nieumytych warzywach,
• Campylobacter – jej źródłem może być surowe mięso drobiowe oraz niepasteryzowane mleko.

Wirusy i pasożyty

Zatrucia pokarmowe mogą być wywołane przez wirusy i pasożyty, które łatwo przenoszą się drogą pokarmową. Infekcję mogą wywołać:

• norowirusy i rotawirusy – są to główne przyczyny tzw. grypy żołądkowej, powodujące gwałtowne wymioty i biegunkę,
• pierwotniak Toxoplasma gondii – pasożyt obecny w surowym mięsie i nieumytych warzywach i wywołujący toksoplazmozę.

Objawy zatrucia pokarmowego w ciąży

Zatrucie pokarmowe w ciąży może przebiegać łagodnie, ale w niektórych przypadkach objawy są nasilone i mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia matki oraz dziecka. Dolegliwości najczęściej pojawiają się w ciągu kilku godzin od spożycia skażonej żywności lub wody i mogą utrzymywać się od kilkunastu godzin do kilku dni.

Nudności i wymioty

Wymioty to jeden z pierwszych objawów zatrucia pokarmowego. Choć nudności i wymioty mogą występować naturalnie w ciąży (np. w pierwszym trymestrze), ich nagłe nasilenie, zwłaszcza po spożyciu podejrzanej żywności, najczęściej wskazuje na zatrucie. 

Biegunka

Nagła, wodnista biegunka to częsty objaw zatrucia pokarmowego. Może być wynikiem działania bakterii, wirusów lub pasożytów atakujących układ pokarmowy. Jeśli biegunka utrzymuje się dłużej niż 24 godziny lub zawiera ślady krwi, koniecznie skonsultuj się z lekarzem.

Przeczytaj także: https://badaniakrwi.pl/biegunka-w-trakcie-ciazy-objawy-przyczyny-zapobieganie/

Bóle brzucha i skurcze

Zatruciu pokarmowemu często towarzyszą silne bóle brzucha oraz skurcze jelitowe. Mogą być efektem działania toksyn w układzie pokarmowym lub reakcji organizmu na infekcję. Jeśli ból jest wyjątkowo silny lub towarzyszą mu skurcze macicy, nie zwlekaj z wizytą u lekarza.

Gorączka i dreszcze

Podwyższona temperatura ciała, dreszcze i osłabienie mogą wskazywać na infekcję bakteryjną lub wirusową. Gorączka powyżej 38°C może być groźna dla rozwijającego się płodu, dlatego w przypadku wysokiej temperatury warto skonsultować się z lekarzem i rozważyć przyjęcie bezpiecznych leków przeciwgorączkowych (np. paracetamolu).

Odwodnienie – jak je rozpoznać?

W ciąży odwodnienie może być szczególnie niebezpieczne. Objawy, które powinny wzbudzić czujność, to:

• silne pragnienie i suchość w ustach,
• zmniejszona ilość oddawanego moczu (ciemnożółty kolor moczu),
• zawroty głowy, osłabienie, uczucie zmęczenia,
• suchość skóry i błon śluzowych.

Aby uniknąć odwodnienia, pij małe porcje wody lub elektrolitów. Przyjmuj je co kilka minut. W przypadku silnego odwodnienia konieczna może być hospitalizacja i nawadnianie dożylne.

Zatrucie pokarmowe w ciąży – kiedy iść do lekarza?

Większość przypadków zatrucia pokarmowego ustępuje samoistnie po kilku dniach, jednak w ciąży warto zachować szczególną ostrożność. Niektóre objawy mogą wskazywać na poważniejsze komplikacje, wymagające natychmiastowej pomocy lekarskiej. Należą do nich:

• silne odwodnienie (suchość w ustach, zmniejszona ilość oddawanego moczu, zawroty głowy, osłabienie),
• gorączka powyżej 38,5°C,
• wymioty i biegunka, trwające dłużej niż 24 godziny – niosą duże ryzyko odwodnienia i utraty elektrolitów,
• obecność krwi w stolcu lub w wymiotach – może wskazywać na poważne zakażenie bakteryjne, np. E. coli lub Salmonella,
• silne bóle brzucha i skurcze macicy,
• zaburzenia widzenia, drgawki, obrzęki kończyn,
• brak ruchów dziecka lub ich znaczne osłabienie – każda zmiana w aktywności płodu wymaga natychmiastowej konsultacji.

Zatrucia pokarmowego nie należy lekceważyć. Niektóre bakterie, np. Listeria monocytogenes, mogą przenikać przez łożysko i prowadzić do poważnych powikłań, w tym do przedwczesnego porodu lub zakażenia noworodka. Z kolei długotrwałe wymioty i biegunka zaburzają wchłanianie składników odżywczych, co może wpłynąć na rozwój płodu.

Diagnostyka i badania krwi

W przypadku zatrucia pokarmowego w ciąży lekarz może zlecić badania laboratoryjne, które pomogą określić stopień odwodnienia i wykryć ewentualne zakażenie. Wykonując e-Pakiet dla kobiet w ciąży, zbadasz m.in.:

• morfologię krwi – pozwala ocenić stan organizmu i wykryć ewentualne infekcje (np. podwyższony poziom leukocytów może świadczyć o stanie zapalnym),
• CRP (białko C-reaktywne) – podwyższony poziom CRP wskazuje na infekcję bakteryjną lub stan zapalny w organizmie,
• elektrolity: sód, potas, magnez – pozwalają ocenić równowagę wodno-elektrolitową, która może być zachwiana w przebiegu zatrucia pokarmowego.

