Żelazo – funkcje, normy, suplementacja - Badania Krwi
3 czerwca 2022

Żelazo – funkcje, normy, suplementacja

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka

Prawidłowe stężenie żelaza w ustroju odgrywa istotną rolę przez całe życie człowieka. Już w życiu płodowym warunkuje właściwy rozwój układu nerwowego oraz powstawanie krwinek czerwonych. Żelazo bierze udział w odpowiedzi immunologicznej u dzieci i dorosłych, jest składnikiem enzymów wielu przemian metabolicznych. Jaki powinien być jego poziom? Kiedy należy włączyć suplementację żelaza?

Żelazo – co to jest? Za co odpowiada?

Żelazo jest mikroelementem (pierwiastkiem śladowym), co oznacza, że jego zawartość w organizmie i dzienne zapotrzebowanie na nie są stosunkowo małe. Mimo niskiej zawartości w ustroju w porównaniu z innymi substancjami właściwy poziom żelaza we krwi warunkuje prawidłowy przebieg wielu procesów.

Żelazo:

  • uczestniczy w procesie mielinizacji osłonek nerwowych,
  • jest niezbędne do rozwoju poznawczego u dzieci i utrzymania prawidłowych funkcji poznawczych u dorosłych, 
  • bierze udział w procesach metabolicznych,
  • odpowiada za syntezę hemoglobiny zawartej w czerwonych krwinkach (erytrocytach), odpowiedzialnych za transport tlenu w ustroju,
  • pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego, 
  • odpowiada za przebieg podziału komórkowego.

Norma żelaza we krwi

Wartości referencyjne stężenia żelaza we krwi wynoszą 40–160 µg/dL [1]. Warto pamiętać, iż samo badanie poziomu żelaza nie daje wystarczającej informacji na temat gospodarki żelazowej w organizmie. Do jej pełnej oceny konieczne jest oznaczenie morfologii krwi, stężenia ferrytyny, transferyny oraz całkowitej i utajonej zdolności wiązania żelaza. 

Przyczyny niedoboru żelaza

Niedobór żelaza jest częściej spotykanym problemem klinicznym niż jego nadmiar. Dotyczy w szczególności dzieci, kobiet między okresem pokwitania a menopauzą oraz ciężarnych. Należy jednak pamiętać, że niedobór żelaza może wystąpić u osoby w każdym wieku.

Przyczyny niskiego poziomu żelaza to najczęściej:

  • zwiększenie zapotrzebowania u dzieci, w okresie dojrzewania płciowego, u kobiet ciężarnych (szczególnie w drugim i trzecim trymestrze ciąży), 
  • niewystarczająca zawartość żelaza w diecie, m.in. u osób niedożywionych, wyniszczonych oraz stosujących diety wykluczające pokarmy pochodzenia zwierzęcego (weganie, wegetarianie), 
  • upośledzone wchłanianie żelaza z jelit w wyniku nieprawidłowej diety (nadmiaru wapnia, taniny), w chorobach zapalnych jelit, chorobie trzewnej (celiakii), zakażeniu Helicobacter pylori. Zaburzenia wchłaniania są także często spotykane u osób po przebytych operacjach przewodu pokarmowego, 
  • ostra lub przewlekła utrata krwi w wyniku przebytego urazu, u wielokrotnych dawców krwi, kobiet regularnie miesiączkujących, w chorobach przewodu pokarmowego i moczowego (w tym w zmianach nowotworowych),
  • stosowanie niektórych leków inhibitorów pompy protonowej, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków przeciwkrzepliwych.

Często obserwuje się kombinację kilku potencjalnych przyczyn niskiego stężenia żelaza we krwi, np. stosowanie diety eliminacyjnej przez kobietę ciężarną czy niedożywienie u osoby z zaawansowanym rakiem jelita grubego. Do niedoboru żelaza może się także przyczynić zbyt mała ilość w diecie witaminy C, która warunkuje prawidłowy przebieg procesu wchłaniania tego pierwiastka w jelitach.

Niskie żelazo – objawy

Objawy niskiego stężenia żelaza we krwi to:

  • pogorszenie koncentracji, problemy z pamięcią,
  • uczucie zmęczenia, pogorszenie tolerancji wysiłku,
  • bladość skóry,
  • uczucie szybkiej pracy serca,
  • bóle i zawroty głowy,
  • pogorszenie kondycji i nadmierne wypadanie włosów,
  • łamliwość paznokci,
  • nawracające zajady w kącikach ust.

Wystąpienie któregoś z tych objawów powinno skłonić do wizyty u lekarza pierwszego kontaktu, który po zebraniu wywiadu i przeprowadzeniu badania przedmiotowego pokieruje dalszą diagnostyką i leczeniem.

Wysokie żelazo – przyczyny i objawy

Nadmiar żelaza w organizmie może wystąpić w przebiegu hemolizy (nadmiernego rozpadu krwinek czerwonych), u wielokrotnych biorców krwi, w chorobach wątroby, szpiku kostnego i hemochromatozy. Może być także efektem nadmiernej podaży pierwiastka w suplementach diety. Objawy nadmiaru żelaza są mało specyficzne i obejmują: przewlekłe zmęczenie, bóle stawów, stany podgorączkowe, wypadanie włosów.

Suplementy żelaza – komu są wskazane?

Suplementacja żelaza powinna być prowadzona po badaniu stężenia tego mikroelementu we krwi. Najczęściej jest zalecana kobietom spodziewającym się dziecka lub mającym obfite miesiączki, noworodkom i małym dzieciom, osobom stosującym diety eliminacyjne. Stwierdzenie niskiego poziomu żelaza i ferrytyny we krwi jest oczywistym wskazaniem do włączenia preparatów zawierających ten pierwiastek. Właściwy dobór suplementu i jego dawki powinien być skonsultowany z lekarzem. Trzeba jednak pamiętać, że żaden preparat nie zastąpi zróżnicowanej, zbilansowanej diety.

Dieta w niedoborze żelaza

Stwierdzenie niskiego poziomu żelaza powinno skłonić do przyjrzenia się swoim nawykom żywieniowym i wzbogacenia diety w produkty zawierające ten mikroelement, m.in. w:

  • mięso i podroby (m.in. wołowinę, cielęcinę, kaczkę, wątrobę),
  • ryby (łososia, makrelę, dorsza, tuńczyka, sardynki, śledzie),
  • jaja,
  • pestki dyni, pestki słonecznika, 
  • orzechy, owoce suszone, 
  • produkty zbożowe (pieczywo żytnie, otręby pszenne, płatki owsiane, ryż brązowy, kaszę pęczak, gryczaną, jaglaną),
  • warzywa strączkowe (fasolę, soję, soczewicę, groch),
  • warzywa (m.in. buraki, bób, brokuły, brukselkę, groszek zielony, szpinak, pietruszkę, por),
  • owoce (szczególnie porzeczki, maliny).

 

A: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

  1. B. Neumeister i in., Diagnostyka laboratoryjna – poradnik kliniczny, Wrocław 2013, s. 493.
  2. M.D. Cappellini, K.M. Musallam, A.T. Taher, Iron deficiency anaemia revisited, „Journal of Internal Medicine” 2019, dostęp online: maj 2022, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/joim.13004.
  3. L. Iannotti i in., Iron supplementation in early childhood: health benefits and risks, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2006, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3311916/.

O Autorze