W przypadku niepokojących wyników badań lekarz skieruje Cię do szpitala, zwłaszcza jeśli zatrucie przebiega z silnym odwodnieniem lub zagraża zdrowiu Twojemu i dziecka. 

Leczenie i domowe sposoby na złagodzenie objawów

W przypadku zatrucia pokarmowego w ciąży najważniejsze jest szybkie nawodnienie organizmu. Pij wodę niegazowaną, elektrolity (np. doustne płyny nawadniające z apteki), które pomagają uzupełnić utracone minerały, oraz herbaty ziołowe (miętę, rumianek). Unikaj napojów gazowanych (mogą nasilać wzdęcia i podrażniać żołądek), mleka i produktów mlecznych oraz soków owocowych (zwłaszcza cytrusowych), które mogą podrażniać śluzówkę żołądka i nasilać biegunkę. Wstrzymaj się też od picia kawy i mocnej herbaty. 

Dieta lekkostrawna – co jeść po zatruciu?

Po ustąpieniu wymiotów i biegunki stopniowo wprowadzaj lekkostrawne produkty, które nie obciążą układu pokarmowego, np. kleik ryżowy, gotowane ziemniaki, marchew, banany (pomagają w regulacji jelit) oraz gotowane mięso drobiowe (pierś z kurczaka lub indyka). Unikaj tłustych i smażonych potraw, surowych warzyw i owoców (mogą podrażniać jelita), produktów przetworzonych i ciężkostrawnych dań oraz pikantnych przypraw i mocno solonych potraw.

Leki bezpieczne w ciąży – co można stosować?

W ciąży nie wszystkie leki na zatrucie są bezpieczne, dlatego skonsultuj się z lekarzem przed ich przyjęciem. Na własną rękę nie przyjmuj antybiotyków, leków przeciwbiegunkowych na bazie loperamidu (mogą zatrzymać toksyny w organizmie) oraz niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), które obciążają nerki i nie są zalecane w ciąży.

Jak zapobiegać zatruciu pokarmowemu w ciąży?

Zatrucie pokarmowe w ciąży może być nie tylko uciążliwe, ale również groźne dla zdrowia. Dlatego stosuj odpowiednie środki ostrożności, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia bakteriami, wirusami i pasożytami obecnymi w żywności.

Zasady higieny podczas przygotowywania posiłków

• Przed przygotowaniem i spożyciem posiłku myj ręce wodą z mydłem przez co najmniej 20 sekund.
• Dokładnie myj warzywa i owoce pod bieżącą wodą lub namaczaj je w roztworze octu i wody.
• Unikaj kontaktu surowego mięsa z innymi produktami. Deski i noże używane do krojenia surowego mięsa nie powinny mieć kontaktu z warzywami czy pieczywem.
• Mięso, ryby i jajka gotuj lub smaż. Unikaj dań niedogotowanych i surowych (np. steków rare, sushi).
• Regularnie czyść blaty, lodówkę i deskę do krojenia, aby uniknąć rozwoju bakterii.

Bezpieczne produkty i te, których lepiej unikać

Niektóre produkty spożywcze mogą być źródłem bakterii, które stanowią zagrożenie dla kobiet w ciąży. Na cenzurowanym są przede wszystkim: surowe mięso, niepasteryzowane produkty mleczne (np. niektóre sery pleśniowe), wędliny typu szynka parmeńska, salami oraz gotowe sałatki ze sklepu i restauracji fast food.

Za bezpieczne uznaje się pasteryzowane mleko i nabiał, świeżo przygotowane dania poddane obróbce cieplnej, gotowane mięso i ryby, dokładnie umyte warzywa i owoce, a także produkty z krótką listą składników, bez konserwantów i surowych składników.

Jak przechowywać żywność, aby uniknąć zakażenia?

Nieprawidłowe przechowywanie żywności może sprzyjać namnażaniu bakterii, dlatego:

• przechowuj surowe mięso i ryby w oddzielnych pojemnikach – najlepiej na dolnej półce lodówki, aby nie miały kontaktu z inną żywnością,
• nie przechowuj długo gotowych dań – jedzenie przygotowane w domu powinno być spożyte w ciągu 24–48 godzin,
• nie zostawiaj jedzenia w temperaturze pokojowej dłużej niż na 2 godziny – bakterie namnażają się najszybciej w temperaturze 5–60°C,
• nie zamrażaj ponownie rozmrożonych produktów, 
• regularnie sprawdzaj daty ważności, zwłaszcza nabiału, mięsa i ryb.

Bibliografia

1. A. Karowicz-Bilińska, U. Kowalska-Koperek, Najczęstsze powikłania ciąży, część I, UMedical Reports 2022, Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
2. E. Księżak, M. Sadkowska-Todys, Listerioza w Polsce w latach 2012–2021, “Przegląd Epidemiologiczny” 2023, nr 77(4), s. 531–543.

---